Ο Φασιανός που αγαπήσαμε. Μια ελεγεία της φωτεινής Ελλάδας.

Λέξεις: Μαρία Κενανίδου

Εικόνες: www.alekosfassianos.gr

«Ο ήχος της γραμμής του μολυβιού είναι σαν τις φωνές των δελφινιών που δεν τις ακούνε όλοι. Τον ακούτε εσείς;» ΑΦ

Χθες έφυγε από τη ζωή ο Αλέκος Φασιανός, από τους πιο δημοφιλείς σύγχρονους Έλληνες ζωγράφους που μας άφησε παρακαταθήκη μέσα από το έργο του, μια Ελλάδα φωτεινή γιομάτη χρώμα, χιούμορ και συναίσθημα και την ταξίδεψε έξω από τα σύνορα της: «όπου κι αν ταξίδεψα ήξεραν ότι αυτό ήταν Ελλάδα» έλεγε.

Ως σημείο εκκίνησης για την είσοδό του στο μαγικό χώρο της ζωγραφικής, θυμόταν τη στιγμή που ο ιερέας παππούς του καθοδηγώντας του το χέρι σχεδίασε μαζί του το προφίλ ενός προσώπου. Τα πρώτα του βήματα στην τέχνη, τα έκανε σχεδιάζοντας μόνος του από την ηλικία των έξι ετών «για να αποτυπώσει, όσα τον περιέβαλλαν» όπως τα προβατάκια στο Λαύριο αλλά και προσωπογραφία μίας γιαγιάς στο σκοτάδι. Από τότε έλεγε ότι τον ενδιέφερε η γεωμετρία του κόσμου και ήδη σε ηλικία 15 ετών ζωγράφισε την πρώτη του ελαιογραφία, στην οποία διάλεξε να ζωγραφίσει το σπίτι που έκανε διακοπές στη Βούλα. Μέχρι τα 17 ζωγράφιζε μόνος του και γνώριζε τη ζωγραφική μέσα από την αγιογραφία στις εκκλησιές και το θέατρο σκιών.

Η φιλόλογος μητέρα του του έμαθε να αγαπά την αρχαία Ελλάδα, τον Όμηρο, τα ειδώλια, τις λευκές ληκύθους, τις αγγειογραφίες γενικότερα και έλεγε «είμαι στο βαθύ παιδικό μου χειμώνα» και στα έργα του, ακόμη κι όταν βρισκόταν στο Παρίσι, φυσούσαν τα μελτέμια του Αιγαίου. Δασκάλους του θεωρούσε τον Θεόφιλο, τον Τσαρούχη, τον Μόραλη, τον Ελύτη, τον Σαχτούρη, τον Εμπειρίκο και τον Νίκο Καρούζο.

Μεγάλωσε μέσα στην κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο και μετά την Καλών Τεχνών που έλεγε πως μάχονταν ενάντια στους κανόνες, σπούδασε στο Παρίσι όπου κυριαρχούσε η αφαίρεση, αλλά κι εκεί συνέχισε να ζωγραφίζει παραστατικά ενώ τον κορόιδευαν πως «αυτός ζωγραφίζει ακόμη με πινέλα». Επέμενε να αποτυπώνει την Ελλάδα που κουβαλούσε μέσα του λέγοντας: «θα επιμένω στα δικά μου και τελικά εάν αποτύχω τουλάχιστον θα είμαι ευχαριστημένος».

Στο πλαίσιο της εικονοποιητικής αφηγηματικότητάς του, με την κυρίαρχη ανθρωποκεντρική του θεματολογία έπλαθε με τον χρωστήρα του, τις φιγούρες του μέσα από τη καθημερινή ζωή και τις προσωπικές στιγμές των απλών ανθρώπων, δημιουργώντας μία προσωπική του μυθολογία για αυτούς καθώς του άρεσε να λέει πως «ο μύθος είναι κάτι που έχουμε ανάγκη στην εποχή μας και πως μέσα από τη λαϊκότητα βλέπεις την πραγματικότητα». Αγαπούσε τους απλούς ανθρώπους και τους ευχαριστούσε σε κάθε ευκαιρία, καθώς θεωρούσε πως οι συνήθειες τους αποτελούσαν πηγή έμπνευσης για αυτόν και τα έργα του τα θεωρούσε σαν μία μορφή ανταπόδοσης.

Λάτρευε το Αττικό φως και μ’ αυτό σαν πρώτη ύλη έπλαθε ένα χώμα που παλλόταν από ρυθμούς και δονήσεις. Μέσα από ένα ιδιότυπο και ιδιαίτερα τρυφερό ιδίωμα ζωγράφιζε με τα μάτια της ψυχής τις «Μυθολογίες του Καθημερινού» (τίτλος της αναδρομικής του έκθεσης το 2004) καρπουζάδες, εργάτες, ψαράδες, ερωτευμένα ζευγάρια, βιαστικούς πεζοπόρους, «φευγαλέους» ποδηλάτες, καβαλάρηδες, φτερωτούς θεούς, σκηνές από τις λαϊκές γειτονιές της Αθήνας.

Παλλόμενες μονοχρωμίες, χρώματα γεμάτα λαμπρότητα και ένταση, ελεγείες του κόκκινου, του μπλε και του κίτρινου, χαρακτικές αξίες, λεκτικός σχολιασμός του θέματος, αγάπη αφήγησης, μεγάλη έλξη για την ποίηση, μορφική καθαρότητα αποτελούν τα τεκτονικά στοιχεία του εκφραστικού του ιδιώματος.

Υπέβαλε τις πληθωρικές του μορφές, σύμβολα της ιστορίας της ελληνικής μικροαστικής μεταπολεμικής κοινωνίας της Αθήνας, σε μία ιδιότυπη παραμόρφωση, πολλές φορές με τον καπνό μπροστά και τα μαλλιά προς τα πίσω, με απλότητα, αμεσότητα και αυθορμητισμό. Έλεγε πολλές φορές ότι είχε καταστρέψει ένα πίνακα αν ένιωθε πως ήταν αποτυχία και πως η λέξη καταστροφή ενέχει μέσα της τη λέξη στροφή, αφού ακόμη και η καταστροφή θεωρούσε πως είναι μια μορφή δημιουργίας.

Με τη δημιουργική ορμή του υπερβαίνοντας συμβατικούς περιορισμούς και δεσμεύσεις, με μία αφαιρετική σχεδίαση, στέρεη δομή, στηριζόμενος στη γνησιότητα και πηγαιότητα της εκφραστικής του γλώσσας, με αμεσότητα και ζωγραφικό δυναμισμό, μνημειοποιεί και αναγάγει τις μορφές του σε οικουμενικές ανθρώπινες φιγούρες. Μια οικουμενικότητα που εδράζει στην κατάφαση για ζωή και την αγάπη του Φασιανού για την ανθρώπινη συνθήκη και αποτυπώνεται στο έργο του ως δοξαστική εποποιία του καθημερινού βίου των απλών ανθρώπων.

–

Αλέκος Φασιανός Αθήνα 1964

*Η Μαρία Κενανίδου είναι Ιστορικός Τέχνης, Αρχαιολόγος, Επιμελήτρια Εκθέσεων Τέχνης/Κριτικός Τέχνης.