Η ιστορία της μικρής Αφρικής της Θεσσαλονίκης μέσα από τα μάτια ενός άνδρα

Η λέξη περιθώριο στα αυτιά των περισσότερων ηχεί αρνητικά. Μα για σκέψου μια γειτονιά έξω από την Θεσσαλονίκη που έχει χαρακτηριστεί ως ”κακόφημη” και απαγορευμένη. Πώς άραγε να ζουν οι άνθρωποι εκεί και ποια είναι η καθημερινότητα τους; Και φυσικά αναφέρομαι στον Δενδροπόταμο. Κάπου εκεί ανάμεσα στα στους τσιγγάνους, στις περίεργες γειτονιές και στα τόσα που ακούγονται υπάρχει και ένα ορόσημο ιστορίας και αναφέρομαι στον ”Φάρο του Κόσμου”. 

Εκεί που τα παιδιά εκπληρώνουν τα όνειρα τους, χτίζουν τον χαρακτήρα τους και διεκδικούν. Κάποιος λοιπόν έπρεπε να γυρίσει την ιστορία του, έτσι πριν 3 χρόνια ο Γιώργος Κουρουτζίδης πήρε την απόφαση να δημιουργήσει ένα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στους ανθρώπους που κρύβονται πίσω από αυτόν.

Γεννημένος στην Θεσσαλονίκη την δεκαετία του 90, από παιδί ήταν πολύ δραστήριος και πάντα σε μια μόνιμη αναζήτηση για να κάνει πράγματα που τον γέμιζαν. Έτσι, γύρω στα 14 κατάλαβε ότι η δημοσιογραφία και τα media θα ήταν αυτό που θα ήθελε να ακολουθήσει στην ζωή του επαγγελματικά.

”Παράλληλα, άρχισα να ανακαλύπτω την αγάπη μου για την εικόνα γενικότερα κι έτσι άρχισα να πειραματίζομαι με την φωτογραφία, το βίντεο και το μοντάζ. Σύντομα βρέθηκα στα έδρανα του τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ απ’όπου κι αποφοίτησα το 2014.

Παράλληλα με τις σπουδές, μου δόθηκε η ευκαιρία να εργαστώ σε εξωτερική παραγωγή για λογαριασμό της εκπομπής “Free Fall” για το Δημοτικό κανάλι της Θεσσαλονίκης TV100 για τρία πολύ γεμάτα χρόνια, παίρνοντας την εμπειρία μιας ζωντανής εκπομπής σε όλους τους τομείς, από την εικονοληψία, το μοντάζ και το ρεπορτάζ έως την παραγωγή και την αρχισυνταξία. Στην πορεία και εν μέσω μιας περιόδου αβεβαιότητας στην Ελλάδα και σε συνδυασμό με την έντονη ανάγκη για δημιουργία και προσωπική εξέλιξη, άρχισε η ιδέα του εξωτερικού να φαντάζει πιο κοντινή από ποτέ.”

Τον Αύγουστο του 2017 βρέθηκε στο Λονδίνο, για ένα νέο ξεκίνημα και μεταπτυχιακές σπουδές πάνω στο Filmmaking στο Middlesex University. Τα δύο χρόνια που ακολούθησαν, με τις όποιες δυσκολίες, ήταν δύο υπέροχα χρόνια όπου κατάφερε να γνωρίσει ανθρώπους και νοοτροπίες, καθώς και να εξελιχθεί και να πάρει νέες θεωρητικές και τεχνικές γνώσεις σχετικά με το πως δημιουργεί μια ταινία ή ένα ντοκιμαντέρ από το μηδέν. Στην κορύφωση αυτής της εμπειρίας ήρθε και το ντοκιμαντέρ “Ο Φάρος”, το οποίο συνετέλεσε στο να κλείσει πολύ όμορφα αυτός ο υπέροχος κύκλος. Παράλληλα, εργάστηκε ως Video Editor για λογαριασμό γνωστής αμερικάνικης εταιρίας, ενώ σήμερα συνεχίζει να ζει και να εργάζεται στο Λονδίνο ως στέλεχος μάρκετινγκ και ως freelancer videographer.

”Το ντοκιμαντέρ μου άρεσε ανέκαθεν ως τρόπος έκφρασης και απεικόνισης μιας ιστορίας. Γενικότερα, αν και μου έχουν αρέσει κατά καιρούς ταινίες με κυρίαρχο το φανταστικό στοιχείο, η πραγματικότητα ήταν πάντα πιο ελκυστική για εμένα, καθώς είναι πιο κοντά στην καθημερινή μας ζωή και τον ίδιο τον άνθρωπο.

Επίσης, ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο σε ένα ντοκιμαντέρ είναι η έρευνα. Έχοντας λοιπόν καλλιεργήσει το κομμάτι της έρευνας μέσω της δημοσιογραφίας και σε συνδυασμό με την αγάπη μου για την φωτογραφία προέκυψε η ανάγκη να εμβαθύνω στον συνδυασμό αυτών και να ακολουθήσω της μεταπτυχιακές σπουδές στο filmmaking και κατ’ επέκταση στο ντοκιμαντέρ.”

Η αλήθεια είναι πως για να καταφέρεις να φτάσεις στο σημείο να δημιουργήσεις μια ταινία ή ένα ντοκιμαντέρ, απαιτείται πολύς χρόνος, οργάνωση, μια καλή ομάδα, εξοπλισμός και καλός ή κακός και κάποια χρήματα για να μπορέσουν να καλυφθούν τα όποια έξοδα έχει μια ανεξάρτητη παραγωγή ακόμη και μικρού μεγέθους.

Επομένως, αυτά είναι κάποια δεδομένα τα οποία αποτελούν τον πυρήνα είτε αποφασίζεις να γυρίσεις κάποιο ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό. Από εκεί και πέρα, στο εξωτερικό, υπάρχουν ενδεχομένως περισσότερες πηγές χρηματοδότησης, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχουν στην Ελλάδα. Επίσης, στο εξωτερικό είναι πολύ διαδεδομένο και το crowdfunding, όπου καλείς ουσιαστικά φίλους, συγγενείς και όλους τους πολίτες να συνεισφέρουν με κάποιο χρηματικό ποσό για ένα project το οποίο πιστεύουν και το οποίο θα ήθελαν να το δουν να πραγματοποιείται, ένας μηχανισμός που μόνο ενισχυτικά μπορεί να λειτουργήσει.

”Ξεκινώντας το ταξίδι μου για το μεταπτυχιακό στο Λονδίνο τον Αύγουστο του 2017, από την πρώτη στιγμή ήξερα πως στο τέλος αυτού του ταξιδιού θα ήθελα να παρουσιάσω μια ιστορία από την Ελλάδα, ένα διαμαντάκι όπως έλεγα. Τον χειμώνα του 2018 λοιπόν κι ενώ ήμουν σε αναζήτηση αυτής της ιστορίας που θα μου κέντριζε το ενδιαφέρον για να την ερευνήσω και να την παρουσιάσω μέσα από τον φακό, παρακολουθούσα στο Netflix την σειρά ντοκιμαντέρ “Ιστορίες Φωτός”, στην οποία φωτογράφοι και σκηνοθέτες ταξιδεύουν ανά τον κόσμο προκειμένου να απαθανατίσουν εικόνες πολιτισμών, ανθρώπων και τόπων από μια διαφορετική οπτική γωνία.

Θυμάμαι συγκεκριμένα πως τα επεισόδια με τον φωτογράφο Simon Lister να περιπλανιέται στις φτωχογειτονιές του Μπαγκλαντές και να φωτογραφίζει παιδιά να εκτίθενται καθημερινά σε επικίνδυνα επαγγέλματα προκειμένου να επιβιώσουν κόντρα στην φύση της ηλικίας τους και με κόστος την εκπαίδευση τους ήταν αυτό που λειτούργησε αμέσως συνειρμικά και ανέσυρε από το πίσω μέρος του μυαλού μου μια ιστορία που είχα ακούσει κάποτε. Η ιστορία αυτή έτυχε να εκτυλίσσεται σε μια γειτονιά τόσο κοντά στην δική μου αλλά και τόσο μακριά. Ο Δενδροπόταμος Θεσσαλονίκης, μια περιοχή με όχι και τόσο καλή φήμη έκρυβε αυτό το διαμαντάκι που έψαχνα. Η ιστορία του Πατέρα Αθηναγόρα Λουκατάρη και του ντοκιμαντέρ.”

Εσείς θα πρέπει να γνωρίζετε πως “Ο Φάρος” είναι ένα ντοκιμαντέρ μικρού μήκους στο οποίο θα δείτε τον Πατέρα Αθηναγόρα να θίγει τα προβλήματα της κοινωνίας του Δενδροπόταμου με ειλικρίνεια και να αφηγείται το πως έχει βιώσει την αποστολή του αυτή στην δική του Αφρική, όπως αναφέρει, καθώς επίσης και πώς φώτισε μέσω της εκπαίδευσης ένα διαφορετικό μονοπάτι για τα παιδιά αυτά, ένα μονοπάτι το οποίο δεν είχαν δει ποτέ μέχρι τότε. Τα παιδιά αυτά μας μίλησαν για όλες τις εμπειρίες που τους έχει προσφέρει απλόχερα ο “Φάρος του Κόσμου”, καθώς επίσης και για τα όνειρα τους ώστε να καταφέρουν να σταθούν αντάξια στην κοινωνία. Ο Γιώργος δηλώνει εντυπωσιασμένος από το ήθος και την ευγένεια αυτών των παιδιών.

”Θα τους χαρακτήριζα πρωταγωνιστές της ζωής τους. Απ’ τη μια, μέσω του ντοκιμαντέρ παρακολουθούμε τον Πατέρα Αθηναγόρα σε νεαρή ηλικία να έχει απαρνηθεί το όνειρο του να κατέβει στην Αφρική ως ιεραπόστολος και να αποδέχεται την πρόκληση του Μητροπολίτη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Βαρνάβα να πραγματοποιήσει το όνειρο του στον Δενδροπόταμο κι απ’ την άλλη παρακολουθούμε τα παιδιά του “Φάρου” και συγκεκριμένα τον Παρασκευά Σελήμ Βιλανάκη, τον Αλέξανδρο Σαγκούρη, τον Σταύρο Σαγκούρη, την Άννα Σκίπου και τον Θοδωρή Λουκατάρη να μας παρουσιάζουν τις δικές τους ιστορίες και το πως κατάφεραν να ξεφύγουν από τη νόρμα μιας τόσο ιδιαίτερης κοινωνίας όπως είναι η κοινωνία του Δενδροπόταμου και να είναι οι ίδιοι πρωταγωνιστές της ζωής τους.”

Ο Δενδροπόταμος, πράγματι δεν έχει μια καλή φήμη ως περιοχή. Ωστόσο, θα πρέπει να σκεφτούμε ευρύτερα και να αναλογιστούμε τους λόγους για τους οποίους μπορεί αυτή η περιοχή να θεωρείται κακόφημη.

”Κατά την διάρκεια των γυρισμάτων αλλά και τώρα πρόσφατα που βρέθηκα στο ΚΔΑΠ του Δενδροπόταμου για την προβολή του ντοκιμαντέρ, μπορώ να πω ότι είδα ανθρώπους οικογενειάρχες και ανθρώπους που πραγματικά επιθυμούν αυτή την αλλαγή για τον τόπο τους. Θεωρώ πως τα σημάδια για την εξέλιξη της περιοχής είναι θετικά και οι προσπάθειες έχουν αρχίσει να ευδοκιμούν σταδιακά.”

Γι’ αυτό και όλοι εμείς θα πρέπει να είμαστε εκεί και ο καθένας με τον τρόπο του να φροντίζει ώστε οι κάτοικοι του Δενδροπόταμου να ανακτήσουν τη θέση τους στην ευρύτερη κοινωνία, να τους δοθεί χώρος και ευκαιρίες ώστε να αναδείξουν τις αρετές τους. Σίγουρα δεν είναι κάτι το οποίο μπορεί να επιτευχθεί από τη μία μέρα στην άλλη.

”Η αλήθεια είναι πως η δυσκολία αυτή τόσο για εμένα όσο και για την ομάδα μου αποτέλεσε ένα ακόμη μεγαλύτερο κίνητρο, μια πρόκληση, προκειμένου να θέλουμε να μπούμε σε αυτή την κοινωνία, να ερευνήσουμε, να μάθουμε πως ζουν αυτοί οι άνθρωποι και να μπορέσουμε παράλληλα να δουλέψουμε ώστε να πετύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι η ομάδα του “Φάρου” μας υποδέχτηκε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και φρόντισε να πραγματοποιήσουμε όλα τα γυρίσματά μας με ασφάλεια, σεβόμενοι πάντα τους κατοίκους της περιοχής.”

Η ιστορία του Πατέρα Αθηναγόρα και του “Φάρου του Κόσμου” αποτελεί μια ιστορία που θα πρέπει να μαθευτεί ώστε να δοθεί η ευκαιρία σε αυτά τα παιδιά να νιώσουν ισάξια μέλη της κοινωνίας, να προσφέρουν σε αυτή αλλά και να είναι εκείνοι, έχοντας πλέον την στήριξη της κοινωνίας, οι οποίοι θα πάρουν τα ηνία και θα προσπαθήσουν να περάσουν τα σωστά μηνύματα στα υπόλοιπα μέλη αυτής της κοινωνίας Ρομά μελλοντικά για το καλό αυτού του τόπου. ”Προφανώς και δεν αναφέρομαι στην αλλοίωση της τσιγγάνικης κουλτούρας, αλλά στην διαμόρφωση μιας πιο υγιούς ζωής, πέρα από τον δρόμο της παραβατικότητας, έχοντας την εκπαίδευση ως το μοναδικό όπλο για την ένταξη στην ευρύτερη κοινωνία.”

”Μη γνωρίζοντας τον Πατέρα Αθηναγόρα προσωπικά πριν την απόφαση για την δημιουργία αυτού του ντοκιμαντέρ, πρώτο μου μέλημα ήταν να επικοινωνήσουμε ώστε να του μεταφέρω τις σκέψεις μου και να καταφέρω να κερδίσω την εμπιστοσύνη του, καθώς η ευθύνη που κουβαλάει είναι πολύ μεγάλη, διότι το έργο του έχει να κάνει με ανήλικα κυρίως παιδιά.

Η αλήθεια είναι ότι απ’ τις πρώτες στιγμές που συνομιλήσαμε τηλεφωνικώς κατάφερε με την πραότητα και την ευγένειά του να μου αποβάλλει το άγχος και να μου δώσει την ώθηση να ξεκινήσουμε αυτό το όμορφο δημιουργικό ταξίδι. Το ίδιο συνέβη και κατά την διάρκεια των γυρισμάτων που παρά τις δυσκολίες, αν αναλογιστούμε ότι στο σπίτι διέμεναν εκείνη την περίοδο 17 αγόρια, εκείνος ήταν πάντα ευδιάθετος και πρόθυμος να ακολουθήσει τις οδηγίες για τις ανάγκες των γυρισμάτων.”

Η περίοδος πριν τα γυρίσματα ήταν μια πολύ πιεσμένη περίοδος για τον Γιώργο, καθώς ζούσε, εργαζόταν και φοιτούσε στο Λονδίνο, ενώ παράλληλα προσπαθούσε να οργανώσει αυτή την ανεξάρτητη παραγωγή σε όλες της τις εκφάνσεις. Επομένως, η καθημερινότητα δε του επέτρεπε να επισκέπτεται ο ίδιος τον Δενδροπόταμο. Το κομμάτι αυτό το είχε αναλάβει εξολοκλήρου η πολύ καλή του φίλη και συμπαραγωγός, Έλενα Τσιριοπούλου, η οποία επισκεπτόταν τον Δενδροπόταμο και τον “Φάρο του Κόσμου” για αρκετό χρονικό διάστημα πριν τα γυρίσματα.

Καταλυτικό ρόλο τόσο στην οργάνωση όσο και στην διεκπεραίωση των γυρισμάτων έπαιξε η κυρία Ελένη Τρανού, η “μητέρα του Φάρου”, η οποία διαμένει στην οικεία μαζί με τα παιδιά και η οποία τους βοήθησε πολύ στο κομμάτι της έρευνας τόσο για τον Πατέρα Αθηναγόρα και τον “Φάρο του Κόσμου” όσο και για την ευρύτερη γειτονιά του Δενδροποτάμου. Συνεπώς, όντας σε αέναη επικοινωνία με την Έλενα, η οποία του έστελνε συνεχώς τα δεδομένα και το φωτογραφικό υλικό που προέκυπτε από την έρευνα όσο και από τις προσωπική του έρευνα πριν αλλά και μετά τα γυρίσματα, καταφέρανε να συλλέξουν τα στοιχεία ώστε να παρουσιάσουν την πραγματικότητα. χωρίς αποκλίσεις.

”Συγκινητική θα έλεγα πως ήταν η υποδοχή των παιδιών του Φάρου και ειδικότερα εκείνων των μικρότερων ηλικιών, τα οποία είχαν την περιέργεια να μάθουν πως λειτουργούν οι κάμερες και να παίξουν με αυτές, γεγονός το οποίο οδήγησε και σε αστείες στιγμές, με τα χαμόγελα και τα μεταξύ τους πειράγματα να μας θυμίζουν την ομορφιά και την αθωότητα των παιδικών χρόνων. Συγκινητική θα χαρακτήριζα και την στιγμή που ο Αλέξανδρος Σαγκούρης τραγούδησε ζωντανά το παραδοσιακό τραγούδι των Ρομά, Εντερλέζι, γεμίζοντας με την φωνή του τα ακουστικά μου και καταφέρνοντας να μου περάσει τα συναισθήματα του αλλά και μια όμορφη πτυχή της κουλτούρας των Ρομά.

Το πιο περίεργο και άβολο περιστατικό συνέβη όταν βρεθήκαμε νωρίς το πρωί στην προβλήτα του λιμανιού της Θεσσαλονίκης για να τραβήξουμε κάποια εναέρια πλάνα κι εκείνη την στιγμή το λιμενικό ανέσυρε από την θάλασσα έναν άνδρα χωρίς τις αισθήσεις του, γεγονός το οποίο μας πήγε πίσω τα γυρίσματα, αλλά προφανώς η υγεία του ανθρώπου προείχε.”

Στο ντοκιμαντέρ γίνεται εξιστόρηση των γεγονότων από το 2004 – 2005 όπου έγιναν οι πρώτες συζητήσεις και τελικά ιδρύθηκε ο “Φάρος του Κόσμου” μέχρι και το 2019 όπου ολοκληρώθηκαν τα γυρίσματα, η εύρεση του κατάλληλου οπτικοακουστικού αρχείου ήταν επιτακτική, γεγονός που οδήγησε σε μια μόνιμη έρευνα και κατά την διάρκεια του μοντάζ.

Η γεωγραφική απόσταση στην προκειμένη περίπτωση, πρόσθεσε έναν υψηλό βαθμό δυσκολίας στην οργάνωση των γυρισμάτων, καθώς θα έπρεπε να συντονιστούμε τόσο η παραγωγή όσο και ο Πατέρας Αθηναγόρας και η οικογένεια του “Φάρου”, ώστε να μπορέσουνε να πραγματοποιήσουνε πολλά γυρίσματα και σε διαφορετικές τοποθεσίες μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα, μην γνωρίζοντας τα απρόοπτα που μπορούν να προκύψουν κατά την διάρκεια των γυρισμάτων ενός ντοκιμαντέρ. Συνεπώς, τα γυρίσματα διήρκησαν συνολικά σχεδόν μία εβδομάδα και πραγματοποιήθηκαν τον Ιούνιο και τον Αύγουστο του 2019.

Μιλώντας για το μέλλον

”Αρχικά, σκέφτομαι να διοργανώσουμε σε συνεργασία με τον Πατέρα Αθηναγόρα και ενδεχομένως τις τοπικές αρχές στη Θεσσαλονίκη κάποιες προβολές του ντοκιμαντέρ ώστε να μπορέσει το ευρύ κοινό να το παρακολουθήσει και να ενημερωθεί σχετικά με το τι συμβαίνει μόλις 15 λεπτά από το κέντρο της πόλης.

Επίσης, “Ο Φάρος” έχει σταλεί σε φεστιβάλ τόσο της Ελλάδας όσο και του εξωτερικού και αναμένουμε να δούμε την πορεία του. Τέλος, προσωπικά, βρίσκομαι σε αναζήτηση για το επόμενο μου δημιουργικό βήμα και ευελπιστώ σύντομα να βρω αυτό το οποίο πραγματικά θέλω και να μπορέσω να αφοσιωθώ σε αυτό, είτε πρόκειται για ένα νέο ντοκιμαντέρ, είτε για μια τηλεοπτική παραγωγή, είτε για μια ταινία μικρού μήκους είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό.”