Εσύ έχεις δεχτεί mobbing στην δουλειά σου;

Πώς θα ένιωθες αν οι συνάδελφοι σου σχολίαζαν την ιδιωτική σου ζωή; Αν τις περισσότερες φορές σε διέκοπταν ή αγνοούσαν τις ιδέες και προτάσεις σου; Αν υπήρχαν φήμες για το πρόσωπο σου στον εργασιακό χώρο; Αν ασκούσαν λεκτική βία ή σε προσέγγιζαν σεξουαλικά;

Αυτά είναι μερικά από τα οποία μπορεί να βιώσει ένα θύμα ηθικής παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο γνωστό και ως mobbing. Μία ονειρική δουλειά, με τις ιδανικές αποδοχές και την μετέπειτα εργασιακή καταξίωση μπορεί να μετατραπεί στον χειρότερο εφιάλτη του καθενός δημιουργώντας μακροπρόθεσμα προβλήματα ψυχολογικής φύσεως πχ άγχος, κατάθλιψη, μετατραυματικό στρες κ.λπ.

Με την ορολογία Mobbing μας σύστησε στην δεκαετία του 80 ο ψυχολόγος Heinz Leyman. Ο ίδιος τότε απέδωσε τον όρο στην ανθρώπινη κοινωνία, περιγράφοντας το σύνολο των αρνητικών επιδράσεων στην υγεία, από την ηθική παρενόχληση στους εργασιακούς χώρους, ως «σύνδρομο mobbing».

Η Parallaxi μίλησε με την Χρυσοπηγή Βαρδίκου από το σωματείο No Mobbing at Work για τις καταγγελίες, το φαινόμενο, την αντιμετώπιση και τα βήματα της Ελλάδας για ένα πιο φιλικό εργασιακό περιβάλλον. Στόχος του είναι η ενημέρωση του κοινού για τις μορφές παρενόχλησης και το κόστος του φαινομένου.

Τι ορίζουμε ως mobbing;

Το Mobbing είναι η ηθική παρενόχληση που στόχο έχει να πλήξει την αξιοπρέπεια του ατόμου. Πρόκειται για συστηματική συμπεριφορά υποτίμησης, απαξίωσης και περιθωριοποίησης του ατόμου στον επαγγελματικό χώρο. Είναι, θα λέγαμε, «βία σε μικρές δόσεις». Τόσο μικρές, που πάρα πολύ συχνά, το θύμα δεν αντιλαμβάνεται ότι υφίσταται βία και μόνο μακροπρόθεσμα, όταν έχει πια αποσταθεροποιηθεί εντελώς φαίνονται τα αποτελέσματα. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι το mobbing υπάρχει ανάμεσα σε συναδέλφους, από τον προϊστάμενο στον υφιστάμενο αλλά και από τον υφιστάμενο προς τον προϊστάμενο.

Ποιες είναι μερικές συμπεριφορές στον εργασιακό χώρο που περιγράφουν την παρενόχληση; Είναι μόνο τα κακεντρεχή σχόλια;

Έχουν καταγραφεί 45 διαφορετικές τυπικές συμπεριφορές ηθικής παρενόχλησης. Οι αναγνώστες σας μπορούν να τις βρουν όλες στη σελίδα μας. Μερικά από αυτά είναι: Το να μην αφήνουμε τον συνάδελφο να τελειώνει τη φράση του, το να απορρίπτουμε όλες τις ιδέες του, το να μην του απευθύνουμε τον λόγο, η κριτική για την προσωπική του ζωή ή τις επιλογές του και πολλά ακόμα. Στη συνέχεια, εάν εξελιχθεί η παρενόχληση, το θύμα αντιμετωπίζει ακόμα και σωματική κακοποίηση ή σεξουαλική παρενόχληση

Ποιες συμπεριφορές μπορεί να συγχέονται με την ηθική παρενόχληση αλλά δεν είναι;

Συμπεριφορές που συμβαίνουν μια φορά και όχι συστηματικά. Καλό είναι να μην γενικεύουμε, ονοματίζοντας ως mobbing όλες τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Για παράδειγμα, το Mobbing είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τη διαμάχη μεταξύ συναδέλφων. Αντίστοιχα, το να απορρίψω μια ιδέα ενός συναδέλφου δεν είναι το ίδιο με το να απορρίπτω κάθε του ιδέα. Στη μια περίπτωση έχουμε διαφωνία και στην άλλη τον απαξιώνω.

Άλλο ένα παράδειγμα είναι το να κάνω κακεντρεχές σχόλιο σε συνάδελφο, να καταλάβω ότι τον ενόχλησε και να μην το ξανακάνω. Αυτό δεν είναι παρενόχληση. Γι’ αυτό και το Mobbing ορίζεται από τη διάρκεια και τη συστηματικότητά του. Χαίρομαι πάντως που κάνετε αυτή την ερώτηση, γιατί μου δίνετε την ευκαιρία να πω πως εάν υπεργενικεύουμε τη χρήση της έννοιας «ηθική παρενόχληση» θα χάσει την αξία της.

Αν ένας εργαζόμενος καταλάβει ότι δέχεται ηθική παρενόχληση στην εργασία του, τι πρέπει να κάνει, που μπορεί να απευθυνθεί, γίνεται να κινηθεί νομικά.

Στην ηθική παρενόχληση, το πρώτο, σημαντικότερο αλλά και δυσκολότερο βήμα είναι η αναγνώριση από το άτομο ότι υφίσταται παρενόχληση. Αφού το αναγνωρίσει, μπορεί να απευθυνθεί σε δικηγόρο, εάν θέλει να κινηθεί νομικά ή να προστατευθεί. Και βέβαια, αν το θύμα νιώθει πως αποσταθεροποιείται, ενδεχομένως να χρειαστεί να απευθυνθεί σε ψυχολόγο.

Τέλος, η προσωπική μου άποψη είναι ότι το πρώτο βήμα του θύματος πριν φτάσει να ζητήσει τη νομική οδό ή ψυχολογική υποστήριξη, είναι να ξεκαθαρίζει ευθέως και αμέσως ότι η συγκεκριμένη συμπεριφορά του θύτη το ενοχλεί. Έτσι θα δώσει την ευκαιρία και στην άλλη πλευρά να διορθωθεί. Ακόμα κι αν δεν έρθει η διόρθωση, το άτομο θα μπορεί να είναι ακόμα πιο βέβαιο για την πρόθεση του θύτη και να κινηθεί ανάλογα.

Ποια είναι τα πιο συνήθη σχόλια που δέχονται τα θύματα ηθικής παρενόχλησης;

Τα σχόλια που λαμβάνουν αρχικά εστιάζουν στη διαφορετικότητά τους και γίνονται με τρόπο που δεν μοιάζει με προσβολή. Τα ίδια τα θύματα νιώθουν συχνά αυτή τη διαφορετικότητα σαν «ταμπέλα». Θα χρησιμοποιήσω ένα πολύ καλό παράδειγμα που άκουσα πρόσφατα. Μια πολύ μορφωμένη νεαρή γυναίκα εργαζόταν ως manager και στις συναντήσεις των στελεχών άκουγε τα εξής σχόλια από τους άλλους managers «Για πες μας εσύ η σπουδαγμένη» ή «Τι λένε τα βιβλία σου γι’ αυτό;».

Ένας εργαζόμενος που δέχεται συστηματικά ηθική παρενόχληση, τι επιπτώσεις μπορεί να έχει πάνω του;

Η επίδραση της ηθικής παρενόχλησης σε βάθος χρόνου είναι όμοια με την επίδραση ενός τραυματικού γεγονότος. Μάλιστα, σε μια πρόσφατη μελέτη διάβασα πως έχει πιο σημαντική επίδραση από ότι ένα σοβαρό τροχαίο ατύχημα.

Αυτό λοιπόν είναι η παρενόχληση για τους περισσότερους ανθρώπους. Ένα τραύμα. Σε κάποιους το τραύμα αυτό μένει πιο βαθιά χαραγμένο και άλλοι το ξεπερνούν αμέσως μόλις απομακρυνθούν από το περιβάλλον που τους το προκάλεσε.

Οι πιο αρνητικές επιπτώσεις που έχει η ηθική παρενόχληση είναι η κατάθλιψη, το μετα-τραυματικό στρες, οι ψυχώσεις ή ακόμα και η παράνοια. Από όσους εμφανίσουν κατάθλιψη λόγω ηθικής παρενόχλησης, περίπου 1-2% θα κάνει απόπειρα αυτοκτονίας.

Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος τύπος ανθρώπων που δέχεται πιο συχνά ηθική παρενόχληση; (Πχ ξεχωρίζουν φύλο, την ηλικία, τυχόν αδυναμίες που εντοπίσουν;)

Δεν υπάρχει ένα προφίλ θύματος. Πρακτικά όλοι είναι πιθανό να υποστούμε παρενόχληση κατά τη διάρκεια της καριέρας μας. Καθώς όμως η παρενόχληση στην ουσία της αφορά διάκριση και μη ανοχή στη διαφορετικότητα, οι ευρωπαϊκές έρευνες δείχνουν πως όσοι έχουν κάποια ιδιαιτερότητα είναι πιο πιθανό να την υποστούν. Για παράδειγμα, άτομα με αναπηρία ή άλλης εθνικότητας ή με θέση σε συνδικαλιστικά όργανα είναι πιο πιθανό να παρενοχληθούν. Φυσικά, η έννοια της διαφορετικότητας σε κάθε εργασιακό περιβάλλον παίρνει άλλες διαστάσεις. Σε μια παραδοσιακή οικογενειακή επιχείρηση με ηλικιωμένους εργαζομένους, ένα άτομο νέας ηλικίας μπορεί να είναι ευάλωτο. Αντίστοιχα, μια έγκυος γυναίκα, ένας πρόσφατα διαζευγμένος άντρας ή μια μητέρα με παιδί με αναπηρία μπορεί να αποτελέσουν εύκολους στόχους παρενόχλησης.

Τέλος, το αν ένα άτομο είναι ευάλωτο κρίνεται και από την απόδοσή του. Σε μια πολύ δυνατή ομάδα, το άτομο με τη χαμηλότερη απόδοση ίσως αποτελέσει θύμα παρενόχλησης. Αντίστοιχα, σε μια ομάδα χαμηλής απόδοσης, το άτομο με πολύ υψηλή απόδοση μπορεί να γίνει θύμα.

Το τελευταίο διάστημα όλο και περισσότερες καταγγελίες έρχονται στην δημοσιότητα για ηθική παρενόχληση ή κακοποιητικές συμπεριφορές στον εργασιακό χώρο, πιστεύετε ότι λόγω αυτών οι εταιρείες και οι εργοδότες θα γίνουν πιο προσεκτικοί, θα λάβουν αυστηρότερες πολιτικές για να προστατέψουν τον εργαζόμενο;

Σίγουρα υπάρχει ήδη αυξημένο ενδιαφέρον, που σε αυτή τη φάση προέρχεται κυρίως από εργαζόμενους που ενημερώνονται για το τι σημαίνει ηθική παρενόχληση και αναζητούν τα δικαιώματά τους.

Ακριβώς όμως επειδή το ζήτημα προβάλλεται πια περισσότερο, αναμφίβολα θα κινητοποιηθούν και οι εργοδότες για το πώς θα γίνουν πιο ανεκτικοί στη διαφορετικότητα και το ποιες πολιτικές πρέπει να εφαρμόσουν για να προστατεύσουν τους εργαζομένους και τελικά τις επιχειρήσεις τους. Το ότι τέτοια περιστατικά λαμβάνουν δημοσιότητα, οδηγεί στο να έχουν οι εργοδότες μεγαλύτερο ρίσκο όταν επιτρέπουν τέτοιες συμπεριφορές παρενόχλησης στην εταιρία τους. Ξαφνικά, από εκεί που θεωρούσαν ίσως ότι είναι «χάσιμο χρόνου» να ασχοληθούν με περιστατικά παρενόχλησης και τα υποτιμούσαν, βρίσκονται σε θέση ευθύνης. Εμείς πιστεύουμε ότι η ευθύνη του εργοδότη για ζητήματα ηθικής παρενόχλησης υπάρχει από τη στιγμή που ενημερώνεται για την ύπαρξη περιστατικών παρενόχλησης, δηλαδή ακόμα κι αν ο εργοδότης δεν είναι αυτός που την ασκεί. Ξέρετε, το κόστος της ηθικής παρενόχλησης είναι μεγάλο όχι μόνο για το θύμα αλλά και για τον εργοδότη και άρα αποτελεί ρίσκο για την επιχείρηση. Ακριβώς επειδή το υπάρχον πλαίσιο δεν είναι ξεκάθαρο, η εταιρεία οφείλει να λαμβάνει άμεσα μέτρα απέναντι σε τέτοιες συμπεριφορές. Στο εξωτερικό, υπάρχει ο ρόλος του Διαμεσολαβητή, του ατόμου που αναλαμβάνει να ακούσει και τις δύο πλευρές και να δώσει λύση, και πιθανόν να γλυτώσει την επιχείρηση από μεγάλα κόστη αποζημιώσεων αλλά δίνοντας και στο θύμα τη δικαίωση που επιθυμεί.