Facebook: Το βασικό εργαλείο χειραγώγησης της μάζας

Κανένας άνθρωπος δεν θεωρεί ότι μία μόνο συσκευή μπορεί να φέρει το τέλος του κόσμου. Αυτό ξεκίνησε ως ένας μύθος, σύμφωνα με τον οποίο υπάρχει μία μηχανή, θαμμένη κάτω από το έδαφος, η οποία μπορεί να καταστρέψει την ανθρώπινη ζωή. Δεν είναι όμως o αφανισμός της ανθρωπότητας που το κάνει τρομαχτικό, αλλά η αυτονομία του, η ιδέα ότι μπορεί ένα άψυχο αντικείμενο να δράσει χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Ακόμα και αν οι άνθρωποι παρέμβουμε και αναλάβουμε τον έλεγχο, η κατάσταση θα εξακολουθεί να μην είναι ελεγχόμενη. Καμία συσκευή δεν πρέπει να έχει τόση δύναμη από μόνη της, αλλά ούτε και κάποιο μεμoνωμένο πρόσωπο.

Πολύς κόσμος έχει διαμαρτυρηθεί για το Facebook. Yπάρχει η γενικότερη αντίληψη, ότι το ίντερνετ θα μπορούσε να έχει φανεί πολύ χρήσιμο στην ανθρωπότητα. Και αυτό μόνο με κάποιο μετριασμό, με έλεγχο και τις σωστές νομοθεσίες. Τα σημερινά κοινωνικά δίκτυα, όπως το Facebook, έχουν φτιαχτεί για να προωθούν στον κόσμο τα στοιχεία που τους έκαναν και τόσο επιβλαβή. Έτσι είναι από την κατασκευή τους. Όμως, κανείς, ούτε ο Μάρκ Ζάκερμπεργκ (ιδρυτής του Facebook), μπορεί να ελέγξει το προϊόν που έχει δημιουργήσει. Συνειδητοποιούμε ότι το Facebook δεν είναι μία εταιρία πολυμέσων αλλά μία τέτοια μηχανή, η οποία έχει τεράστια δύναμη και κρατά την ανθρωπότητα στα χέρια της.

H αρχική αποστολή του Facebook ήταν να δώσει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να μοιράζεται ελεύθερα πληροφορίες, με στόχο να γίνει ο κόσμος πιο ανοιχτός και ενωμένος.  Αντ’ αυτού, πήρε την έννοια της κοινότητας και της αφαίρεσε κάθε πτυχή ηθικής σημασίας. Και αυτό γιατί το Facebook, μαζί με το Youtube και τη  Google, είναι τα πλέον κατάλληλα εργαλεία για την ενίσχυση και διάδοση της παραπληροφόρησης σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι ένα μέσο της κυβερνητικής προπαγάνδας, της στοχευμένης παρενόχλησης, και συναισθηματικής χειραγώγησης, με μία τεράστια βάση δεδομένων. Αυτό το οδηγεί σε σημείο που μπορεί να βλάψει την κοινωνία, απλά με το να υπάρχει.

Η αλήθεια είναι ότι η ταύτιση της συσκευής που θα αφανίσει την ανθρωπότητα με το Facebook, δεν μπορεί να είναι απόλυτη. Το Facebook δεν μπορεί να αφανίσει μία πόλη στη στιγμή, όπως μπορεί μία πυρηνική βόμβα. Όμως, καμία μηχανή δεν πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αφανίσει τον ανθρώπινο πληθυσμό, ούτε η πυρηνική βόμβα αλλά ούτε και το Facebook.

Η συμμετοχή του κόσμου και η διαδραστικότητα του είναι πολύτιμα όχι μόνο για το ίδιο το Facebook αλλά κυρίως για τις διαφημιστικές εταιρίες. Tα κίνητρα αυτά οδήγησαν και στον σχεδιασμό κουμπιών αντιδράσεων (reaction button), τα οποία με τη σειρά τους ενθαρρύνουν τους χρήστες να εμπλέκονται εύκολα και συχνά και να μοιράζονται τις απόψεις τους δημόσια. Κάθε φορά που αντιδράς σε κάποιο ποστ, ένας αλγόριθμος το καταγράφει και σχηματίζει έτσι μία εικόνα για το ποιος είσαι. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται το κατάλληλο περιβάλλον για εκμετάλλευση, από διαφημιστές, πολιτικές καμπάνιες και φυσικά από το ίδιο το Facebook, το οποίο σε τελική ανάλυση ελέγχει τι βλέπεις και τι δεν βλέπεις στην πλατφόρμα.

Αυτοί οι κίνδυνοι δεν είναι θεωρητικοί. Το Facebook έχει δημιουργήσει κοινωνικά πειράματα στους χρήστες του χωρίς να τους έχει ενημερώσει. Έχει επίσης την δυνατότητα να επηρεάσει το αποτέλεσμα εκλογών. Οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν το Facebook έτσι ώστε να παραπλανούν τους πολίτες και να ανακατεύονται στις εκλογές. Aκόμα και αν αναγνωρίσθηκε ως το βασικό πεδίο πληροφόρησης για τις εκλογές του 2016, απέτυχε να σταματήσει τη διάδοση του εξτρεμισμού, τα εχθρικά σχόλια, την προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση.

Τις μέρες μετά τις εκλογές του 2020, ο Ζάκερμπεργκ  εξουσιοδότησε μία αλλαγή σε έναν αλγόριθμο έτσι ώστε γνωστές πηγές ειδήσεων, όπως το NPR, να λαμβάνουν δεδομένα για τις προτιμήσεις του κόσμου. Αποδείχθηκε έτσι ότι το Facebook, θα μπορούσε, αν ήθελε, να αλλάξει τα δεδομένα και να μειώσει την ψευδή πληροφόρηση και επίσης ότι έχει τη δύναμη να γυρίσει έναν διακόπτη και να αλλάξει όσα βλέπουν δισεκατομμύρια άνθρωποι στις οθόνες τους. Αυτή τη φορά ένας άνθρωπος παρέβη για να μετριάσει κάποιο κακό. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι με τη μείωση περιεχομένου που θεωρείται «κακό για τον κόσμο», μειώνεται επίσης και η εμπιστοσύνη των ανθρώπων για το σαιτ. Η Χίλαρι Κλίντον είπε: «Πρόκειται για μία παγκόσμια εταιρία με τεράστια επίδραση, την οποία τώρα ξεκινάμε να αντιλαμβανόμαστε.»

Το ερώτημα που τίθεται είναι «Πόση βία στον αληθινό κόσμο θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, εάν δεν υπήρχε το Facebook;» Παρά το γεγονός ότι έχουν μειωθεί σημαντικά οι τρομοκρατίες στον κόσμο, στην πραγματικότητα «τρομοκράτες συνδέονται κάθε μέρα, κάθε ώρα, κάθε λεπτό στο Facebook», είπε ο Joshua Geltzer, αξιωματούχος αντιτρομοκρατικής.

Κοιτώντας πίσω, βλέπουμε ότι η πορεία του Ζάκερμπεργκ προς την παγκόσμια κυριαρχία ήταν αναπόφευκτη. Άρχισε να προγραμματίζει ενώ ήταν στο Γυμνάσιο και η εμμονή του με την ροή πληροφοριών και την ψυχολογία των ανθρώπων ήταν τεράστια. Σε ένα προσωπικό του τσατ, πριν πολλά χρόνια, με έναν φίλο του έγραψε : «Έχω πάνω από 4.000 email, φωτογραφίες και διευθύνσεις. Οι άνθρωποι απλά έγιναν μέλη. Δεν ξέρω γιατί. Με εμπιστεύονται, οι χαζοί.» Όταν δημιουργήθηκε το Facebook θεωρούνταν ακόμη ως ένας διαδικτυακός κατάλογος “Για να ψάχνεις άτομα του σχολείου σου. Να δεις από που γνωρίζεται ο καθένας. Για να βρίσκεις άτομα από τα μαθήματά σου και άλλες ομάδες.” Το καλοκαίρι του 2005, ο Ζάκερμπεργκ έδωσε μία συνέντευξη σε έναν σκηνοθέτη, στην οποία έβλεπες τον νεαρό επιχειρηματία ακόμα να μην μπορεί ακριβώς να προσδιορίσει τη πραγματική λειτουργία της πλατφόρμας του. «To Facebook δεν είναι μόνο ένα μέρος του ίντερνετ, αλλά πολλές μεμονωμένες κοινότητες», είπε.

Αυτό που επιπλέον είχε δηλώσει στο παρελθόν ήταν ότι το Facebook δεν προοριζόταν για κάτι περισσότερο από μία πλατφόρμα-ευρετήριο, από την οποία οι φοιτητές θα μπορούν να επικοινωνούν με τους συμφοιτητές τους και η οποία θα έχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες που μπορεί να χρειαστεί κάποιος όταν σπουδάζει σε πανεπιστήμιο. Το αστείο είναι ότι αυτή ακριβώς η προσέγγιση, της “κλειστής ομάδας” είναι που έκανε τον κόσμο να θέλει να συμμετέχει και κατέληξε να γίνει τόσο γνωστό. Έκανε τους φοιτητές να αισθάνονται πιο άνετα και να θέλουν να μοιραστούν πληροφορίες για τον εαυτό τους.

Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Robin Dunbar, o μέγιστος αριθμός σταθερών κοινωνικών σχέσεων ενός ανθρώπου είναι 148. Αν είναι να εφαρμόσουμε την ίδια λογική σε μία κοινωνική πλατφόρμα, ποιος είναι ο μαγικός αριθμός; Ο Dunbar, ο οποίος πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του εξερευνώντας πως μπορεί να δημιουργηθεί ένα καλύτερο δίκτυο, δήλωσε ότι ο μαγικός αριθμός για μία λειτουργική πλατφόρμα είναι 20.000 άτομα. Το Facebook τώρα έχει 2,7 δισεκατομμύρια χρήστες ανά μήνα.

H αλήθεια είναι, πως ακόμα βρισκόμαστε στην αρχή αυτού του αιώνα και της τριπλής τεχνολογικής του επανάστασης: του ίντερνετ, των smartphone και του κοινωνικού δικτύου. Νιώθουμε να βρισκόμαστε σε ένα επικίνδυνο και ασταθές περιβάλλον πληροφοριών, αδύναμοι να αντισταθούμε στην χειραγώγηση και την εκμετάλλευση που ασκήθηκε σε εμάς, η οποία και παραμένει αόρατη. Τα λόγια αυτά μας δίνουν ένα μάθημα: δεν πρέπει να δεχτούμε την τρέχουσα κατάσταση. Καμία απολύτως μηχανή δεν πρέπει να είναι σε θέση να ελέγξει τόσο μεγάλες μάζες.

Όποιος θέλει πραγματικά να μειωθεί η ζημιά που έχει προκληθεί στην ανθρωπότητα λόγω του ίντερνετ, θα πρέπει να σκεφτεί το ενδεχόμενο να σβήσει το Facebook, το Instagram ή το Twitter ή όποια άλλη πλατφόρμα έχει δημιουργηθεί για να παραπλανά τον κόσμο. Όμως, πρέπει να υιοθετήσουμε μία πιο ευρύτερη προσέγγιση για το τι ακριβώς θα χρειαστεί έτσι ώστε να καλυτερεύσουμε τα κοινωνικά δίκτυα. Εφόσον η μαζική δημιουργία λογαριασμών είναι αυτή που ενισχύει τη δύναμη του Facebook, η αλλαγή μπορεί να έρθει μόνο με την συλλογική δράση του κόσμου, διαγράφοντας ο καθένας τον λογαριασμό του.

Η πραγματικότητα είναι ότι πέρα από τα κοινωνικά δίκτυα, το ίντερνετ έχει πολλά να προσφέρει στον άνθρωπο. Όχι όμως χάρη σε αυτά. Θα πρέπει να βρούμε τρόπους να επιδιορθώσουμε τα προβλήματα που προκάλεσε το διαδίκτυο στη κοινωνία και τη κουλτούρας μας. Για αυτό απαιτείται πνευματική ανεξαρτησία και σεβασμό στις απόψεις του άλλου. Μπορεί να μην είμαστε σε θέση να προβλέψουμε το μέλλον, αλλά όλοι ξέρουμε το πως θα διαμορφωθεί: σημαντικές εφευρέσεις, που θα απασχολήσουν όλο τον κόσμο. Σήμερα, οι άνθρωποι επιτρέπουμε σε αλγόριθμους και τεχνολογίες να μας επηρεάζουν, και η πραγματικότητα είναι κάτι που μας διαφεύγει.

Αυτό όμως είναι κάτι που μπορεί να αλλάξει.

ΠΗΓΗ: www.theatlantic.com