H FEANTSA καλεί εδώ και χρόνια τις πόλεις να υπογράψουν τον Χάρτη Δικαιωμάτων των Αστέγων

Η FEANTSA (Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εθνικών Οργανώσεων που εργάζονται πάνω στο θέμα της αστεγίας) διαπιστώνοντας μια ραγδαία ενίσχυση της καταστολής απέναντι στους αστέγους, καλεί τους δήμους και τα δημοτικά τους συμβούλια να υπογράψουν τον Χάρτη των Δικαιωμάτων των Αστέγων που συνέταξε. Ο Χάρτης καλεί τους δήμους να τροποποιήσουν την πολιτική λειτουργία διαφόρων τομέων της τοπικής κυβέρνησης περιορίζοντας την καταστολή και δίνοντας χώρο, κυριολεκτικά και μεταφορικά, στους αστέγους.  Η ποινικοποίηση της αστεγίας αυξάνεται πανευρωπαϊκά. Η απαγόρευση της επαιτείας, η “εκκαθάριση” δημόσιων χώρων οι “εχθρικοί” αρχιτεκτονικοί σχεδιασμοί είναι λίγες από τις πρακτικές που χρησιμοποιούνται για να περιορίσουν ή να καταργήσουν βασικά δικαιώματα των αστέγων.

Προκειμένου να αντιστραφεί αυτή η τάση, Η FEANTSA  καλεί τις πόλεις σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση να υπογράψουν τον “Χάρτη Δικαιωμάτων των Αστέγων” και να αναγνωρίσουν και να υποστηρίξουν τα δικαιώματα των ανθρώπων που είναι άστεγοι. Παρότι αυτή η υποστήριξη δε θα λύσει το πρόβλημα της αστεγίας, θα στείλει ένα ξεκάθαρο μήνυμα στον κόσμο, στους τοπικούς αξιωματούχους και σε κάθε ενδιαφερόμενο ότι υπάρχουν τρόποι και μηχανισμοί – εκτός του αστυνομικού- ώστε να αντιμετωπιστεί η αστεγία.

Ο στόχος του Χάρτη των Δικαιωμάτων των Αστέγων είναι να διασφαλίσει τα βασικά δικαιώματα των ανθρώπων που αναγκάζονται να ζουν στο δρόμο. Όπως διαβάζει κανείς στη σελίδα της FEANTSA “δε θα πρέπει σε καμιά περίπτωση να θεωρηθεί έγγραφο που προωθεί το δικαίωμα να είναι κανείς άστεγος. Κανείς δεν θα έπρεπε να βιώνει αστεγία, αλλά όποιος είναι άστεγος θα πρέπει να έχει ένα δίκτυ που να προστατεύει τα δικαιώματα και την αξιοπρέπειά του”.

Η αστεγία είναι κατάσταση που αποστερεί τα άτομα από θεμελιώδη δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στη στέγαση. Η FEANTSA βλέπει την αστεγία μέσα από μια οπτική ανθρωπίνων δικαιωμάτων: “μπορούμε να δώσουμε στους αστέγους ένα δικαίωμα να δράσουν, ως κάτοχοι δικαιωμάτων”. Τα θεμελιώδη δικαιώματα που βρίσκονται στον Χάρτη Δικαιωμάτων των Αστέγων πηγάζουν από την εγγενή αξιοπρέπεια του ατόμου. Όλα τα ανθρώπινα υποκείμενα θα πρέπει να διαθέτουν τα θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώνοντα μέσα από τις συνθήκες.

Πράγματι διεθνή και ευρωπαϊκά όργανα έχουν τα τελευταία χρόνια μιλήσει με ηχηρό τρόπο  για την αποτροπή και εξάλειψη της αστεγίας:

— Το 2016, ένα ψήφισμα που υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, και υπεγράφη από όλα τα Κράτη-Μέλη της ΕΕ, καλούσε “να ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα για να εξαλειφθεί κάθε νόμος που ποινικοποιεί την αστεγία”. — Η Νέα Αστική Ατζέντα (The New Urban Agenda) που εγκρίθηκε από το Συνέδριο του UN Habitat III, το Νοέμβριο του 2016, καλούσε στη λήψη μέτρων “για να περιοριστεί και να εξαλειφθεί η αστεγία”, να “αντιμετωπιστεί και να εξαλειφθεί η ποινικοποίησή της” και για την “προοδευτική πραγματοποίηση του δικαιώματα σε επαρκή στέγαση”. — Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (SDGs) καλούσε να μπει ένα τέλος στην φτώχεια, και συγκεκριμένα στην ακραία φτώχεια, μέχρι το 2030. — Το 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα Κράτη Μέλη, ανακύρηξαν τον Ευρωπαϊκό Πυλώνα των Κοινωνικών Δικαιωμάτων (EPSR), που συμπεριλαμβάνει το δικαίωμα στη στέγη υπό την Αρχή 19.

Αντίθετα με όσα γίνονται στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Επίπεδο, στις επιμέρους χώρες η ποινικοποίηση αυξάνεται. Καθίσταται παράνομο το να κάθεται κανείς, να κοιμάται ή να τρώει σε δημόσιους χώρους, παρά το γεγονός ότι μπορει να μην έχει κατοικία, στέγη και άλλους βασικούς πόρους.

Η έρευνα δείχνει ότι οι στρατηγικές ποινικοποίησης μπορούν να σπρώξουν τους ανθρώπους βαθύτερα στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η δημόσια χρηματοδότηση θα πρέπει να χρησιμοποιείται ώστε να βοηθά και να προστατεύει τους άστεγους, και όχι για να ενισχύει κοστοβόρες επιχειρήσεις ποινικοποίησης. Η ποινικοποίηση των αστέγων μπορεί να κοστίσει περισσότερο από μια λύση που θα δινόταν μέσα από την πρόσβαση σε επαρκή κατοικία. Η χρήση του ποινικού συστήματος δε μπορεί να δώσει λύση σε ριζικά κοινωνικά προβλήματα. 

Ο Χάρτης των Δικαιωμάτων των Αστέγων είναι μια σύνθεση βασικών δικαιωμάτων που υπάρχουν ήδη στο Ευρωπαϊκό και Διεθνές Δίκαιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που έχει απομονώσει και ενισχύσει τις προβλέψεις που αφορούν στην κατάσταση της αστεγίας. Ο βασικός στόχος είναι να υπογράψουν αυτόν τον Χάρτη οι πόλεις ώστε να επανεπιβεβαιώσουν τη δέσμευσή τους στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Σύμφωνα με τη FEANTSA η έμφαση στις πόλεις δίνεται διότι “οι πόλεις βρίσκονται εγγύτερα στους πολίτες και παρέχουν πολλές από τις υπηρεσίες που χρειάζονται σε τοπικό επίπεδο. Διαθέτουν τόσο την πολιτική όσο και τη νομική δυνατότητα να παύσουν τα μέτρα ποινικοποίησης, αλλά δεν μπορούν πάντα να αντιμετωπίσουν μόνες τους την αστεγία”.

Ο Χάρτης των Δικαιωμάτων των Αστέγων παρέχει ένα πρότυπο έγγραφο που μπορεί να προσαρμοστεί στο κάθε επιμέρους πλαίσιο στην Ευρωπη, κρατώντας τον πυρήνα που υποστηρίζει τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα που κατοχυρώνονται με το κείμενο.

Ο βασικός στόχος του Χάρτη των Δικαιωμάτων των Αστέγων είναι να διασφαλίσει τα βασικά δικαιώματα των ανθρώπων που είναι αναγκασμένοι να ζουν στους δρόμους, αλλά όπως ρητά επισημαίνει η FEANTSA “όχι σαν ένα δικαίωμα να είσαι άστεγος, αλλά σαν μια πραγματικότητα όπου η στέγη και κατοικία δεν είναι διαθέσιμες στους άστεγους. Τα άτομα που βιώνουν την αστεγία διαθέτουν τα ίδια δικαιώματα με κάθε άλλο κάτοικο της πόλης. Κανείς δεν πρέπει να αποστερείται τα βασικά του δικαιώματα επειδή είναι άστεγος.”

Τα μέτρα ποινικοποίησης επιβάλλονται σε ανθρώπους που υποφέρουν ήδη από την κοινωνική στιγματοποίηση της αστεγίας και που ήδη υποφέρουν από τις υποτιμητικές συνθήκες που τους απανθρωποποιούν.

Ο Χάρτης Δικαιωμάτων των Αστέγων περιλαμβάνει το δικαίωμα πρόσβασης σε αξιοπρεπή καταλύμματα, το δικαίωμα να χρήσης του δημόσιου χώρου, το δικαίωμα ελεύθερης μετακίνησης μέσα σε αυτόν, το δικαίωμα στην ίση μεταχείριση, το δικαίωμα σε ταχυδρομική διεύθυνση, το δικαίωμα σε βασικές δομές υγιεινής, το δικαίωμα σε υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, το δικαίωμα ψήφου, το δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών τους δεδομένων, το δικαίωμα σην ιδιωτικότητα,  το δικαίωμα σε πρακτικές που κρίνονται αναγκαίες για την επιβίωσή τους μέσα στο πλαίσιο του νόμου.

Ο Χάρτης Δικαιωμάτων των Αστέγων

1. Το δικαίωμα στην κατοικία. Το πιο σημαντικό δικαίωμα για έναν άστεγο άνθρωπο είναι το δικαίωμα στην κατοικία. Οι υπηρεσίες που υποστηρίζουν την πρόσβαση σε κατάλληλη στέγη θα πρέπει να είναι προσβάσιμες σε όλους τους άστεγους ανθρώπους.
2. Πρόσβαση σε αξιοπρεπή στέγαση άμεσης ανάγκης Όταν δεν υπάρχει άμεσα η δυνατότητα παροχής κατοικίας, θα πρέπει να εξασφαλίζεται το δικαίωμα στην πρόσβαση αξιοπρεπούς, επείγουσας στέγασης για όλους τους άστεγους ανθρώπους.
3. Το δικαίωμα χρήσης και ελεύθερης κίνησης στον δημόσιο χώρο Οι άστεγοι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν το δημόσιο χώρο και να κινούνται ελέυθερα σε αυτόν, χωρίς περιορισμούς που υπερβαίνουν αυτούς που ισχύουν για όλους.
4. Το δικαίωμα στην ίση μεταχείριση Το Συμβούλιο δεσμεύεται να εξασφαλίσει ότι το προσωπικό και οι υπηρεσίες μας μεταχειρίζονται εξίσου όλους τους ανθρώπους, χωρίς να κάνουν διακρίσεις ενάντια σε αυτούς που δε διαθέτουν κατοικία.
5. Το δικαίωμα σε ταχυδρομική διεύθυνση Οι άνθρωποι που είναι άστεγοι συχνά βιώνουν περιορισμένη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και στις δημόσιες υπηρεσίες επειδή δεν μπορούν να δηλώσουν μια ταχυδρομική διέθυνση. Οι άνθρωποι που είναι άστεγοι έχουν το δικαίωμα σε μια ισχύουσα ταχυδρομική διεύθυνση.
6. Το δικαίωμα σε βασικές εγκαταστάσεις υγιεινής Πρέπει να υπάρχει η αναγκαία πρόβλεψη για το δικαίωμα πρόσβασης σε βασικές εγκαταστάσεις υγιεινής. Αυτές συμπεριλαμβάνουν την πρόσβαση σε τρεχούμενο νεό (πόσιμες πηγές), μπάνιο, και τουαλέτα, μιας καθορισμένης ποιότητας ώστε να επιτρέπουν να διατηρείται ένα αξιοπρεπές επίπεδο υγιεινής.
7. Το δικαίωμα σε έκτακτες υπηρεσίες Οι άστεγοι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα σε έκτακτες υπηρεσίες — κοινωνικές υπηρεσίες, υπηρεσίες υγείας, την αστυνομία και την πυροσβεστική — με όρους ίσους με αυτούς των υπόλοιπων πολιτών της περιοχής που βρίσκεται στην αρμοδιότητα του Συμβουλίου.
8. Το δικαίωμα ψήφου Οι άνθρωποι που βιώνουν την αστεγία θα πρέπει να περιλαμβάνονται στους εκλογικούς καταλόγους και να τους παραχωρηθούν τα πιστοποιητικά έγγραφα που επιβεβαιώνουν την ταυτότητά τους όταν ψηφίζουν στις εκλογές, χωρίς να υπάρχει οποιαδήποτε διάκριση εναντίον τους εξαιτίας της στεγαστικής τους κατάστασης.
9. Το δικαίωμα στην προστασία δεδομένων Οι άστεγοι άνθρωποι έχουν το ίδιο δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων τους με κάθε άλλο πολίτη και το ίδιο δικαίωμα να ελέγχουν το προσωπικό τους αρχείο (υγείας, κατοικιας, ποινικό μητρώο) και τις πληροφορίες.
10. Το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα Το δικαίωμα ενός αστέγου στην ιδιωτικότητα θα πρέπει να γίνεται σεβαστό και να προστατεύεται στον μέγιστο δυνατό βαθμό σε κάθε είδος καταλύμματος, συμπεριλαμβανομένων των δομών συστέγασης ή των άτυπων καταλυμμάτων όπου μπορεί να διαμένουν. 
11. Το δικαίωμα να εκτελούν πράκτικές που είναι αναγκαίες για την επιβίωσή τους στο πλαίσιο του νόμου Οι άστεγοι θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να εκτελούν πρακτικές που είναι αναγκαίες για την επιβίβσή τους στο πλαίσιο του νόμου. Πρακτικές επιβίωσης όπως η επαιτεία ή η τροφοσυλλογή δε θα πρέπει να ποινικοποείται, να απαγορεύεται ή να περιορίζεται αυθαίρετα σε συγκεκριμένες περιοχές.

Ο Χάρτης στα αγγλικά εδώ. 

Το πρότυπο κείμενο που καλούνται να υπογράψουν οι δήμοι εδώ.