Η διεθνής απήχηση του ΚΕΘΕΑ

Τις τελευταίες μέρες γίνεται μεγάλος ντόρος για το ΚΕΘΕΑ και το Σχέδιο Νόμου που μια oμάδα έργου έχει φέρει για διαβούλευση στο εσωτερικό του φορέα.

Λέξεις: Φαίδων Καλοτεράκης

Θα ήθελα από την μεριά μου σε αυτά τα πολλά που έχουν ειπωθεί, να προσθέσω μια διάσταση που δεν είναι γνωστή αλλά παρόλα αυτά είναι ιδιαίτερα σημαντική κατά τη γνώμη μου. Η διάσταση αυτή αφορά στην παρουσία του ΚΕΘΕΑ στο διεθνή χώρο και στο Παγκόσμιο γίγνεσθαι της απεξάρτησης.

Δεν είναι υπερβολή το να ισχυριστεί κανείς ότι το ΚΕΘΕΑ βρίσκεται στην εμπροσθοφυλακή στο αντικείμενο των εξαρτήσεων και πιο συγκεκριμένα στους τομείς της απεξάρτησης, της πρόληψης, της εκπαίδευσης και της έρευνας. Κατά καιρούς, κορυφαίοι επιστήμονες του χώρου (McLellan, Deitch, Kooyman, Gerra), έχουν εκφραστεί με ιδιαίτερα κολακευτικά σχόλια για το έργο και την αποτελεσματικότητα του ΚΕΘΕΑ, κάποιοι μάλιστα χαρακτηρίζοντάς το ως τον κορυφαίο φορέα του είδους του.

Εδώ και χρόνια ο οργανισμός « εξάγει» την τεχνογνωσία του σε διάφορα μέρη του κόσμου, από τις χώρες της Κεντρικής Ασίας μέχρι τη Νότια Αφρική, από την Χιλή και τις Φιλιππίνες, μέχρι την Βουλγαρία και την Τουρκία, ασκώντας μια ιδιότυπη εξωτερική πολιτική στη ψυχική υγεία (για παράδειγμα: τη Μεγάλη Τρίτη θα εκπαιδεύσει μέσω ψηφιακής πλατφόρμας επαγγελματίες που εργάζονται σε μονάδες απεξάρτησης στο Ιράν).  

Το ότι η μικρή Ελλάδα διαθέτει έναν οργανισμό με παγκόσμια αναγνώριση και διεθνές κύρος γίνεται περισσότερο αντιληπτό βλέποντας τη συνεργασία του ΚΕΘΕΑ με τον ΟΗΕ και τον ηγετικό του ρόλο στο κίνημα των θεραπευτικών κοινοτήτων.

ΚΕΘΕΑ και ΟΗΕ 

Η εμπλοκή του οργανισμού με τον ΟΗΕ είναι πολύχρονη και ουσιαστική. Για μια εικοσαετία τώρα ( από τον Γενάρη του 2001), το ΚΕΘΕΑ είναι σύμβουλος οργανισμός του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου του ΟΗΕ (ECOSOC) για θέματα τοξικοεξάρτησης. Κάθε χρόνο εκδίδει και παρουσιάζει στην ελληνική κοινωνία την Ετήσια Έκθεση (Annual Report) του ΟΗΕ (INCB). Στα τέλη του 2019 εκπρόσωποι χωρών της Κεντρικής Ασίας( Ιράν, Πακιστάν, Αφγανιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Κιργιστάν, Καζακστάν) επισκέφθηκαν το ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ και το ΚΕΘΕΑ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ στο πλαίσιο ενός προγράμματος του Γραφείου του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC). To 2020 στην Σύνοδο της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά (CND) στη Βιέννη, το ΚΕΘΕΑ εκπροσώπησε όλους τους οργανισμούς θεραπείας διαβάζοντας και καταθέτοντας κείμενο σχετικά με το πώς οι θεραπευτικές κοινότητες ανά τον κόσμο διαχειρίζονται την πανδημία.

Δυστυχώς, αυτή όλη η συνεργασία παύει να υπάρχει από την στιγμή που το ΚΕΘΕΑ έχει διορισμένη από την κυβέρνηση διοίκηση, όπως το σχέδιο νόμου προβλέπει. Με λίγα λόγια, καθώς ορίζει ο Κανονισμός του ECOSOC, το ΚΕΘΕΑ χάνει τον προνομιακό ρόλο του συμβούλου του ΟΗΕ που αυτήν την στιγμή κατέχει. Μικραίνει έτσι, όχι μόνο το ΚΕΘΕΑ αλλά και η διεθνής παρουσία της χώρας μας στον τομέα των εξαρτήσεων και της ψυχικής υγείας γενικότερα.

ΚΕΘΕΑ και θεραπευτικές κοινότητες

Έχω την τιμή να υπηρετώ την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Θεραπευτικών Κοινοτήτων (EFTC)  από την θέση του προέδρου και την αντίστοιχη Παγκόσμια (WFTC) από αυτήν του αντιπροέδρου. Η εκλογή στα συγκεκριμένα πόστα έχει σαφώς προσωπικό χαρακτήρα, δεν μπορεί κανείς όμως να αγνοήσει μια σπουδαία αλήθεια: ότι αντανακλά το συνολικό έργο του ΚΕΘΕΑ και κυρίως τους ανθρώπους του, τους συναδέλφους, τα μέλη και τις οικογένειές τους και τους εθελοντές (συμπεριλαμβανομένων ασφαλώς και των αιρετών μελών του Διοικητικού Συμβουλίου).

Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου καταργεί επί της ουσίας το μοντέλο της θεραπευτικής κοινότητας ως την κυρίαρχη μέθοδο απεξάρτησης του ΚΕΘΕΑ. Η αρχή γίνεται με τα ονόματα. ΙΘΑΚΗ, ΣΤΡΟΦΗ, ΕΞΟΔΟΣ, ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ και όλα τα άλλα προγράμματα βαφτίζονται « Διευθύνσεις Κλινικών Εφαρμογών». Αλλάζουν ακόμα και οι όροι. Οι «θεραπευτικές κοινότητες» γίνονται «ξενώνες διαμονής» (με εξαίρεση αυτές στις φυλακές Κορυδαλλού, Διαβατών και Ελαιώνα, προφανώς γιατί δεν μπορεί να μιλάει κανείς για «ξενώνες διαμονής» στα σωφρονιστικά καταστήματα), η «απεξάρτηση» και η «κοινωνική επανένταξη» μεταμορφώνονται σε «φροντίδα» «κύρια» ή «μετα –θεραπευτική». 

Αποκαλυπτικές των προθέσεων των συντακτών του σχεδίου νόμου είναι και οι  γεωγραφικές ακροβασίες. Στην Βόρεια Ελλάδα για παράδειγμα, η «Διεύθυνση Κλινικής Εφαρμογής Μακεδονίας» συμπεριλαμβάνει την Θράκη αλλά όχι την Δυτική Μακεδονία (που πάει στην Ήπειρο) και δεν υπάρχουν οι συμβουλευτικοί σταθμοί στις φυλακές Γρεβενών, Κασσάνδρας, Νιγρίτας και Κομοτηνής που λειτουργούν για χρόνια.

Φυσικά το θέμα δεν είναι μόνο σημειολογικό, συρρικνώνεται στην κυριολεξία  η ψυχοκοινωνική παρέμβαση. Μειώνονται στο 1/3 οι θεραπευτικές μονάδες, από 92 (χωρίς τα ΕΣΠΑ) σε 60 (μαζί με τα ΕΣΠΑ). Ταυτόχρονα φτάνει σχεδόν το 50% η διόγκωση των κεντρικών υπηρεσιών του οργανισμού στην Αθήνα. Οι 3 τομείς και τα 16 τμήματά τους αυξάνονται σε 25 τμήματα, 2 υποδιευθύνσεις και 3 διευθύνσεις.

Η κατάλυση του μοντέλου της θεραπευτικής κοινότητας γίνεται εμφανής και εξαιτίας της απουσίας συλλογικών διαδικασιών εν γένει, αλλά και με την παντελή έλλειψη ουσιαστικής συμμετοχής στα τεκταινόμενα του φορέα των εξυπηρετούμενων. Υποβαθμίζεται επίσης ο ρόλος των εργαζομένων που είναι απόφοιτοι προγραμμάτων (experts by experience) καθώς δεν τους δίνεται η δυνατότητα να ανελιχθούν σε σημαντικές θέσεις ευθύνης.

Εν ολίγοις, το προτεινόμενο σχέδιο νόμου βγάζει το ΚΕΘΕΑ έξω από την παγκόσμια οικογένεια των θεραπευτικών κοινοτήτων, κάτι που φαντάζει ειρωνικό αν αναλογιστεί κανείς ότι η Ελλάδα αποτελεί την εξαίρεση του κανόνα: πρώτα ήρθαν οι κοινότητες και μια δεκαετία περίπου αργότερα, τα προγράμματα υποκατάστατων του ΟΚΑΝΑ, έτσι ώστε απεξάρτηση και μείωση της βλάβης να λειτουργούν αλληλοσυμπληρωματικά. 

Και ένα υστερόγραφο για την ιστορία. Η Θεραπευτική Κοινότητα ΙΘΑΚΗ όταν ιδρύθηκε το 1983 ήταν ενταγμένη στο Δημόσιο, στον Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας (ΕΟΠ). Επειδή η επιστημονική πρόταση της θεραπευτικής κοινότητας δεν μπορούσε να περπατήσει με την λογική του δημοσίου, δημιουργήθηκε το 1987 το ΚΕΘΕΑ με μια Γενική Συνέλευση στην οποία συμμετείχαν όλοι οι εμπλεκόμενοι: μέλη των κοινοτήτων και οι οικογένειές τους και το προσωπικό, που όλοι αυτοί με την σειρά τους εκλέγανε το άμισθο Διοικητικό Συμβούλιο. Και αυτό γιατί την ίαση την φέρνει η κοινότητα, γιατί τελικά θεραπεία σημαίνει παίρνω την ζωή στα χέρια μου. Πολύ φοβάμαι ότι το προτεινόμενο σχέδιο νόμου μας γυρίζει στην προ του 1987 εποχή και ίσως ακόμη πιο πίσω…