Η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου τιμά την Μάτση Χατζηλαζάρου και τον Ανέστη Ευαγγέλου

Λέξεις: Μαρία Ριτζαλέου

Η Μάτση Χατζηλαζάρου, χαρακτηρίστηκε ως η πρώτη υπερρεαλίστρια ελληνίδα ποιήτρια και ο μελετητής του έργου της, πανεπιστημιακός, Χρήστος Δανιήλ, αναφέρει πως “είναι η πρώτη που με τόση ελευθερία αμεσότητα και βιωματικότητα μιλάει για τον έρωτα και τη ζωή, χωρίς ενοχές, χωρίς περιστροφές”.

Η Μάτση (Μαρία Λουκία) Χατζηλαζάρου υπήρξε σύζυγος του Ανδρέα Εμπειρίκου, τον οποίο εγκατέλειψε για τον ποιητή Ανδρέα Καμπά, σύντροφος του ανιψιού του Πικάσο, Χαβιέρ Βιλατό, αλλά και του Κορνήλιου Καστοριάδη. Ήταν μεταξύ των επιφανών επιστημόνων και διανοούμενων (Μέλπω Αξιώτη, Εμμανουήλ Κριαράς, Κώστας Αξελός, Νίκος Σβορώνος, κ.ά) επιβατών του θρυλικού πλοίου “Ματαρόα”, το οποίο αναχώρησε το 1945 για τον Τάραντα της Ιταλίας με τελικό προορισμό το Παρίσι.

Στο Παρίσι έζησε αρκετά χρόνια, έγραψε τα πιο τολμηρά ερωτικά της ποιήματα κι από το 1973 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα, ως το θάνατό της το 1987. Ήταν μια γυναίκα χορτασμένη από τη ζωή, υπερπλήρης εμπειριών και γνωριμιών. Στη συμβίωσή της με τον Ανδρέα Εμπειρίκο γνώρισε τον Οδυσσέα Ελύτη, το Νίκο Γκάτσο, το Νάνο Βαλαωρίτη, το Μίλτο Σαχτούρη, τον Έκτορα Κακναβάτο και άλλους σημαντικούς λογοτέχνες της εποχής της.

Το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού τιμά στη φετινή 18η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη τη μνήμη της Μάτσης Χατζηλαζάρου με ένα εκτενές αφιέρωμα στο έργο της.

“Αν η παρόρμησις υπάρχει, τίποτε δεν μπορεί να την αναχαιτίσει. Ίσως να ‘μαστε αθωότεροι κι από ένα καναρίνι, αγνοί όμως δεν είμαστε”, έγραφε η γεννημένη το 1914 στη Θεσσαλονίκη και προερχόμενη από εύπορη οικογένεια, ποιήτρια. Η οικογένεια Χατζηλαζάρου ήταν από τις πιο σημαντικές στο τέλος του 19ου αρχές του 20ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη και μάλιστα τόσο ο παππούς της Περικλής, όσο και ο πατέρας της Κλέωνας, υπηρέτησαν ως πρόξενοι των ΗΠΑ στην πόλη.

Μορφωμένη, πολύγλωσση κι έχοντας ζήσει στη νότια Γαλλία και στην Ιταλία, η Μάτση Χατζηλαζάρου εγκαταστάθηκε το 1921 στην Αθήνα και λίγο αργότερα έχασε και τους δύο γονείς της. Η επαφή της με τον Ανδρέα Εμπειρίκο έγινε όταν κατέφυγε σε αυτόν ως ασθενής -ήταν πολύ γνωστός ψυχαναλυτής- και σταδιακά έγινε ερωτική. Παντρεύτηκαν το 1939 -για την Μάτση ήταν ο τρίτος της γάμος- και έμειναν μαζί ως το 1943. Το μεταξύ τους ερωτικό παιχνίδια μεταγράφονταν συχνά στο χαρτί.

“Πάρε τη λέξι μου. Δώσε μου το χέρι σου”, της έγραφε εκείνος. “Ναι. Ό,τι δεν φθάνει το χέρι, το ξεπερνάει η καρδιά μας”, του απαντούσε.

Στην μία και μοναδική συνέντευξη που έδωσε στη ζωή της, στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία το 1986, έλεγε πως η ποίηση είναι μια βασανιστική τριβή με τις λέξεις και πως “οι λέξεις είναι άτιμες και μπορεί να φτηνύνουν πολύ ένα πράγμα, να το κάνουνε σαχλό. Γι’ αυτό πρέπει να τις προσέχεις, να απορρίπτεις διαρκώς, πράγμα που δεν είναι εύκολο. Δεν ψάχνεις τις ωραίες λέξεις ή τα ωραία συναισθήματα-αυτά έρχονται και φεύγουν. Ψάχνεις τις σωστές λέξεις. Κι αυτό είναι ποίηση”.

Η Μάτση Χατζηλαζάρου δεν συστηνόταν ως ποιήτρια, έλεγε πως είναι συγγραφέας ή νοικοκυρά και ένιωθε πως είχε “περισσότερα κοινά στοιχεία με τον Ρίτσο, ο οποίος είναι ποιητής στρατευμένος, παρά με άλλους-γιατί δεν είναι το θέμα, αλλά ο τρόπος που πλησιάζει ένα πράγμα”.

[…] σε κρυάδα γνώρισες ποτέ την καρδιά μου σε μιαν έκπαγλη χρονιά ανταμώσαμε σε ληστεύω από αλλουνού τα χέρια σε ακούω από δω από κει σε σιωπώ μες στην απέραντη τρυφερότητα σιγά σιγά να καταλαγιάσουμε όλα δεν τα’ χω πει

ΜΕ ΕΚΡΙΖΩΝΕΙΣ». 7-2-1985

Ανέστης Ευαγγέλου

Η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης τιμά επίσης τον ποιητή, πεζογράφο και κριτικό, Ανέστη Ευαγγέλου, έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς εκπροσώπους του εξομολογητικού τρόπου, ο οποίος ανάγεται στον Μανόλη Αναγνωστάκη και στον Ντίνο Χριστιανόπουλο. Ο Ανέστης Ευαγγέλου (το πραγματικό του επίθετο ήταν Παπαδόπουλος) γεννήθηκε το 1937 και ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά και στη Σχολή της Θεσσαλονίκης. Σπούδασε στη Νομική του Α.Π.Θ. κι εργάστηκε ως εκτελωνιστής, ζώντας όλα τα χρόνια στην πόλη και συγκεκριμένα στο Ωραιόκαστρο.

Πρωτοεμφανίστηκε στην ποίηση το 1958, στην πεζογραφία το 1960, ενώ το 1994 είναι χρονιά σταθμός για την συγγραφική του πορεία, αλλά και για τη ζωή του, καθώς την άνοιξη εξέδωσε την ποιητική συλλογή Το χιόνι και η ερήμωση, την ανθολόγηση Η δεύτερη μεταπολεμική ποιητική γενιά (1950-1970). Ανθολογία, ενώ λίγο αργότερα πέθανε.

Η ποίηση του Ανέστη Ευαγγέλου διακρίνεται για τον ελεύθερο στίχο, την υψηλή διακειμενικότητα, το συμβολισμό και την αδιόρατη ειρωνεία με γλώσσα που προσεγγίζει το λόγο της καθημερινότητας.

Ο μελετητής του έργου του, Αθανάσιος Μαρκόπουλος, αναφέρει πως η ποίηση του Ευαγγέλου ανήκει στην κατηγορία φιλοσοφικο-υπαρξιακή, όμως “οι προβληματισμοί του δεν είναι αφηρημένοι, αλλά συγκεκριμένοι, ριζωμένοι στη σάρκα και στο χώμα”.

Ως δημιουργός είναι εξομολογητικός και έντονα βιωματικός και ο λόγος του δηλωτικός, χωρίς υπονοούμενα και κρυφά νοήματα.

Πότε θα πέσει το παραπέτασμα απ’ τα μάτια μου ν’ ανοίξει ο ουρανός, να γίνει φως, να ’ρθω μ’ όλες μου τις πληγές και να μιλήσω, ταπεινά να συνδιαλεχτώ με το γείτονα να τείνω πάλι τα χέρια μου στους αδελφούς μου.

Τα αγαπημένα του σύμβολα είναι το σπίτι, το πανδοχείο, η ομίχλη, η νύχτα, το θηρίο, το καράβι, το μαχαίρι και τα ξένα.

Ο Ευαγγέλου εξέδωσε πλήθος ποιητικών συλλογών και 8 πεζογραφήματα, τα οποία είχαν ως θέμα τα κρίσιμα ζητήματα της εποχής άγχος, καταναλωτισμός, κρίση αξιών, αλλοτρίωση. Ο αφηγηματικός τους λόγος τοποθετείται στο παρελθόν και σε τρία από αυτά οι διηγήσεις αφορούν ονειρικές καταστάσεις.

Αξιοσημείωτη ήταν η συμβολή του και στην κριτική και ο λόγος που ασχολήθηκε με αυτήν είναι, σύμφωνα με τον ίδιο “ένα αίσθημα επιτακτικής ανάγκης να αποδοθεί δικαιοσύνη”.

Κυκλοφόρησε τρεις αυτοτελείς εκδόσεις: Εννέα εκδοχές για την ποίηση και την ποιητική (1981), Ανάγνωση και Γραφή (1981), Η δεύτερη μεταπολεμική ποιητική γενιά (1950-1970). Ανθολογία (1994).

Ξεχώρισε και καταξιώθηκε στον λογοτεχνικό κόσμο της Θεσσαλονίκης και όχι μόνο.

Άλλωστε η περίοδος της δημιουργίας του συνέπεσε με την άνθιση της Σχολής της Θεσσαλονίκης, -αν και ο ίδιος δεν δεχόταν τον όρο αυτό- και είναι χαρακτηριστικό πως στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του Το ξενοδοχείο και το σπίτι και άλλα πεζά, φιλοξενείται μια δήλωση του Νίκου Μπακόλα, ο οποίος είχε πει πως “αν δεν ήταν τόσο καλός ποιητής και τόσο εμποτισμένος από την ποίηση και αφοσιωμένος σ΄αυτήν, ο Ανέστης Ευαγγέλου θα μπορούσε να εξελιχθεί σε αξιόλογο πεζογράφο, ίσως μάλιστα να είχαμε μια άλλη περίπτωση Γιώργου Ιωάννου”.

Το πλούσιο αρχείο του Ανέστη Ευαγγέλου, που περιλαμβάνει αλληλογραφία με πολλούς λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης, δημοσιεύματα και κριτικές για το έργο του, προσχέδια βιβλίων του, κείμενα, ομιλίες, το σύνολο των αυτοτελών εκδόσεών του, καθώς και προσωπικά τεκμήρια και φωτογραφίες του, βρίσκεται στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ) Θεσσαλονίκης, μετά από δωρεά της συζύγου του, Ντίνας Παπαδοπούλου.