Δοκιμή στην αποξένωση

Λέξεις: Άννα Ταπανή

Πριν μερικές μέρες προβαλλόταν η ταινία “Δοκιμή” στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Η ταινία, γυρισμένη με περιορισμένα μέσα, με συγκίνησε βαθύτατα και με έκανε να αναλογιστώ όσα έχω θολά στην περιορισμένη ιστορική παιδεία μου, για την περίοδο της Χούντας. Στην ταινία παρουσιάζεται έντονα το στοιχείο της συλλογικότητας του κόσμου, της αλληλεγγύης και του στόχου για το κοινό καλό, η αγανάκτηση μεταμορφωμένη σε δράση, χορό και αγώνα. Μου γεννήθηκαν σκέψεις και προβληματισμοί, με πρωταρχικό το πώς καταφέραμε ως έθνος, από εκεί που είχαμε ταχθεί υπέρ ενός κοινού στόχου για ευημερία των πολλών, να αποξενωθούμε, όχι μια αλλά πολλές φορές από τότε.

Είναι εύκολο να ξεχάσεις και να απορροφηθείς στο εγώ σου, όταν οι άλλοι μοιάζουν ξένοι, όταν όσα σου πλασάρονται ως ανάγκες μοιάζουν πολύ πιο σχετικά με εσένα από ότι ο γείτονάς σου. Το να ξεχάσεις ότι μια πατρίδα σε χρειάζεται συμβαίνει τάχιστα όταν η ένδεια, η ανάγκη να φας ένα πιάτο φαγητό γίνεται το πρωταρχικό μέλημα. Και δει γίνεται γρηγορότερα όταν οι ηγέτες – οι όποιοι – δεν προσπαθούν να ενισχύσουν το πνεύμα ενότητας και κοινού καλού, όταν η πόλωση σε κατευθύνσεις δεξιά και αριστερά γίνεται εμμονή κι όταν η συνεργατικότητα δεν υπάρχει ούτε στα ανώτερα πολιτικά στρώματα. Κάπου εκεί διαφαίνεται η ανάγκη για ηγετικές φιγούρες που εμπνέουν και που οδηγούνται από ανθρωπισμό και συμπεριληπτικότητα!

Μιλώντας για εσωτερική πολιτική και ενότητα – η οποιαδήποτε συσχέτιση με το διπλανό σου -, έρχονται στο μυαλό εικόνες από προηγούμενες δεκαετίες, αντικριζόμενες σε φωτογραφίες και τον κινηματογράφο. Κόσμος να μοιράζεται το ψωμί του, να προσφέρει το πανωφόρι του, να θηλάζει το μωρό του άλλου, να φροντίζει κάποιον άρρωστο, χωρίς να περιμένει αντάλλαγμα παρά τη μελλοντική υποστήριξη αν του συμβεί κάτι αντίστοιχο. Μοιάζει πως το μεντάλιτι “ο καθένας να καταφέρει όσα περισσότερα μπορεί στη ζωή” να μας αλλοτρίωσε με τέτοιο τρόπο, υπονομεύοντας την ανθρώπινη ανάγκη για σύνδεση και δίνοντας χώρο στον άμετρο ανταγωνισμό, λες και στον τάφο μας θα μετράμε πόσα κινητά άλλαξε ο καθένας. Η κοινωνική πρόοδος, η τεχνολογική επανάσταση και η τάση για προσωπική ανάπτυξη εδραίωσαν αυτή τη φιλοσοφία – και καλά έκαναν εν μέρει -, αλλά εκείνη η καθοριστική στιγμή που αποξενωθήκαμε, τη στιγμή που βρισκόμαστε τόσο κοντά ο ένας στον άλλο, μοιάζει να μην προσμετρήθηκε στην εξίσωση. Δεν είναι μόνο η τεχνολογία, ο φόρτος εργασίας ή τα αμέτρητα χόμπι που θέλουμε να χωρέσουν σε 24 ώρες, όσο το κλίμα του άκρατου ανταγωνισμού, η ανάγκη “να αποδείξω πως είμαι καλύτερ@ απ’ τ@ν άλλ@”, γιατί μας έχει αποτυπωθεί υποσυνείδητα ότι η αξία κερδίζεται. Η πραγματικότητα, όμως, λέει πως η αξία του καθενός δεν αλλάζει ανάλογα με το πόσα και τι κάνει, ενώ η συλλογική προσπάθεια για αλλαγή μπορεί να κάνει θαύματα! Η καπιταλιστική φιλοσοφία μας έχει περάσει το οπτικό φίλτρο ότι η αξία του καθενός αλλάζει βάσει χρώματος, κοινωνικού στρώματος, οικονομικής κατάστασης και γεωγραφικού πλάτους.

Με την σκέψη ότι ο καπιταλισμός έχει στρεβλώσει πολυεπίπεδα την οπτική, τη σκέψη και την αντίληψή μας για τον κόσμο και επιστρέφοντας στην Δοκιμή, αξίζει να προβληματιστούμε για τις έννοιες “όμοιο” και “διαφορετικό”, το αίσθημα του ανήκειν ή όχι, σε μια κοινωνία ή ένα υποσύνολό της όπως οι φοιτητές του Πολυτεχνείου, οι εργαζόμενοι, οι στρατιωτικοί. Ανεξαρτήτως συνθήκης, υπάρχει η τάση το ξένο να το αποστρεφόμαστε, σε πολλές περιπτώσεις κι όταν δύο υποσύνολα μοιράζονται κοινά σημεία. Χρειάστηκαν χρόνια αγώνων για να κατακτήσει η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα ορατότητα, διακηρύξεις και διεθνείς συμβάσεις για να κατοχυρωθεί το δικαίωμα ασύλου σε όσους κινδυνεύουν διαμένοντας στη χώρα τους και βάναυσες ιστορίες κακοποίησης για να αποδεχτούν αρκετοί την ανάγκη αλλαγής νοοτροπίας των πατριαρχικών κοινωνιών μας. 

Ο ρατσισμός, ο σεξισμός και η ομοφοβία είναι εκφάνσεις του ίδιου νομίσματος και ενέχονται στη σφαίρα της έλλειψης παιδείας, όπου δεν  φταίει η οικογένεια ή το σχολείο εν γένει, αλλά μια κοινωνία που από τη ρίζα της αναθρέφει παιδιά να απεχθάνονται το ένα το άλλο, άτομα που πατάνε το ένα το άλλο για να ανελιχθούν, να πλουτίσουν και να εκμεταλλευτούν εν τέλει την εύνοια του κόσμου για να διαλύσουν κι όχι να συμπλησιάσουν. Παραμένει οπότε άλυτο, το πώς θα ενισχυθεί συλλογικά ο ανθρωπισμός μας, το πώς θα σταματήσουμε να βλέπουμε το διαφορετικό ως απειλή και το πώς θα γεφυρώσουμε το χάσμα με όσα μέσα μας δίνονται, για να γνωρίσουμε, να συνυπάρξουμε και να αγκαλιάσουμε ό,τι δεν ομοιάζει με αυτό που μας έμαθαν ως κανονικό.

Παρότι με μια γρήγορη ματιά κανείς μπορεί να αντιμετωπίσει τα παραπάνω σαν μια στοίβα αραδιασμένες σκέψεις, με μια δεύτερη επεξεργασία καταλαβαίνει ότι όλα συνδέονται! Αυτό είναι και το ζητούμενο, να υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας πως όλα αλλάζουν. Η οπτική μου λέει πως οι σημερινές κοινωνίες θα μπορούσαν να αλλάξουν ριζικά – και μεταμορφώνονται – αν δεν ήμασταν προσκολλημένοι σε όλα όσα μοιάζουν πιο κοντά σε μας, ενώ τι πιο σχετικό απ’ την κοινή ευημερία! Ο καπιταλισμός μπορεί να έστρεψε τα βλέμματα των ανθρώπων αλλού, ενώ οι λίγοι συνεχίζουν να  ευνοούνται και η πλειοψηφία παλεύει μεμονωμένα, όταν  ενωμένοι θα μπορούσαμε να κάνουμε τη διαφορά! Ας πιστέψουμε, λοιπόν, ας εμπιστευτούμε κι ας δούμε πώς μπορούμε συλλογικά να αλλάξουμε την πραγματικότητα προς το καλύτερο.

*Η Άννα Ταπανή είναι απόφοιτη Ιατρικής