Ένιο Μορικόνε | Ο μύθος του σινεμά

Οι μελωδίες του είναι πασίγνωστες, έχει έρθει στην Αθήνα για κοντσέρτο πολλές φορές, οι φανατικοί των σάουντρακ τον θαυμάζουμε και τον αγαπάμε για 500 και παραπάνω λόγους. Τόσα είναι περίπου και τα scores που έχει συνθέσει στην 60χρονη μουσική πορεία του. Ο λόγος για τον μαέστρο Ένιο Μορικόνε.

Μουσικός φαινόμενο από την αρχή. Ξεκίνησε να συνθέτει μουσική σε ηλικία μόλις 6 ετών ενώ στο Ωδείο οι καθηγητές του μιλούσαν για ένα παιδί θαύμα αφού τελείωνε τις τάξεις στο μισό χρόνο σε σύγκριση με τους συμμαθητές του. Νέος θα περιπλανηθεί στα τζαζ κλαμπ της Ρώμης παρέα με την αγαπημένη του τρομπέτα ενώ σύντομα θα ασχοληθεί με την ενορχήστρωση και την σύνθεση τραγουδιών. Το 1961 θα συνθέσει την πρώτη του μουσική για τον κινηματογράφο. Ήταν στην ταινία Φεντεράλε. Σύντομα ξεκινάει την συνεργασία του με την Λίνα Βερτμίλλερ και τον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι και το 1964 εγκαινιάζει μια από τις σπουδαιότερες συνεργασίες του με τον Σέρτζιο Λεόνε.

Μορικόνε – Λεόνε

Ένα από τα πιο πετυχημένα κινηματογραφικά δίδυμα. Χίτσκοκ και Χέρμαν, Σπίλμπεργκ και Γουίλιαμς, Ρότα και Φελίνι, Μπάρτον και Έλφμαν, Καραΐνδρου και Αγγελόπουλος, Λεόνε και Μορικόνε. Μια συνεργασία που έδωσε 5 ταινίες και αντίστοιχα σάουντρακ αλλά ξεχωρίζει μέσα στο έργο του Ιταλού μουσικοσυνθέτη όσο κι αν ο ίδιος έχει κουραστεί πλέον να το ακούει. «Τι θα πει ειδικός στα σπαγκέτι γουέστερν; Από τα 500 σάουντρακ που έχω γράψει μόλις τα 30 είναι γουέστερν. Τότε θα έπρεπε να λέτε ότι είμαι ειδικός στα πολιτικά φιλμ, στα θρίλερ, στα ερωτικά, στις περιπέτειες. Με άλλα λόγια είμαι δηλαδή ειδικός στη μουσική» αντιδρούσε όταν τον ρωτούσαν 40 και πλέον χρόνια μετά για την επιτυχία του «Για μια χούφτα δολάρια». Κι όμως η εξαιρετική συνεργασία του με τον Λεόνε θα απογειώσει το όνομα του Μορικόνε στα ύψη κάνοντας ακόμα και την Χολιγουντιανή μουσική κοινότητα να τον προσέξει. Είναι η παράδοξη ενορχήστρωση. Τα όργανα που χρησιμοποιεί. Ο ρυθμός και η ένταση στην παρτιτούρα. Η ανατριχιαστική ατμόσφαιρα. Το βλέμμα του μυστηριώδους Ίστγουντ συναντάει τις ηλεκτρικές κιθάρες, τις φυσαρμόνικες, τα κρουστά και τα φωνητικά της χορωδίας μαζί με τους ήχους των «κογιότ». Το χέρι του Κλιντ χαϊδεύει το περίστροφο και η μπαγκέτα του Ένιο ταρακουνάει τα μύχια του θεατή.

https://www.youtube.com/watch?v=h1PfrmCGFnk

Ο Ένιο Μορικόνε έχει τη δική του θεωρία για τη σύνθεση μιας αποτελεσματικής κινηματογραφικής μουσικής. «Πώς θα σιγουρευτεί ένας συνθέτης ότι η μουσική του για μια ταινία ακούγεται; Θα σας δώσω ένα απλό παράδειγμα. Αν κάποιος δεν έχει προσκληθεί σε ένα πάρτι, αλλά θέλει να πάει, τι κάνει; Ασφαλώς δεν εμφανίζεται στην πόρτα λέγοντας “γεια σας”. Χτυπά την πόρτα, ζητά την άδεια να μπει και όταν μπαίνει, αρχίζει να γνωρίζει τον κόσμο. Η μουσική σε ένα φιλμ πρέπει να μπαίνει ευγενικά, πολύ σιγά. Ο συνθέτης δεν είναι υποχρεωμένος να γράφει μουσική για εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή που ένας χαρακτήρας εμφανίζεται σ’ ένα δωμάτιο – θα ήταν υπερβολικό. Αντίθετα, υπάρχει αυτή η αργή, λεπτεπίλεπτη είσοδος με έναν μοναδικό ήχο που επιτρέπει στο σκηνοθέτη να χαμηλώσει τους υπόλοιπους, φυσικούς ήχους. Το ανθρώπινο αυτί δεν μπορεί να διακρίνει ταυτόχρονα περισσότερους από δύο ήχους διαφορετικής ποιότητας. Λόγω αυτού, κάποιες εξαιρετικές μουσικές δεν λειτουργούν όπως θα τους άξιζε: αν είναι πολύ έντονες, περισσότερο ενοχλούν την κινηματογραφική δράση, παρά της προσδίδουν κάτι. Απ’ την άλλη, η μουσική οφείλει να είναι πολύ πολύ ισχυρή, όταν π.χ. είναι απαραίτητο να δώσει μια συγκεκριμένη δυναμική στον αφηγηματικό ρουν της ταινίας…».

500+ scores

Μιλάμε βέβαια για έναν από τους πιο παραγωγικούς συνθέτες του κινηματογράφου. 500 και πλέον σκορ για την μεγάλη και την μικρή οθόνη. Μουσική για κάθε είδος ταινίας. Με σκηνοθέτες όπως Τζίλο Ποντεκορβίνο, Παζολίνι, Ταβιάνι, Κάρπεντερ, Τζόφι, Στόουν, Νίκολς, Ντε Πάλμα, Τορνατόρε, Μάλικ, Αλμοδόβαρ. Για ταινίες όπως Η μάχη του Αλγερίου, Σαλό, Αλοζανφάν, Η αποστολή, Οι αδιάφθοροι, Σινεμά ο παράδεισος, Μαλένα, Νόβε τσέντο, Κάποτε στην Αμερική, Σάκο και Βανζέτι, Για μια χούφτα δολάρια. Μέσα σε μια χρονιά το 1986 θα καταφέρει να ασχοληθεί με την μουσική 20 ταινιών. Κατά μέσο όρο ετησίως ασχολείται με την σύνθεση 5-6 σάουντρακ και όχι μόνο. Κι αυτό γιατί υπήρξε εργασιομανής και αληθινός εραστής της μουσικής. Το 2001 όργωσε την υφήλιο με μια δύσκολη και απαιτητική περιοδεία παρουσιάζοντας μια αναδρομική μορφή του συνόλου της μουσικής του δραστηριότητας.

Μορικόνε vs Όσκαρ

Μιλάμε επομένως για μια σπάνια προσωπικότητα στον χώρο της κινηματογραφικής μουσικής. Κι όμως υποψήφιος για το Όσκαρ 6 φορές το πήρε σχετικά πρόσφατα για ένα παιχνίδι κινηματογραφικής επαφής με τον Κουέντιν Ταραντίνο, έναν από τους σκηνοθέτες που ανέδειξαν την φιλμογραφία τους μέσα από τις μουσικές του Μορικόνε αμέτρητες φορές. Εισέπραξε βέβαια άπειρα βραβεία και διακρίσεις στην καριέρα του μέχρι να φτάσει με καθυστέρηση στο ποθητό Όσκαρ. Ο ίδιος θεωρούσε ότι από τις 5 χαμένες υποψηφιότητες του εκείνη για την μουσική του στην Αποστολή του Ρ. Τζόφι θα μπορούσε να κερδίσει το βραβείο. Αλλά πως έχασε στα αλήθεια αυτές τις πέντε φορές το χρυσό αγαλματάκι; Ήταν το 1978 ήταν υποψήφιος για τις Μέρες Παραδείσου του Τέρενς Μάλικ. Θα χάσει από το Εξπρές του Μεσονυχτίου του Τζόρτζιο Μορόντερ. Το 1986 για την Αποστολή θα χάσει από τον μέτριο Χερμπι Χανκοκ και το Round Midnight, το 1987 για τους Αδιάφθορους θα χάσει από τον Ρουίτσι Σακαμότο και τον Τελευταίο Αυτοκράτορα και το 2000 για την γοητευτική Μαλένα θα χάσει για 5η φορά από τον Ασιάτη Ταν Νταν και το Τίγρης και Δράκος. Ο ίδιος είχε ερωτηθεί πολλές φορές για να δώσει μια ξεκάθαρη απάντηση: «Κανείς δεν μου χρωστάει τίποτα. Άλλωστε έχω κερδίσει πολλά βραβεία στη ζωή μου. Αν όμως αυτό το αγαλματάκι έρθει δεν το αρνούμαι θα το τοποθετήσω σε περίοπτη θέση στο σπίτι μου».

Ήταν το 1942 όταν ο Λεοπόλδος Στοκόφσκι θα τιμηθεί με το ίδιο βραβείο για την συνεισφορά του στην ιδέα του Γουόλτ Ντίσνεϊ να συνδέσει τις κινούμενες εικόνες των καρτούν με την κλασική μουσική. Το 1986 για πρώτη φορά ένας μουσικός θα τιμηθεί για το σύνολο της προσφοράς του στην υπόθεση του σινεμά μετά από 15 χαμένες υποψηφιότητες. Ήταν ο μουσικοσυνθέτης Άλεξ Νορθ, για τον οποίο αφιερώσαμε μια εκπομπή πρόσφατα. 20 χρόνια μετά ένας άλλος συνθέτης θα τιμηθεί με τον ίδιο τρόπο για το σύνολο της προσφοράς του στην τέχνη του σινεμά. Και το αξίζει. Όχι μόνο για το πλήθος των συνεργασιών του και των αμέτρητων σκορ που έχει γράψει. Πολύ περισσότερο γιατί υπήρξε ένας ακάματος εραστής της μουσικής, γιατί αρνήθηκε τις δελεαστικές προτάσεις του Χόλιγουντ για να έχει την απόλυτη ελευθερία, γιατί μας χάρισε σπάνιες συγκινήσεις, γιατί μουσικοί σαν τους Μετάλικα, Μπρους Σπρίνγκστιν ή Απόλο 440 έχουν διασκευάσει και έχουν υποκλιθεί στο μεγαλείο της μουσικής του μυθικού Ένιο Μορικόνε.

Ο σεβάσμιος Μορικόνε που αποκαλείται τιμητικά ο μαέστρος στην Ιταλία. Ο μουσικός που μαζί με τον Νίνο Ρότα άλλαξε την κινηματογραφική μουσική Ιταλία. Αν ο Βέρντι ξεσήκωσε τους Ιταλούς στην προσπάθεια δημιουργίας κράτους, ο Μορικόνε και ο Ρότα έδωσαν στην μεταπολεμική Ιταλία κύρος, αξιοπρέπεια, λάμψη, γοητεία με τις μουσικές τους. Ο Ένιο Μορικόνε έφυγε στα 91 του. Κάποιοι λένε πλήρης ημερών. Δύσκολος ορισμός αυτό το «πλήρης ημερών» για κάποιον ακάματο εραστή της μουσικής και της τέχνης, που συνέχιζε με ευλαβική ακρίβεια το απαιτητικό επαγγελματικό πρόγραμμα του όπως ο Μορικόνε. Δήλωνε άλλωστε από μόνος του ακαταπόνητος εργάτης της μουσικής. «Σκεφτείτε τι έγραψαν μέσα σε μια πορεία ζωής ο Μπαχ και ο Μότσαρτ. Έχω πολύ δρόμο μπροστά μου για να σταματήσω». Ο μυθικός Ένιο Μορικόνε, ο σπουδαίος μαέστρος που άλλαξε την ιστορία της κινηματογραφικής μουσικής με το πλούσιο έργο του. Addio maestro…