Γ. Χατζόπουλος: Η ιστορία των «Αγριόπαπιων» είναι διαχρονική και οικουμενική

Ο Γιώργος Χατζόπουλος μιλάει στην parallaxi με αφορμή το μυθιστόρημα «Η Απόδραση, Όνειρο πρώτο, σειρά Αγριόπαπιες» που έχει ως ιστορικό πλαίσιο την περίοδο της δικτατορίας στην Ελλάδα.

Μέσα από τα μάτια του 11χρονου ήρωα, ο αναγνώστης ανακαλύπτει την ελληνική επαρχία της εποχής, τη μαγεία της φύσης, τον τρόπο ζωής των ανθρώπων της, ενώ ταυτόχρονα θα γνωρίσει τα παιχνίδια και τις περιπέτειες των αγοριών, τη σχέση τους με τα κορίτσια, αλλά και το μεγάλο μυστικό του Αλέξανδρου.

Τι είναι οι «ΑΓΡΙΟΠΑΠΙΕΣ»;

Οι «Αγριόπαπιες» είναι πρώτα απ’ όλα είναι οι εντεκάχρονοι, ατίθασοι και άγριοι έφηβοι που πρωταγωνιστούν στο βιβλίο. Όμως οι «Αγριόπαπιες» είναι και το σύμβολο της επιθυμίας του ανθρώπου για ελευθερία. Όπως και οι Αγριόπαπιες δεν μπορούν να ζήσουν στην σκλαβιά έτσι και οι ήρωες του βιβλίου, η οικογένεια των εξόριστων μουσικών που ζει στο νησάκι στο κέντρο της λίμνης, το σκάει επιζητώντας την ελευθερία της.

«Όνειρο πρώτο: Η Απόδραση» είναι ο υπότιτλος του βιβλίου και από ότι είδαμε στο οπισθόφυλλο θα ακολουθήσουν άλλα δύο βιβλία με υπότιτλους επίσης: Όνειρο Δεύτερο και Όνειρο Τρίτο. Γιατί «όνειρα» και όχι βιβλία;

Και στην «Απόδραση» και στα δύο επόμενα που θα ακολουθήσουν, «Η Εξέγερση», «Η Απελευθέρωση», τα όνειρα παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή του κεντρικού ήρωα της ιστορίας μας, του Αλέξανδρου, και σ’ ένα βαθμό καθορίζουν τις επιλογές του άρα και την πλοκή του βιβλίου. Από την άλλη πάλι λέγοντας «όνειρα» εννοώ τις «ουτοπίες» μιας εποχής, και πιο συγκεκριμένα της δεκαετίας του 70, με τις οποίες κι εγώ ως παιδί και κυρίως ως έφηβος ονειρεύτηκα έναν άλλον κόσμο και έναν άλλο άνθρωπο.

Άρα αν και δε γίνεται πουθενά καμία αναφορά στο βιβλίο βρισκόμαστε στη δεκαετία του 1970, και πιο συγκεκριμένα στο καλοκαίρι του 1974, τη χρονιά δηλαδή που έπεσε η Χούντα. Γιατί επιλέξατε ωστόσο να μην υπάρχει στο βιβλίο καμία χρονική και τοπική αναφορά, δηλαδή του «πού» και του «πότε» διαδραματίζεται η ιστορία;

Ήθελα από την αρχή να γράψω μία ιστορία που ναι μεν θα φωτογραφίζει την αγροτική κοινωνία της Ελλάδας της δεκαετίας του 70, που ναι μεν θα περιγράφει τον αυταρχισμό και την απολυταρχία του τυραννικού καθεστώτος της Χούντας, από την άλλη όμως ήθελα να πω μια ιστορία που είναι διαχρονική.

Και νομίζω πως η ιστορία ενός έφηβου που σιγά σιγά συνειδητοποιεί τις αξίες της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, που βήμα βήμα αποκτά πολιτική συνείδηση, και που στο τέλος επιλέγει ν’ αντισταθεί σ’ ένα απολυταρχικό καθεστώς, ακόμη κι αν χρειαστεί να έρθει σε αντίθεση με την οικογένεια του, είναι μια ιστορία διαχρονική και οικουμενική.

Πόσο εύκολο είναι να μιλήσεις για όλα αυτά σε ένα παιδί, έστω και μέσω της λογοτεχνίας;

Αν πηγαίνεις στη συγγραφή δίχως να νομίζεις ότι είσαι παντογνώστης, δίχως να έχεις στο νου σου να διδάξεις, αν είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου και αποφασίσεις να επιστρέψεις στον κόσμο της παιδικότητας σου και της εφηβείας για ν’ ανακαλύψεις την «αλήθεια σου», τότε νομίζω πως θα βρεις τον τρόπο να μιλήσεις για όλα αυτά στα παιδιά.

Για άλλη μια φορά μετά τον «Νι Πι», όπου ήταν η θάλασσα, την «Ανδώ», όπου ήταν ή έρημος και οι εικόνες της Ανατολής, και στις «Αγριόπαπιες» είναι πολύ έντονο το στοιχείο της φύσης. Εδώ κυριαρχούν τα βουνά, τα ποτάμια, οι λίμνες, τα φίδια, οι σκαντζόχοιροι, τα άλογα, τα σκυλιά, οι πυγολαμπίδες και ένα σωρό άλλα ζώα και φυτά. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Πιστεύω πάρα πολύ πως η σχέση ανθρώπου – φύσης είναι το κλειδί για να μπορέσει ο άνθρωπος να επανεκτιμήσει τις ανθρωπιστικές αξίες και να οραματιστεί έναν άλλον Άνθρωπο γι’ αυτό και η φύση κατέχει σημαντική θέση στα βιβλία μου. Μόνο όταν ξεφύγει από την ανθρωποκεντρική θέαση του εαυτού του θα καταφέρει να φερθεί με σεβασμό στη φύση αλλά και στους συνανθρώπους του.

Όμως στο συγκεκριμένο βιβλίο ήθελα να αναστήσω ή έστω να αναπαραστήσω ένα «σύμπαν» που χάθηκε μαζί με την έντονη αστικοποίηση της χώρας τη δεκαετία του εβδομήντα. Το σύμπαν του αγροτικού πολιτισμού έτσι όπως αυτό οικοδομήθηκε μετά τον ερχομό των προσφύγων το 1922 στον ελλαδικό χώρο και όπως το γνώρισα εγώ τα καλοκαίρια κυρίως σ’ ένα χωριό της Μακεδονίας ήταν για μένα είναι ένας μαγικός κόσμος που τον αγάπησα πολύ, που τον νοσταλγώ, και που προσπάθησα να τον μεταφέρω όσο καλύτερα μπορούσα στο βιβλίο μου, με μια επιθυμία, να μην πω λαχτάρα, να τον γνωρίσουν -έστω κι έτσι (μέσα από τη λογοτεχνία) – τα παιδιά μου, αργότερα τα εγγόνια μου… Και λέω «έστω και έτσι» γιατί είναι ένας κόσμος που χάθηκε και χάθηκε διαπαντός.

Ωστόσο στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου λέτε πως όταν ο Αλέξανδρος επιστρέφει στο χωριό μετά από έναν χρόνο «όλα του φάνηκαν άνοστα…» «Το χωριό δεν ασκούσε πλέον πάνω του την ίδια γοητεία και δε θα την ασκούσε ποτέ ξανά…»

Ναι σωστά. Όμως εκείνο που τον απογοητεύει είναι το χωριό και όχι η φύση και πιο συγκεκριμένα ο συντηρητισμός και ο αυταρχισμός που χαρακτηρίζει τις αγροτικές κοινωνίες εκείνης της εποχής. Οι φυλετικές και κοινωνικές ανισότητες, η υπόγεια εξουσία του χαφιέ και του τσιφλικά του χωριού, ο αυταρχισμός των χωροφυλάκων και των ασφαλιτών, η αδράνεια του παππού του… και ένα σωρό άλλα γεγονότα που πέφτουν στην αντίληψή του τον επηρεάζουν και τον οδηγούν στην κρίση που διαβάζουμε στο τέλος του βιβλίου.

Ένα γεγονός που φαίνεται να τον επηρεάζει καθοριστικά τον Αλέξανδρο είναι νομίζω ο πνιγμός στη λίμνη του καλύτερου φίλου του, του Νίκου. Είναι ένας θάνατος που σοκάρει τον κεντρικό ήρωα του βιβλίου, αλλά και εμάς τους αναγνώστες. Αν παρατηρήσουμε πως και στ’ άλλα σας δύο βιβλία έχουμε δύο θανάτους (στον Νι Πι σκοτώνεται η αγαπημένη του Θεανώ, στην «Ανδώ» σκοτώνεται ο κολλητός της ο Κοσμάς), διαπιστώνουμε την ύπαρξη ενός μοτίβου. Είναι συνειδητή η ύπαρξή του ή γίνεται κατά λάθος;

Όχι, δε γίνεται κατά λάθος. Είναι μία επιλογή τα βιβλία μου, οι ιστορίες μου, εκτός από την τέρψη της περιπέτειας, τη μαγεία της φαντασίας, τη χαρά της επιτυχίας να μας γνωρίζουν με τον πόνο κα την θλίψη της απώλειας. Είναι ένα σημαντικό μέρος της ζωής και νομίζω πως είναι καλό να οι έφηβοι αναγνώστες να εξοικειώνονται με αυτά τα συναισθήματα πριν τα συναντήσουν στην πραγματική τους ζωή.

Τρεις άλλες έννοιες που είναι πολύ έντονες και δυνατές στις «Αγριόπαπιες» και υποβόσκουν κάτω από τα γεγονότα είναι οι έννοιες του διλήμματος, της επιλογής και της ευθύνης. Σωστά;

Ναι, πολύ σωστά! Θεωρώ πως οι τρεις αυτές έννοιες, μπορείς να τις πεις και διαδικασίες, καθορίζουν ποιοι είμαστε τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Τα ηθικά διλήμματα που αντιμετωπίζουμε καθημερινά, οι επιλογές που κάνουμε και η συνείδηση ή μη της ευθύνης που έχουμε απέναντι στους άλλους και στην κοινωνία στο σύνολό της, καθορίζουν πόσο δημοκράτες και ευσυνείδητοι πολιτικά πολίτες θα γίνουμε.

Στο βιβλίο ο Αλέξανδρος καλείται να πάρει μία πολύ σημαντική απόφαση που θα επηρεάσει τη ζωή τεσσάρων ανθρώπων και εντέλει επιλέγει να πράξει το σωστό και το δίκαιο, ακόμη κι αυτή η επιλογή του τον φέρει σε αντίθεση με την οικογένεια του, και αυτή είναι η πρώτη του «πολιτική» σκέψη αλλά και πράξη.

Εκτός από τις πρώτες «πολιτικές σκέψεις και πράξεις» ο Αλέξανδρος, ο εντεκάχρονος κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ζει και τα πρώτα του «ερωτικά σκιρτήματα». Πιστεύετε πως είναι μία κατάλληλη ηλικία για να γίνει μία πρώτη επαφή των παιδιών με αυτά τα θέματα.

Ναι, από την εκπαιδευτική μου πείρα νομίζω πως τότε αρχίζουν τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα. Είναι μία μαγική περίοδος όπου ο έφηβος μέσα από τα πρώτα ερωτικά βλέμματα, λόγια, γράμματα και ερωτικά αγγίγματα (ένα χάδι, ένα φιλί στο μάγουλο ή ένα αμήχανο φιλί στα χείλη) αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη σεξουαλική του ταυτότητα. Νομίζω πως όλοι μας θυμόμαστε τη στιγμή εκείνη που από εκεί που μας ενδιάφεραν μόνο τα παιχνίδια, το ποδόσφαιρο, οι περιπέτειες, ξαφνικά έρχεται ο έρωτας και τα σκεπάζει όλα…

Μία τελευταία ερώτηση για το τι θα περιμένουμε στα επόμενα δύο βιβλία της τριλογίας; Την Εξέγερση και την Απελευθέρωση.

Στο δεύτερο βιβλίο, την «Εξέγερση», βρισκόμαστε στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης και ο Αλέξανδρος είναι πλέον δεκατριών (13) χρονών και πηγαίνει στο Γυμνάσιο. Αν και φαινομενικά υπάρχει δημοκρατία ο Αλέξανδρος βρίσκεται αντιμέτωπος τόσο με τον συντηρητισμό τόσο της οικογένειάς του (που δεν του επιτρέπει να ζήσει το όνειρό του-να παίξει σε μία ομάδα ποδοσφαίρου) και του σχολείου (που οδηγεί στην εξέγερση τους μαθητές), όσο και με τα στερεότυπα των κομματικών ταυτοτήτων που φαίνεται να αρχίζουν να διχάζουν την κοινωνία και καλείται να πάρει και πάλι να πάρει αποφάσεις «πολιτικές» και «ερωτικές».

Στο τρίτο βιβλίο, την «Απελευθέρωση», βρισκόμαστε στα τέλη της δεκαετίας του 70, ο Αλέξανδρος πηγαίνει στην Α’ Λυκείου (είναι 16 ετών) και νέα διλήμματα τόσο πολιτικά όσο και ερωτικά τον απασχολούν. Η αγάπη του για έναν φιλόλογο θα τον φέρει σ’ επαφή με τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία, αλλά ταυτόχρονα θα τον φέρει αντιμέτωπο με το μεγαλύτερο μέχρι τώρα δίλημμα, όταν θα ανακαλύψει πως ο μέντοράς του είναι μέλος μιας τρομοκρατικής οργάνωσης και συμμετέχει στην απαγωγή του πατέρα του καλύτερού του φίλου. Παράλληλα με την πολιτική πορεία και ωρίμανση θα παρακολουθήσουμε και την ερωτική του πλέον ολοκλήρωση.

Πολύ ενδιαφέρον και μεγαλόπνοο ακούγεται το σχέδιο σας. Περιμένουμε με αγωνία τα άλλα δύο βιβλία, μάλλον θα έλεγα όνειρα και σας ευχόμαστε να βρουν το αναγνωστικό κοινό, εφήβων και ενηλίκων, που τους αξίζει.