Επαναστάσεις και επαναστάσεις και μεταμορφώσεις

Στις εθνικές γιορτές και τις επετείους μία κοινωνία δεν θυμάται απλώς τα γεγονότα, και είναι ένα μεγάλο ερώτημα αν το κάνει με ειλικρίνεια σε αυτό που συνέβη. Προετοιμάζει τελικά και ένα μέλλον. Αναπαριστά στον εαυτό της αυτό που θα ήθελε να γίνει, πως να «μεγαλώσει».

Με αυτή την έννοια το κακόγουστο κατά τα άλλα γραφιστικό σχέδιο της επιτροπής για την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση, που αρχίζει από μερικούς διάσημους παράγοντες του 21’ και καταλήγει στον Γιάννη Αντεντονκούμπο, κρίνεται πολύ επιτυχημένο. Δεν είναι μόνο οι ικανότητες του μεγάλου αθλητή και η ποιότητα του ανθρώπου που βάζουν τον Γιάννη εκεί που τον έβαλαν. Είναι ότι η Ελληνική κοινωνία επέλεξε να προετοιμαστεί για ένα πολυπολιτισμικό μέλλον, όπου διαφορετικοί κατά τα άλλα άνθρωποι θα έχουν ίσες ευκαιρίες για προκοπή στον τόπο που ονομάζουμε Ελλάδα.

Όμως θέλω να σας πάω κάπου άλλου.

Είμαστε στην Επταετία. Κάθε 21η Απριλίου, το στάδιο Καλλιμάρμαρο ήταν κατάμεστο από κόσμο. Η Χούντα γιόρταζε με ευλάβεια την επέτειο της «Επανάστασης». Τα σταντ όσων συμμετείχαν στις εκδηλώσεις, συνήθως μελών των σωμάτων ασφαλείας – ο πυλώνας του καθεστώτος – διαλεχτά και το κιτς σε αφθονία.

Καμία 25αριά μοτοσυκλέτες των ειδικών σωμάτων ασφαλείας περνούν ανάμεσα από φλεγόμενα στεφάνια. Ένας καταδρομέας κάνει επικίνδυνες ασκήσεις σε μία αερογέφυρα. Το «πλήθος ξεσπάει σε ζωτοκραυγές» σύμφωνα με τη Βραδινή. Αλλά δεν έχει δει ακόμα το καλύτερο.

Εκατοντάδες γυναίκες και άντρες αναπαριστούν γεγονότα σταθμούς. Από τη μάχη των Πλαταιών, στις Θερμοπύλες, όλα καταλήγουν στη μεγάλη Επανάσταση του 21’, το μεγάλο «ξεσηκωμό της Φυλής» και του Ένδοξου Έθνους. Ξεχωριστός και ο ρόλος του Κλήρου στον ξεσηκωμό. Θεμελιακή και η απειλή του κομμουνισμού στην γιορτή, το τελευταίο μεγάλο έπος του Έθνους στο Βίτσι. Όλα τα γεγονότα της Ελληνικής ιστορίας καταλήγουν σε αυτό το μεγάλο αγώνα του οποίου εκφραστής είναι η Χούντα, και από πίσω τους, ένα αφήγημα να τα ενώνει, ο μύθος της θρυλικής Ανδρείας του περήφανου Έθνους και της πολεμικής του Αρετής.

Ο Κώστας Κατσάπης στην έξοχη του μελέτη του παρατηρεί όμως και κάτι που δίνει ακόμα πιο συγκεκριμένο περιεχόμενο στην «ανδρεία» των Ελλήνων, όπως τη συνέλαβε η Χούντα. Όλα αυτά έχουν έναν σιωπηλό εχθρό, που είναι ακόμα ζωντανός επειδή είναι μελλοντικός και απείθαρχος. Έτσι στις 4 Σεπτέμβρη 1970, και μερικές ημέρες μετά την ημέρα της Πολεμικής Αρετής, την αντίστοιχη δηλαδή δική μας ημέρα των Ενόπλων Δυνάμεων,  η Βραδινή φιλοξενεί ένα ένθετο στο οποίο διαβάζουμε:

«H νεολαία έχει καταστεί σε αφάνταστο βαθμό δυσήνια. Αυτοπροωθείται σε ένα κίνημα αποδεσμευτικό και συνάμα καταστροφικό, έξω από τα όρια κάθε κοινωνικής ηθικής, εγωιστικό και αναρχικό που τίποτε καλό δεν απεργάζεται (…)»

Οι νέοι δεν ταυτίζονται εδώ με τον κομμουνισμό, μας λέει ο κ. Κατσάπης. Η σεξουαλική τους απελευθέρωση, η ελαστικότητα τους στα ήθη και στο διαφορετικό, στις ουσίες, στον σεξουαλικό πειραματισμό και στο προκλητικό ντύσιμο, οι νέες τους πολιτισμικές συνήθειες εν γένει, έχουν ως μεγάλη τους πολιτική μήτρα τον Μάη του 68’, του οποίου οι σεισμικές δονήσεις φτάνουν μέχρι και στην ανελεύθερη Ελλάδα. «Ο αναρχικός» δεν είναι ο «φιλόπατρις», αυτός που έχει τάξει κάθε κύτταρο της ψυχής και του σώματος του στον «αγώνα της φυλής». Είναι αυτός που απειλεί την εθνική συνοχή.

Με μία κίνηση πρωτόγνωρης πολιτικής ωριμότητας από μία εξουσία που εμμονικά κατοικούσε σε ένα παρελθόν βίαιο και διχαστικό, το καθεστώς επιτέλους αναγνώρισε τον πραγματικό του εχθρό. Που έμελλε και να τη ρίξει. Οι άναρχοι νέοι με τα νέα ήθη, οι νέοι πολίτες, η πρώτη τόσο μαζικά σπουδαγμένη γενιά με επιρροές από το εξωτερικό. Το πρωί και το απόγευμα έφτιαχνε δρόμους με δάνεια από τις ΗΠΑ και διαπαιδαγωγούσε για να διασφαλιστεί η συνοχή του Έθνους και η Θρησκεία των Ελλήνων, το χάραμα κυνηγούσε και βασάνιζε στο κτήριο στην οδό Μπουμπουλίνας και στο σημερινό Πολεμικό μουσείο της Θεσσαλονίκης τους γεγέδες που τολμούσαν να της ορθώσουν ανάστημα.

Είναι ευτυχές που στη συντηρητική παράταξη, εκείνη στης οποίας το φαντασιακό ακόμα επιβίωνε η δουλειά που έκανε η Επταετία (και το πριν) στα σύμβολα, βρέθηκε τελικά μία γενιά νέων στελεχών να συστήνει επιτροπές για τα ίσα δικαιώματα των ατόμων της ΛΟΑΤ+ κοινότητας. Αφού για πολλά χρόνια ο ανδρισμός στο σύμπαν της δεξιάς ήταν ότι και η φιλοπατρία, αφού το 1982 θα ψήφιζε κατά του πολιτικού γάμου, και αφού, ακόμα και σήμερα, πολλοί, όπως ο Θανάσης Πλεύρης, κάνουν καριέρα έχοντας μείνει σε εκείνο το παρελθόν, υπέρ των ιερών και των όσιων της πατρίδας, είναι μόνο θετικό που άνθρωποι όπως ο Μητσοτάκης έχουν το σθένος να υιοθετήσουν, ενάντια στα συντηρητικά φαντάσματα της παράταξης τους, μέρος αυτής της «αναρχίας».

Βεβαίως η ερμηνεία τους για την ισότητα είναι κάπως μεροληπτική. Δεν πρέπει ποτέ να δυσαρεστηθεί μία δέσμη ψηφοφόρων, που εγγυάται το κατάλληλο εκλογικό ποσοστό. Θα πάμε τόσο όσο. Στις αναφορές μας ας πούμε στην Επανάσταση του 21’ θα φωταγωγήσουμε τη Βουλή με την Παναγία. Ο δήμαρχος και ο ιερέας θα ευλογήσουν τον ακροδεξιό γκραφιτά για να φιλοτεχνήσει τον τοίχο του Αργυρόκαστρου. Και ας συνέβη μία επανάσταση (21’), ΠΑΡΑ την μη-αποδοχή της από τον ανώτατο κλήρο. Και μία άλλη, γιαλαντζί, με τις ευλογίες του (67’). Και ας παραμένει η οργάνωση στον κλήρο απογοητευτικά αντιδημοκρατική, με τους κατώτερους στην ιεραρχία στο έλεος των συντηρητικών προϊστάμενων τους.

Πάντως όλες οι Επαναστάσεις, να πούμε τώρα, είναι αναγκαστικά τραβεστί (=μεταμφιέζονται). Το νόημα τους το οικειοποιούνται τα μεγάλα Εθνικά αφηγήματα, προοδευτικά ή όχι, και ένα πλήθος δυνάμεων τις σέρνουν από εδώ και από εκεί.

Την ιστορία της Επανάστασης στη Γαλλία την μελετά καλύτερα από όλους ο Τωκβίλ, με ένα τρόπο που όμως μας αφορά και εδώ. Εκεί μας μιλάει για μία μεγάλη μήτρα σημασιών που επηρέασαν διαφορετικά ένα πλήθος ανθρώπων.

Μας μιλάει για ένα νέο πνεύμα, το πνεύμα της ισότητας, που σαρώνει κάθε ιεραρχία, όπως το γέννησε ο αιώνας της Επανάστασης, και επηρέασε διαφορετικές κοινωνικές συμπεριφορές, τάσεις και ιδέες. Για το πως για αυτό οι άνθρωποι σήμερα εξεγείρονται σε κάθε μορφή αποκλεισμού δημιουργώντας «μία παγκόσμια εγκόσμια πατρίδα», για την οποία άνθρωποι στο παρόν και το μέλλον είναι πρόθυμοι να θυσιαστούν όπως θυσιάζονταν παλιά στο όνομα της θρησκείας. Για το πως υπάρχει τελικά η τάξη και η ασφάλεια και η ιεραρχία, και από την άλλη ένα άναρχο πνεύμα που διαπνέει το σύγχρονο άνθρωπο κάθε φορά που παραβιάζεται το δικαίωμα του στην ίση ελευθερία και αισθάνεται ότι αδικείται. Για το πως αυτό μπορεί να είναι ικανό για τα καλύτερα, αλλά ενέχει και κινδύνους που μόνο όταν οι πολίτες είναι ενεργοί και περίεργοι μπορούν να εξημερώσουν προς όφελος της κοινωνικής δικαιοσύνης και εις βάρος των σύγχρονων δικτατοριών.

Μαζί με Έθνος, λοιπόν, και τον Κλήρο, ό,τι νομίζει η Δεξιά, η Επανάσταση δημιούργησε ένα πλήθος νέων ιδανικών και μία υπόσχεση για έναν νέο άνθρωπο. Ένα σύμπαν σημασιών που διαδίδεται σε κάθε γωνιά του πλανήτη, και στο όνομα των οποίων εξεγέρθηκαν εν μέρει οι Έλληνες (οι λίγοι αλλά σημαντικοί Διαφωτιστές που κυνήγησε η Εκκλησία), αλλά και οι μαύροι Ιακωβίνοι της Αϊτής. Που είδαν στη Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων όχι την επιβεβαίωση των προνομίων της ανερχόμενης αστικής λευκής τάξης αλλά μετέφρασαν «την Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια» και  τα «Δικαιώματα για όλους», τα νεότευκτα σύμβολα της αστικής τάξης, έτσι ώστε να τους χωράνε και αυτούς. Διότι αν είμαστε όλοι ίσοι πως μπορούν να είναι λιγότερο ίσοι, να μην έχουν καθεστώς ζωής όσοι έχουν μείνει απέξω, στις σκοτεινές γωνίες της κοινωνίας, εκεί που το Έθνος δεν κοιτάει και το Κράτος καμία φορά δολοφονεί;

Άρα, οι πρόσφυγες, οι μαύροι, οι ψυχιατρικά ασταθείς, οι «ακατάλληλοι» για πόλεμο, οι σεξουαλικά διαφορετικοί, οι φτωχοί, οι γυναίκες, οι αλλόθρησκοι κα. δεν μπορούν να είναι λιγότερο άνθρωποι, και γρήγορα οι λιγότερο άνθρωποι οικειοποιήθηκαν το σύμπαν των σημασιών με τα κεφαλαία γράμματα της αστικής τάξης για να το κάνουν πιο δικό τους. Δεν υπάρχει ένα Έθνος, αλλά διαφορετικές εμπειρίες ζωής. Δεν υπάρχει Άνθρωπος ή Ανδρεία ή Ελευθερία, αλλά ίσα δικαιώματα για όλες και όλους και εσχάτως για όλ@. Δεν υπάρχει Ατομική Ελευθερία. Υπάρχει κοινωνική ισοτιμία. Τα Κεφαλαία κουνάν το δάχτυλο για να τιμωρήσουν και έχουν έτοιμες απαντήσεις. Η δημοκρατία είναι ταπεινή και θέτει ερωτήματα, είναι τραβεστί, μεταμορφώνει τα κεφαλαία σε πολλά μικρά και επιβιώνει στην πολυχρωμία και το θόρυβο.

Οι τραβεστί λοιπόν στο σήμερα αντικατέστησαν την Ελληνική σημαία με το ουράνιο τόξο τους. Ένα καινούργιο σύμβολο που δεν ήρθε να βεβηλώσει το παλιό. Ρωτούν σήμερα, δεν μας χωράει άραγε αυτή η Σημαία σας; Αν αναλογιστείς τι έκανε για αυτούς η σημαία, πως η συντηρητική ηγεμονία εξευτέλισε και αφαίρεσε από αυτήν κάθε ίχνος διαφωτισμού και κοινωνικής αλληλεγγύης, πως ο Έλληνας στην Ελλάδα σπάνια είναι ο δημοκράτης πατριώτης που είναι ο Γάλλος όταν ανεμίζει τη σημαία, τουλάχιστον ως σήμερα, δεν τους δίνεις δίκαιο; Εγώ ναι.

Θα έπρεπε να θυμηθούν όλοι αυτοί όπως ο Θανάσης Πλεύρης πως το πνεύμα της Επανάστασης για το οποίο μας μίλησε ο Τωκβίλ ήταν από την αρχή άναρχο. Πως οι νέοι που θυσιάστηκαν στον Ιερό Λόχο για την ελευθερία είχαν ιδέες που η Εκκλησία ακόμα και σήμερα τις κυνηγάει. Πως το έθνος δεν είναι Ένα και Αιώνιο. Πως από πίσω του κρύβεται μία ιστορική δημιουργία μοναδική που σε κάθε εποχή παίρνει ένα καινούργιο περιεχόμενο. Σε κάθε στιγμή, πίσω από τους Νόμους και όλα τα πρόσωπα που φαίνονται, συγκρούεται το πνεύμα της ισότητας με όχημα του τις ελευθερίες με τους νόμους που υποτίθεται ότι το εκφράζουν. Το πρώτο είναι άναρχο. Οι δεύτεροι, πολλές φορές, συντηρητικοί.

Όχι τελικά μία Επανάσταση αλλά πολλές, με ένα κοινό ιδανικό να τις καθοδηγεί και να ζεσταίνει τις ψυχές των ανθρώπων. Με άλλους να αντιδρούν και άλλες να το μεταφράζουν δημιουργικά.

Αν είναι να γιορτάζουμε το Έθνος να ξέρουμε ότι ήταν στα καλύτερα του όταν ήταν ανοιχτό στο μέλλον, στους νέους ανθρώπους, και ήταν άτακτο. Ήταν όχι Ένα, αλλά πολλά και ίσα.

Αυτό, τέλος, είναι κάτι που καμία κυβέρνηση, δεξιά ή αριστερή, δεν μπορεί να το «διδάξει» στον πολίτη. Οι πολίτες απολαμβάνουν την ελευθερία τους πειραματιζόμενοι στην πράξη. Πρέπει να βρουν με ποιον τρόπο επιθυμούν να διατυπώσουν ένα κοινό μέλλον που να μας χωράει όλες και όλους και όλ@ από όπου και αν ερχόμαστε. Αυτό γίνεται, καμία φορά, μπορούν να σκέφτονται, ενάντια «στα ιερά και τα όσια» του κ. Πλεύρη. Και απαιτεί, συχνά, μία ειρηνική, συμβολική, συντονισμένη κοινωνική ανυπακοή, και άρα και την πολιτική των διεκδικήσεων στη θέση της ομόνοιας και της ομοψυχίας των Κεφαλαίων γραμμάτων.

Μία πηγή:

H μελέτη του Κώστα Κατσάπη «Προσλήψεις του παρελθόντος από τη δικτατορία της 21^ης Απριλίου: H έννοια της «ανδρείας» και η διαχείριση του 1821» δημοσιεύεται στο εξαιρετικό σύγγραμμά που επιμελείται ο Κώστας Πιζανίας. 2009. “Η Ελληνική Επανάσταση του 1821: Ένα Ευρωπαϊκό Γεγονός”, Εκδόσεις Κέδρος: Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Ο αναγνώστης θα μπορέσει εκεί να τεκμηριώσει ακόμα καλύτερα όσα γράφτηκαν εδώ για το ρόλο της Εκκλησίας και για τις ριζοσπαστικές ιδέες του Διαφωτισμού. Ως τότε, ας ξεχάσει όσα διάβασε στα σχολικά εγχειρίδια…