Ένας χρόνος από τις αποκαλύψεις της parallaxi για το #metoo στο ΑΠΘ

Λέξεις: Αλέξανδρος Λιτσαρδάκης

Ένα χρόνο μετά το ακαδημαϊκό metoo: οι συγκεντρωτικές Πρυτανικές Αρχές του ΑΠΘ και η παραγκωνισμένη Επιτροπή Ισότητας Φύλων Ένα ιστορικό των καταγγελιών στα ακαδημαϊκά ιδρύματα

Τον Δεκέμβριο του 2020 η Σοφία Μπεκατώρου σε μια διαδικτυακή της συνέντευξη μιλά για πρώτη φορά για τη σεξουαλική κακοποίηση που δέχθηκε το 1998 από τον εκπρόσωπο της ιστιοπλοΐας στην Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή, Αριστείδη Αδαμόπουλο. Η δύναμη και η μαρτυρία της χρυσής Ολυμπιονίκη δίνει τη δύναμη σε εκατοντάδες γυναίκες από όλη την Ελλάδα να μιλήσουν δημόσια για τα δικά τους βιώματα. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης αποτελεί το πρώτο πανεπιστημιακό ίδρυμα για το οποίο καταγγέλλονται δημόσια τέτοια περιστατικά τον Ιανουάριο του 2021. Η αρχή γίνεται με μια καταγγελία που δημοσιεύεται στην parallaxi στις 16 Ιανουαρίου από μια πρώην φοιτήτρια της Φιλοσοφικής. Οι καταγγελίες αφορούν περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης, από έναν καθηγητή του Τμήματος Γεωλογίας και έναν του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας. Αμφότεροι είχαν συνταξιοδοτηθεί όταν δημοσιεύθηκαν οι καταγγελίες, ενώ ένας εξ΄ αυτών έχει αποβιώσει. Με αφορμή τα γεγονότα εκδόθηκαν ψηφίσματα από τμήματα σχολών του ιδρύματος και από τον Ενιαίο Σύλλογο Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού. Οι Πρυτανικές Αρχές του ΑΠΘ δεν εξέδωσαν δελτίο τύπου. 

Aξιοσημείωτο γεγονός αποτελεί αυτό που αποκάλυψε, ο πρώην πρύτανης του ΑΠΘ, Γιάννης Μυλόπουλος. Ο ίδιος ανέφερε τότε στην parallaxi ότι είχε διενεργηθεί ΕΔΕ το 2013 για αντίστοιχο περιστατικό, όταν ήταν ακόμη εν ενεργεία ο καθηγητής του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας. Ο δε καθηγητής Γεωλογίας, τον οποίο αφορά η δεύτερη καταγγελία, δήλωνε σε τηλεοπτική του συνέντευξη τον περασμένο Ιανουάριο: «αν είναι δυνατόν ένα παιδί δικό μου, μαθητής μου, να φτάνει σε τέτοιο σημείο να προσβάλλει ένα δάσκαλό του, να λέει αναλήθειες». Ο αντιπρύτανης ακαδημαϊκών υποθέσεων Δ. Κωβαίος προώθησε την καταγγελία στην Εισαγγελία Θεσσαλονίκης, ενώ παράλληλα είχε τονίσει στη voria.gr ότι: «δεν θα αφήσω κανένα μέλος της πανεπιστημιακής κοινότητας να γίνει βορά στις όποιες διαδικασίες λογικής όχλου». 

Έκτοτε, οι καταγγελίες για άλλους ακαδημαϊκούς είναι αρκετές, με τις Ε.Δ.Ε. που έχουν πραγματοποιηθεί να είναι ατελέσφορες. Οι λόγοι γίνονται ορατοί στη συνέχεια του ρεπορτάζ, όπως αποκαλύπτουν άτομα που ασχολούνται με το ζήτημα στο ίδρυμα. Όπως θα δούμε, το κλίμα διοικητικής αδιαφορίας – αν όχι ατιμωρησίας – συνεχίζεται στο ΑΠΘ ακόμη και σήμερα. 

Στην αντίπερα όχθη, πνοή για τα θύματα φαίνεται να αποτέλεσε η καταδίκη ενός μαιευτήρα-καθηγητή στο Τμήμα Μαιευτικής του ΔΙ.ΠΑ.Ε. (Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος). Ο εν λόγω καθηγητής καταδικάστηκε πρωτόδικα σε τέσσερα έτη με τριετή αναστολή για το αδίκημα της κατάχρησης σε γενετήσια πράξη (αδίκημα που παλαιότερα το γνωρίζαμε με το νομικό χαρακτηρισμό ασέλγεια). Ο συγκεκριμένος, σύμφωνα πάντα με την απόφαση του δικαστηρίου, παρότρυνε τις φοιτήτριές του να επισκεφτούν δωρεάν το ιατρείο του για γυναικολογική εξέταση. Εκεί οι καταγγέλλουσες, μέσω μιας μη ενδεδειγμένης γυναικολογικής εξέτασης – όπως την χαρακτήρισε η εισαγγελέας κατά την αγόρευση της – έπεσαν θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, όπως απεφάνθη το δικαστήριο. 

Σύμφωνα με το νόμο 3528.2007 (αρ. 103 παρ. 1γ), όσοι κατέχουν θέση σε εκπαιδευτική́ βαθμίδα και κατηγορούνται για εγκλήματα κατά́ της γενετήσιας ελευθερίας, τίθενται σε αυτοδίκαιη αργία. Το ίδρυμα παρέπεμψε ως όφειλε το πειθαρχικό παράπτωμα του καθηγητή στην ειδική επιτροπή για τα μέλη ΔΕΠ, πριν καν φτάσει το ζήτημα αυτό στην αίθουσα του δικαστηρίου. Η υπόθεση του ωστόσο παρέμενε στο συρτάρι της Υπουργού Παιδείας, Νίκης Κεραμέως, η οποία δεν εξέδιδε καν την απόφαση της για το εάν πρέπει να τεθεί σε αργία ή όχι. Ο καθηγητής, μετά την πρωτόδικη απόφαση του δικαστηρίου, απομακρύνθηκε από το ίδρυμα.

Οι έρευνες της εισαγγελίας και τα περιστατικά που «μπήκαν στο αρχείο».

Επιστρέφοντας στα γεγονότα του Ιανουαρίου, η Εισαγγελία Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης διατάζει τη διενέργεια προκαταρκτικής έρευνας μετά τις καταγγελίες. Με αυτήν παραγγέλνει από τους κοσμήτορες και τις κοσμητόρισσες του ΑΠΘ να συλλέξουν όποια περιστατικά έλαβαν χώρα στα τμήματα τους σε βάθος δεκαπενταετίας. Οι Πρυτανικές Αρχές συντάσσουν επιστολή η οποία απευθύνεται σε όλη την ακαδημαϊκή κοινότητα και ζητά από τα μέλη της σε επιτακτικό τόνο: «να μας ενημερώσετε άμεσα, εάν έχετε κάποια προσωπική εμπειρία κατά τη διάρκεια των σπουδών σας». Οι καταγγελίες συλλέγονται σε μια διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ([email protected]) στην οποία πρόσβαση έχουν ο πρύτανης και ο αντιπρύτανης του ιδρύματος. Τις καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση, για το μεγαλύτερο πανεπιστημιακό ίδρυμα των Βαλκανίων, τις υποδέχονται και τις αξιολογούν δυο άνδρες. *

Έκτοτε μια σειρά από Ε.Δ.Ε. έλαβαν χώρα στο ίδρυμα, αλλά καμία δεν οδήγησε σε διοικητικές κυρώσεις. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση εν ενεργεία καθηγητή από το Τμήμα Χημείας, ο οποίος δέχθηκε σχετική σοβαρή καταγγελία, η Κοσμητεία ενήργησε ΕΔΕ και έκτοτε δεν υπάρχουν νεότερα. Οι καταγγέλλουσες συνεχίζουν να απογοητεύονται από τις διαδικασίες, όπως μεταφέρει η ΦΥΛ.ΙΣ., φοιτητική ομάδα που δραστηριοποιείται στο ΑΠΘ και έχει υποδεχτεί εκατοντάδες καταγγελίες. 

Άντζυ Παντζαρίδη, διδακτορική φοιτήτρια νομικής, μέλος της Φοιτητικής Ένωσης για το Φύλο και την Ισότητα στο ΑΠΘ (ΦΥΛ.ΙΣ): 

Τα θύματα φοβούνται να μιλήσουν, έχουν δει ότι οι προσπάθειες με τις διαδικασίες πάνε στράφι. Η σιωπή από τις πρυτανικές αρχές είναι εκκωφαντική. Κοπέλες έχουν παρατήσει μεταπτυχιακά και διδακτορικά για το λόγο αυτό. Μπορούν να καταγγείλουν ή στον πρόεδρο ή στον κοσμήτορα και έπειτα πραγματοποιείται Ε.Δ.Ε. Αυτή πρέπει να πραγματοποιηθεί με εχέγγυα μυστικότητας και ανωνυμίας, δε ξέρουμε αν γίνεται όντως. Το περισσότερο που μπορεί να ελπίζει το θύμα είναι ότι θα απομακρυνθεί από το πανεπιστήμιο, αυτό δεν έχει γίνει ποτέ. Δεν υπάρχει καμία επίσημη διαδικασία μέχρι στιγμής. Δε μπορεί, παραδείγματος χάριν η Επιτροπή Ισότητας Φύλου να συμμετέχει για να βοηθήσει. Δεν προβλέπεται καν σαν παράπτωμα στον κανονισμό του ΑΠΘ.

Από τη συνέντευξη αυτή μέχρι σήμερα ο κανονισμός τους ΑΠΘ τροποποιήθηκε και το ΑΠΘ διόρισε έναν συνήγορο για να μεσολαβεί και να υποδέχεται τις καταγγελίες.

Πόσο βοηθά τις καταγγέλλουσες ένας νέος ασαφής Κώδικας Δεοντολογίας και μια νέα λογική συγκεντρωτισμού; 

Παρότι το ρόλο της διαμεσολάβησης, σύμφωνα με το νόμο 4589 του 2019, είχε αναλάβει η Επιτροπή Ισότητας Φύλων του κάθε ιδρύματος, οι Πρυτανικές Αρχές σε μια λογική συγκεντρωτισμού ανέθεσαν στο νεοσύστατο θεσμό του Συνηγόρου του Φοιτητή να αναλάβει αυτή τη διαδικασία. Ο εν λόγω θεσμός δεν αποτελεί μια δομή αυστηρά για το ζήτημα των σεξουαλικών παρενοχλήσεων, αλλά διαχειρίζεται το σύνολο των παραπτωμάτων που ανακύπτουν εντός του ιδρύματος. Η κυρία Θεοφανώ Παπαζήση, είναι ομότιμη καθηγήτρια του ΑΠΘ και η πρώτη Συνήγορος του Φοιτητή στο ΑΠΘ. Η ίδια μιλά στην parallaxi σχετικά με το νέο αυτό θεσμό: 

Διορίστηκα στο τέλος του Αυγούστου και ανέλαβα τον Σεπτέμβρη. Είμαι διαμεσολαβητικό όργανο, δέχομαι καταγγελίες και της διερευνώ. Έπειτα ή τις στέλνω στο πειθαρχικό, ή θα κάνω πρόταση στον αντιπρύτανη ότι θα πρέπει να πάει στο πειθαρχικό αν είναι μεταξύ φοιτητών/τριών. Έχω ανακριτικό και συμβουλευτικό ρόλο. Από τη στιγμή που παίρνω την καταγγελία γραπτή, πρέπει να τους φωνάξω και να τους ερευνήσω. Αν δω ότι η καταγγελία ευσταθεί την παραπέμπω. Εγώ κάνω γνωμάτευση, σε κάποιους αρέσει σε κάποιους δεν αρέσει. 

Θα μπορούσα και εγώ η ίδια να απευθυνθώ στην εισαγγελία αν πρόκειται για αυτεπάγγελτο αδίκημα.

Αναφορικά με τις Ε.Δ.Ε. και τις καταγγελίες για παραβιαστικές συμπεριφορές: 

Στο πλαίσιο νομικής επιτροπής εγώ είχα ασχοληθεί με μια λογοκλοπή. Με περιστατικό παραβιαστικής συμπεριφοράς δεν είχα εμπλακεί. Τώρα έχω μια νέα καταγγελία στα χέρια μου. Η καταγγέλλουσα μου έστειλε ένα mail, τη συνάντησα, και αναμένω και ένα τελικό γραπτό της κείμενο. Η δομή αυτή δίνει τη δυνατότητα να κινηθούν διαδικασίες, αρκεί να τη χρησιμοποιήσουν. Αφήστε ένα χρόνο να δούμε πως θα πάει και θα το κρίνουμε. 

Σχετικά με μια άλλη μια συμπεριληπτική δομή που θα περιλάμβανε και άλλους φορείς όπως την Επιτροπή Ισότητας Φύλων, ανέφερε ότι: 

Θα μπορούσε να βοηθήσει στο βαθμό που θέλουν να συνεργαστούν. Αυτές οι επιτροπές στο βαθμό που δεν είναι θεσμικές μπορούν να έρθουν σε απευθείας επικοινωνία μαζί μου. Μπορεί να δημιουργηθεί ένα καταφύγιο παραδείγματος χάριν.

Τέλος, μιλώντας για τις καταγγελίες που δέχθηκε το ίδρυμα πριν αναλάβει η ίδια, ανέφερε ότι δεν είναι σε γνώση της το περιεχόμενο του [email protected], αλλά την ενδιαφέρει να έρθει σε επαφή με τα τμήματα και να διερευνήσει τα ζητήματα, απλά αυτό δεν κατέστη ακόμη τεχνικά εφικτό. 

Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές μπορούν να έρχονται σε επικοινωνία με τη Συνήγορο, με δύο τρόπους: είτε μέσω της τηλεφωνικής γραμμής 2310 999888, είτε αποστέλλοντας ηλεκτρονικό μήνυμα στη διεύθυνση [email protected].

Στις 10 Δεκεμβρίου δημοσιοποιήθηκε σχετικό ΦΕΚ σύμφωνα με το οποίο η Σύγκλητος του ΑΠΘ τροποποιεί και τον Κώδικα Δεοντολογίας. Στο άρθρο 2 παράγραφος 5 αναφέρει:  οποιαδήποτε μορφή́ βίας, απειλής ή σεξουαλικής παρενόχλησης, δεν είναι ανεκτή́. 

Παράλληλα στο άρθρο 9 του ίδιου κώδικα αναγγέλλεται η σύσταση επιτροπής δεοντολογίας. Αυτή αποτελείται από τους κοσμήτορες/ρισσες και τον Αντιπρύτανη Ακαδημαϊκών Υποθέσεων, ο οποίος είναι και πρόεδρος της. Η επιτροπή αυτή αποφασίζει με απλή πλειοψηφία.

Η κυρία Δήμητρα Κογκίδου, καθηγήτρια του Παιδαγωγικού τμήματος και πρόεδρος της Επιτροπής Ισότητας Φύλων (Ε.Ι.Φ.) του ΑΠΘ μιλά στην parallaxi για τον νέο Κώδικα Δεοντολογίας:

Ζητήσαμε να τον δούμε και δε μας δόθηκε. Ο Κώδικας λέει κάποια αχνά πράγματα. Όταν συμβαίνουν τέτοιες παραβιάσεις πάμε στην επιτροπή δεοντολογίας. Ο Κώδικας πρέπει να είναι συγκεκριμένος. Περιμένεις ότι ένας τέτοιος κώδικας θα είναι σαφής και ότι θα έχει πρωτόκολλα. 

Άντζυ Παντζαρίδη, ΦΥΛ.ΙΣ. :

Η γενικόλογη και σίγουρα αόριστη διατύπωση των άρθρων του νέου Κώδικα Δεοντολογίας και Καλής Πρακτικής του ΑΠΘ δεν παρέχει κανένα εχέγγυο εμπιστοσύνης για τα μέλη της φοιτητικής κοινότητας που έχουν δεχθεί παραβιαστικές συμπεριφορές από μέλη του διδακτικού προσωπικού ή ακόμα και από συμφοιτητές τους. 

Χαρακτηριστικό είναι ότι πουθενά δεν υπάρχει συγκεκριμένη πρόβλεψη για τα -δυστυχώς πολυάριθμα- περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης, ενώ δε γίνεται καμία αναφορά στη σεξουαλική παρενόχληση ούτε καν σαν αντιδεοντολογική συμπεριφορά. Από την άλλη, υπάρχουν λεπτομερέστατες ρυθμίσεις για τη λογοκλοπή και την κατοχύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων εργασιών. Όσον δε αφορά τον νέο (για το ΑΠΘ) θεσμό του «Συνηγόρου του φοιτητή», οι πληροφορίες για τον τρόπο λειτουργίας του παραμένουν ασαφείς. 

Η Επιτροπή Ισότητας Φύλων παραγκωνίζεται: οι προτάσεις για μια άλλη ανοιχτή και υποστηρικτική δομή

Η Επιτροπή Ισότητας Φύλων του ΑΠΘ παραγκωνίζεται χαρακτηριστικά από τις Πρυτανικές Αρχές, όπως φαίνεται από τα γεγονότα. Συγκεκριμένα, στις 

8/2/2021, υπήρξε συνάντηση μέλους της Επιτροπής με τον κ. Κωβαίο, αντιπρύτανη ακαδημαϊκών υποθέσεων και τον κ. Γκλαβίνη, καθηγητή της Νομικής, για την ίδρυση ενός γραφείου διαχείρισης των έμφυλων διακρίσεων και της παρενόχλησης στο ΑΠΘ. Αυτό δε συστάθηκε ποτέ, αντιθέτως το ίδρυμα μετά από μήνες προχώρησε απλά στην αναμόρφωση του Κώδικα Δεοντολογίας.

Η ολιγωρία των πρυτανικών αρχών καυτηριάστηκε ακόμη και από την Γ.Σ. του ΕΣΔΕΠ, η οποία στις 23/4/2021 εξέφραζε την ανησυχία της για τις ολιγωρίες ως προς τις διαδικασίες που απαιτούνται σε θεσμικό επίπεδο για τη δημιουργία δομής διαχείρισης περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης και άλλων έμφυλων διακρίσεων, καθώς έχουν ήδη περάσει τρεις μήνες από τη συνάντηση[…].

Καταληκτικά στην επικοινωνία που είχαμε με την κυρία Κογκίδου, μας μιλά για το τι έχει γίνει σε άλλα πανεπιστήμια στη χώρα, καθώς το ΑΠΘ φαίνεται να αποτελεί την αρνητική εξαίρεση, όπως μας αναφέρει γλαφυρά και η καθηγήτρια, Μαρία Καραμεσίνη, από την Επιτροπή Ισότητας Φύλου της Παντείου. 

Δ. Κογκίδου:

Στο Πανεπιστήμιο Κρήτης έκαναν νέο κανονισμό και η Ε.Ι.Φ. εκεί δέχεται καταγγελίες έχοντας συγκεκριμένο πρωτόκολλο. Συμμετέχει θεσμικά στις υφιστάμενες στον Ποινικό Κώδικα διαδικασίες διερεύνησης περιστατικών και δέχεται η ίδια αναφορές σε ηλεκτρονικό έντυπο. Η Πάντειος έκανε επίσης αναμόρφωση. Το ΕΚΠΑ μάλιστα, πέρασε Παρατηρητήριο για την έμφυλη ισότητα, βρήκαν χρηματοδότηση και μεταξύ άλλων θα διαχειρίζονται μέσω αυτού και τα περιστατικά μαζί με μέλη της Ε.Ι.Φ. . 

Αναφορικά με την τελευταία αυτή δομή, που θα ασχολείται αποκλειστικά με το έμφυλο ζήτημα και τις καταγγελίες, είναι χαρακτηριστικό ότι ο αντιπρύτανης ακαδημαϊκών υποθέσεων κύριος Κωβαίος, ενημέρωνε σε συνέντευξη του στo voria.gr ότι: «σε κανένα πανεπιστήμιο του κόσμου δεν υπάρχει τέτοιου είδους δομή». Η νέα δομή του ΕΚΠΑ για το ζήτημα τον διαψεύδει, ενώ αντιθέτως οι Πρυτανικές Αρχές της Παντείου φαίνεται να έχουν μια ουσιαστική συνεργασία με την εκεί Ε.Ι.Φ.

Μαρία Καραμεσίνη, καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής στην Πάντειο, πρόεδρος Ε.Ι.Φ. Παντείου:

«Αυτό που συμβαίνει στο ΑΠΘ είναι η εξαίρεση»

Στην Πάντειο η Ε.Ι.Φ. αυτή τη στιγμή διαπραγματεύεται και έχει πετύχει να παίξει ένα ρόλο κόμβου ενημέρωσης για τις φοιτήτριες και όλη την πανεπιστημιακή κοινότητα. Διεκδικήσαμε από τις πρυτανικές αρχές να διατεθεί ένα άτομο στην Ε.Ι.Φ., από το διοικητικό προσωπικό της Παντείου. Συμφώνησαν και το άτομο αυτό θα αναλαμβάνει την υποδοχή αναφορών και την παραπομπή των μελών στα αρμόδια όργανα. Σε εμάς τις καταγγελίες τις υποδέχεται η Ε.Ι.Φ. αυτή τη στιγμή, αυτό που συμβαίνει στο ΑΠΘ είναι η εξαίρεση. Εμείς έχουμε άριστη συνεργασία με τις πρυτανικές αρχές. Έχουμε συνεργασία με ψυχολόγο και σκοπεύουμε να αποκτήσουμε και εξωτερική συνεργασία με Μ.Κ.Ο. για να παρέχουμε νομική στήριξη προς τα θύματα.

*Η parallaxi προσπάθησε να επικοινωνήσει πριν τη δημοσίευση της έρευνας με τον Αντιπρύτανη, αλλά κάτι τέτοιο δεν κατέστη εφικτό, παρά μόνο με τη γραμματεία του γραφείου. Η ενημέρωση που έχουμε σήμερα από τον Πρύτανη, κύριο Νίκο Παπαϊωάννου, είναι ότι τις επεξεργάζονταν μεν από κοινού με τον Αντιπρύτανη αλλά στη διαδικασία υποδοχής συμμετείχε και γραμματειακή υποστήριξη. Δεν υπήρξε καμία περαιτέρω διευκρίνιση και πληροφορία για τις διαδικασίες εκείνων των ημερών.