Η ιστορία των αγροτικών φυλακών Κασσάνδρας και η κατάσταση σήμερα

Ο θεσμός των αγροτικών φυλακών θεσπίστηκε το 1926 και μόλις το 1930 λειτούργησε η πρώτη οργανωμένη Αγροτική Φυλακή στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής. Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα λειτουργούν συνολικά συνολικά τέσσερις αγροτικές φυλακές στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής, στην Αγυά Χανίων, στην Κασσαβέτεια Μαγνησίας και στην Τίρυνθα Αργολίδας.

Σε τι διαφέρουν από τις υπόλοιπες φυλακές; Στις αγροτικές, οι κρατούμενοι εργάζονται έως το μεσημέρι, κάτω από την επίβλεψη των σωφρονιστικών υπαλλήλων και των λεγόμενων «λογοτιμητών», οι οποίοι είναι συνήθως ισοβίτες που έχουν εκτίσει μεγάλο μέρος της ποινής τους και έχουν καλή διαγωγή. Για να μπορέσει να μεταχθεί ένας κρατούμενος εκεί πρέπει να έχει εκτίσει μέρος της ποινής του σε δικαστική φυλακή (8 χρόνια σε περίπτωση ισοβίων και το 1/5 της ποινής για καθείρξεις άνω των 10 ετών), να έχει πάρει τουλάχιστον μία άδεια και να έχει επιστρέψει και να έχει επιδείξει καλή συμπεριφορά.

Zουν σε ημιελεύθερο καθεστώς, σε ανεξάρτητα σπιτάκια μέσα στην έκταση των αγροτικών φυλακών. Η εργασία για τους κρατούμενους σταματά το μεσημέρι, οι «λογοτιμήτες» ωστόσο εργάζονται εκτός ωραρίου καθώς είναι επιφορτισμένοι με ειδικά καθήκοντα, όπως π.χ. τη φροντίδα των ζώων. 

Η Αγροτική φυλακή Κασσάνδρας Χαλκιδικής ιδρύθηκε με το Προεδρικό Διάταγμα της 28ης Μαΐου 1930, αριθ. 186, τεύχ. Α’ και εγκαταστάθηκε στην ομώνυμο χερσόνησο της Χαλκιδικής σε έκταση 14.212 στρεμμάτων και 924 στρεμμάτων έλους, από τα οποία τα 10.668 στρέμματα ήταν καλλιεργήσιμα.

Έτσι, στις αρχές Αυγούστου του 1930 άρχισε να λειτουργεί η αγροτική φυλακή Κασσάνδρας με σαράντα κρατούμενους και είκοσι πέντε φύλακες. Ο πρώτος πληθυσμός της φυλακής προσβλήθηκε από ελονοσία κατά 90% περίπου, και αργότερα το 20% των κρατουμένων και το 12% για το προσωπικό. Λόγω του προβλήματος αυτού άρχισαν σχεδόν αμέσως προσπάθειες εξυγίανσης της περιοχής με αποστραγγίσεις των λιμναζόντων νερών, αποψιλώσεις, απολυμάνσεις ή αποστειρώσεις των ελειογενών φυτών και οχθών.

Το 1964, σύμφωνα με τις ίδιες συνεντεύξεις του διοικητικού προσωπικού, δόθηκαν δωρεάν 10.000 στρέμματα σε ιδιώτες ακτήμονες στις γύρω περιοχές. Αυτοί μετά τα πούλησαν και έγιναν και γίνονται σιγά – σιγά κτίσματα, κατοικίες παραθεριστικές σε αρκετές περιπτώσεις υψηλών προδιαγραφών.

Είναι η μόνη αγροτική φυλακή που έχει δύο παραρτήματα. Το κεντρικό κατάστημα παραδόθηκε το 1930 από την Γενική Διεύθυνση Εποικισμού που ήταν μετόχι της Ιερής μονής Σταυρονικητα του Αγίου Όρους. Κατά το 1931 παραδόθηκε το μετόχι του Ξενοφώντος και κατά το 1933 το αντίστοιχο παράρτημα από το μετόχι Καρακάλλου. Το παράρτημα Καρακάλλου, βρίσκεται σε απόσταση 3,5 χιλιομέτρων από το παράρτημα του Ξενοφώντος και 3,5 χιλιόμετρα από το κεντρικό κατάστημα. Υπάρχουν οικήματα, όπως χοιροστάσιο, αποθήκες, μικρή εκκλησία, ένα διώροφο παλαιό αλλά στέρεο κτήριο και ένα μονοόροφο κτήριο όπου διαβιούν οι κρατούμενοι σε ημιελεύθερη κατάσταση.

Οι εκτάσεις και τα κτήρια του μετοχιού του Ξενοφώντος παραδόθηκαν στην κυριότητα του Δημοσίου, το 1931. Σήμερα τα κτήρια των Αγροτικών Φυλακών Ξενοφώντος έχουν υποστεί μεγάλες φθορές και είναι ανενεργά. 

Η έκταση της αγροτικής φυλακής μέσα στο χρόνο, υπέστη αυξομειώσεις μετά από τα 1.778 στρέμματα του παραρτήματος Ξενοφώντος που προστέθηκαν στα αρχικά της Σταυρονικήτα κατά τα γεωργικά έτη 1932-34, και τα 2616 του παραρτήματος Καρακάλλου, φτάνοντας στα 15.382 συνολικά. Με καταμετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν το έτος 1939 τα στρέμματα κατανεμήθηκαν ως εξής:

1. Κεντρικό κατάστημα, πρώην μετόχι Σταυρονικήτα : 8.929,750 2. Παράρτημα Ξενοφώντος πρώην ομώνυμο μετόχι : 2.745,750 3. Παράρτημα Καρακάλλου πρώην ομώνυμο μετόχι : 3.229,500

Σύμφωνα με στοιχεία του 2016, η ετήσια παραγωγή των αγροτικών φυλακών Κασσάνδρας Χαλκιδικής είναι πραγματικά αξιοζήλευτη. Εξακόσιες κότες που παράγουν 130.000 αυγά τον χρόνο, 40 αγελάδες που παράγουν 120 τόνους γάλα και γεννούν 30 μοσχαράκια, 125 πρόβατα που παράγουν 8 τόνους γάλα, 120 κατσίκες που παράγουν 10 τόνους γάλα και γεννούν 150 ερίφια τον χρόνο, 30 χοιρομητέρες που γεννούν ετησίως 400 γουρουνάκια. Στις φυλακές λειτουργεί επίσης τυροκομείο που παράγει 8 τόνους γραβιέρα και 6 τόνους φέτα, καθώς και αρτοποιείο που παράγει 25 τόνους ψωμί.

Σε πρόσφατο άρθρο του στην Εφημερίδα Το Παρόν, ο Στέφανος Καρακίτσος προχωρά σε μια σειρά σοβαρές καταγγελίες:

Στην ιστοσελίδα του Ταμείου Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) ανάμεσα σε πολλά ακίνητα φιγουράρει και η πώληση ακινήτου με τον χαρακτηρισμό «επικείμενη πώληση» και υπό τον τίτλο «Φυλακές Κασσάνδρας».

Πρόκειται (προς το παρόν) για συνολική έκταση 915.930,97 τ.μ., ενώ στην περιγραφή του ακινήτου εκτός των άλλων χαρακτηριστικά αναφέρεται: «Ακίνητο πλησίον του παραθεριστικού οικισμού Σάνη σε τοποθεσία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος σε απόσταση 300 μ. από τη θάλασσα». Αυτό τα λέει όλα! Το θέλγητρο απόκτησης εκτάσεων της Αγροτικής Φυλακής Κασσάνδρας Χαλκιδικής δεν είναι τωρινό. Αντιθέτως, αποτελεί διακαή πόθο ετών και πολλών επιχειρηματικών συμφερόντων. Το 2014, εν μέσω σκληρών Μνημονίων, με απόφαση της τότε Διυπουργικής Επιτροπής Αποκρατικοποιήσεων (ΦΕΚ Β΄ αρ. φύλ. 1387/30-5-2014), αποφασίστηκε οι ανωτέρω εκτάσεις να παραχωρηθούν στο ΤΑΙΠΕΔ. Φυσικά τζάμπα, χωρίς κανένα οικονομικό ή άλλο όφελος ή αντιστάθμισμα για το υπουργείο Δικαιοσύνης ή την ίδια έστω την Αγροτική Φυλακή.

Στην τότε δημόσια καταγγελία της Ομοσπονδίας Σωφρονιστικών Υπαλλήλων Ελλάδος (ΟΣΥΕ) αναφέρεται: «Οι εκτάσεις αυτές παραχωρήθηκαν το 1922 από την Ιερά Μονή Σταυρονικήτα Αγίου Όρους με σκοπό την υποδοχή των προσφύγων της Μικράς Ασίας και από το 1930 διατέθηκαν στην φυλακή, όπου και χρησιμοποιούνται ανελλιπώς μέχρι σήμερα από τους κρατούμενους ως καλλιεργούμενες εκτάσεις και βοσκοτόπια και για τις ανάγκες της ίδιας της φυλακής. Πρόκειται για τις πλέον εύφορες εκτάσεις της φυλακής και τις πλέον αξιοποιήσιμες, αφού από αυτές τροφοδοτείται το ποιμνιοστάσιο αλλά και υδροδοτούνται μέσω των γεωτρήσεων όλες οι εγκαταστάσεις της φυλακής». Από το 2014 μέχρι πρόσφατα καμία κυβέρνηση και καμία πολιτική ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης δεν ενδιαφέρθηκε για την επιστροφή των παραχωρούμενων εκτάσεων από το ΤΑΙΠΕΔ στην ιδιοκτησία και χρήση της Φυλακής, που τόσο απαραίτητες ήταν και παραμένουν. Αυτά μέχρι πρόσφατα. Διότι εν μέσω πανδημίας (όπως λέμε, εν μέσω Μνημονίων) ακολούθησε μια αλληλουχία γεγονότων: Με το άρθρο 30 του ν. 4760/2020 οι τέσσερις Αγροτικές Φυλακές βρέθηκαν στο στόχαστρο της αυστηροποίησης του νόμου και, ουσιαστικά, σταδιακά ξέμειναν από εργαζόμενους κρατούμενους.

Τα στοιχεία (16/7/2021) είναι αδυσώπητα: Αγροτική Φυλακή Αγυιάς Χανίων: 76 κρατούμενοι, με χωρητικότητα 178 θέσεων (πληρότητα 42%). Αγροτική Φυλακή Κασσάνδρας Χαλκιδικής: 128 κρατούμενοι, με χωρητικότητα 308 θέσεων (πληρότητα 41%)! Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας Αργολίδας: 86 κρατούμενοι, με χωρητικότητα 302 θέσεων (πληρότητα 28%)! Ειδικό Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κασσαβέτειας: 68 κρατούμενοι, με χωρητικότητα 211 θέσεων (πληρότητα 24%)! Δηλαδή, ενώ η συνολική χωρητικότητα των τεσσάρων Αγροτικών Φυλακών είναι 999 θέσεις, κρατούνται μόνο 358 κρατούμενοι. Την ίδια στιγμή που σε κλειστές φυλακές παρατηρείται συνωστισμός από 150% έως και 180%.

Πόσες ακόμα ευρωκαταδίκες θα εισπράξουμε και πάλι για αυτόν τον συνωστισμό στις φυλακές και πόσα ακόμα θα πληρώσει ο έλληνας φορολογούμενος; Λαϊκισμός ή ωμή πραγματικότητα, το ερώτημα είναι όμως υπαρκτό. Είναι όμως μόνο μια διαχρονική αποτυχία αξιοποίησης και λειτουργίας των Αγροτικών Φυλακών; Είναι μόνο ο διαχρονικός παραγκωνισμός τους; Είναι μόνο η καταγεγραμμένη απροθυμία ουσιαστικής και παραγωγικής ανασυγκρότησής τους, με ευθύνη πάντα της κεντρικής πολιτικής διοίκησης; Σε πολιτικό επίπεδο, έχει χαρακτηριστεί ως παρωχημένος ο θεσμός των Αγροτικών Φυλακών. Άραγε, σε ποια επιστημονική αντεγκληματική θεώρηση το διάβασαν αυτό ή βασιζόμενοι σε ποια ευρωπαϊκή εμπειρία; Πιθανόν είναι ένδειξη μιας αντεγκληματικής πολιτικής χωρίς όραμα και χωρίς καμιά ουσιαστική στρατηγική στόχευση.

Στην περίπτωση της Αγροτικής Φυλακής Κασσάνδρας, προ ολίγων μηνών, κακήν κακώς και με τις γνωστές διαδικασίες fast track (σ.σ.: Θυμίζουν πάλι μνημονιακές εποχές), δόθηκαν εντολές να ξηλωθούν όλες οι εγκαταστάσεις βόσκησης του ποιμνίου της Φυλακής, σε μια άλλη έκταση 400 περίπου στρεμμάτων, όπερ και εγένετο σε χρόνο dt. Από την Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας παραχωρήθηκαν πρόσφατα 50 στρέμματα στον Δήμο Ναυπλίου. Συνεπώς, ορθότατα η καθηγήτρια Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Ε. Λαμπροπούλου σε πρόσφατο άρθρο της («Σώστε τις Αγροτικές Φυλακές») ανάφερε ότι «αν διακοπεί η λειτουργία της Αγροτικής Φυλακής Κασσάνδρας, θα είναι οπισθοδρόμηση και ανεπανόρθωτο πλήγμα τόσο για τον θεσμό όσο και για την κοινωνία».

Σε μια οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα οι Αγροτικές Φυλακές θα αποτελούσαν λύση στα πολλαπλά προβλήματα του συστήματος κράτησης, θα αξιοποιούνταν ως εναλλακτικός θεσμός κράτησης, ως μέσο κοινωνικής επανένταξης και εντέλει ως μέρος της λύσης των προβλημάτων με την παραγωγική τους ανασυγκρότηση και όχι με τον μαρασμό τους ή το ξεπούλημά τους. Τέλος, απευθυνόμενος προς πάσα κατεύθυνση, η τυχόν στοχοποίηση συναδέλφων μας και συνδικαλιστικών στελεχών και στις Αγροτικές Φυλακές θα μας δυναμώσει ακόμα περισσότερο. Θα επανέλθουμε. Για όλα τα υπόλοιπα θα μας βρίσκουν πάντα απέναντι.

Οι συνθήκες που επικρατούν σήμερα

Οι αγροτικές φυλακές όμως έχουν απαξιωθεί τα τελευταία χρόνια.Πρόσφατα 916 στρέμματα της αγροτικής φυλακής Κασσάνδρας/Χαλκιδικής μεταφέρθηκαν στο ΤΑΙΠΕΔ με σκοπό να γίνει η πώληση τους μέσα στην επόμενη το πολύ χρονιά. Τα υπόλοιπα 100 περίπου στρέμματα ανήκουν  στο δημόσιο.

Κλιμάκιο του ΣΥΡΙΖΑ επισκέφτηκε τις Αγροτικές Φυλακές Κασσάνδρας τέλη Ιουνίου, όπου τονίστηκαν από τα στελέχη της δομής, τα οφέλη από την λειτουργία της φυλακής τόσο στην επανένταξη των κρατούμενων όσο για το κοινωνικό σύνολο γενικότερο, καθώς η συγκεκριμένη φυλακή προσφέρει μία προοπτική διαφορετικής ζωής στους κρατούμενους που εκτίουν την ποινή τους σε αυτή, ενώ αποτελεί κι ένα παράδειγμα παραγωγικής διασύνδεσης του σωφρονιστικού συστήματος με την πρωτογενή οικονομία και την αγροτική μεταποίηση.

Την ίδια ώρα, όμως, και τα προβλήματα των αγροτικών φυλακών της Κασσάνδρας είναι σημαντικά. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά το θέμα της υποστελέχωσης, η κατάσταση είναι κρίσιμη. Όπως υπογραμμίστηκε από τους σωφρονιστικούς λειτουργούς, είναι επιτακτική ανάγκη να καλυφθούν όλες οι κενές οργανικές θέσεις φύλαξης, αλλά και όλες οι θέσεις σωφρονιστικών υπαλλήλων στις παραγωγικές ειδικότητες, ώστε να μπορέσει η φυλακή να συνεχίσει και να διευρύνει την παραγωγή ποιοτικών αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Στην ίδια κατεύθυνση είναι κρίσιμη κι η στελέχωση της φυλακής με νοσηλευτές, ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, ώστε να καταστεί εφικτή η επανένταξη όσο το δυνατόν περισσότερων κρατουμένων, αλλά και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και υγείας τους.

Τέλος, κρισιμότατο ζήτημα είναι η αναβάθμιση των κτιριακών υποδομών, μέσα από ένα διευρυμένο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων, το οποίο θα στοχεύει στην ανακαίνιση και την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων, στην δημιουργία υποδομών διαχείρισης των αποβλήτων και των απορριμμάτων, στην απομάκρυση ακατάλληλων παλαιών δομικών υλικών, αλλά και στην αντικατάσταση του μηχανολογικού κι υλικοτεχνικού εξοπλισμού των διαφόρων εργαστηρίων και παραγωγικών δομών της φυλακής.

Σε πρόσφατη ανακοίνωση της η βουλευτής Χαλκιδικής και αναπληρώτρια Τομεάρχης Μακεδονίας-Θράκης, Κυριακή Μάλαμα τονίζει πως «η κυβέρνηση αποδεικνύει για ακόμα μία φορά ότι δεν πιστεύει στην ενίσχυση των εναλλακτικών μορφών σωφρονιστικής πολιτικής, αποδυναμώνοντας διαρκώς τις δυνατότητες των αγροτικών φυλακών της Κασσάνδρας.»

Αναλυτικά η ανακοίνωση:

Αντί να απαντήσει επί της ουσίας, στην ερώτηση που καταθέσαμε στη Βουλή, σε σχέση με τις ανάγκες στελέχωσης με προσωπικό όλων των ειδικοτήτων στη συγκεκριμένη δομή, αλλά και για να την εντάξει στο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων για την αναβάθμιση των παραγωγικών υποδομών της, επιλέγει την αποδυνάμωσή της. Με φόντο την απόφαση του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη για την κατεδάφιση των εγκαταστάσεων του ποιμνίου, ο αρμόδιος Υφυπουργός κ. Οικονόμου απαντά στη Βουλή ότι όλα βαίνουν καλώς! Συγκεκριμένα, ο Υφυπουργός παραπέμπει για προσλήψεις  σωφρονιστικών υπαλλήλων στον διαγωνισμό του 2018, που όμως η κυβέρνηση έχει πρακτικά “παγώσει”, ενώ για το θέμα της συντήρησης κι ενίσχυσης του κτηριακού και παραγωγικού αποθέματος της δομής, απορρίπτει κατηγορηματικά κάθε τέτοια σκέψη, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι “το Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Κασσάνδρας, παρά την παλαιότητα του βρίσκεται σε εξαιρετική κατάσταση”.

Εμείς επαναφέρουμε την πρόσκληση μας προς τον Υφυπουργό να βγει από το γραφείο του και να επισκεφτεί τις φυλακές Κασσάνδρας για να δει τα προβλήματα. Επαναλαμβάνουμε, στο πλαίσιο αυτό, ότι χρειάζεται στελέχωση σε σχέση με το σωφρονιστικό προσωπικό και σε ότι αφορά την φύλαξη, αλλά και σε ότι αφορά τις παραγωγικές ειδικότητες που θα συντονίσουν την αγροτική παραγωγή. Επίσης, πρέπει να ενταχθεί η αγροτική φυλακή Κασσάνδρας στο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων για την αναβάθμιση του κτηριακού της αποθέματος και του μηχανολογικού της εξοπλισμού. Η αγροτική φυλακή Κασσάνδρας μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπη δομή εναλλακτικών μορφών σωφρονισμού και να γίνει και πρωτοπόρος στην παραγωγή ποιοτικών αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, αν υπάρξει η πολιτική βούληση, η οποία προς το παρόν απουσιάζει.

Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι φορές που κρατούμενοι έχουν δραπετεύσει τα τελευταία χρόνια από τις συγκεκριμένες φυλακές. Πιο αναλυτικά από το 2016 μέχρι σήμερα έχουν αποδράσει 19 κρατούμενοι.

ΕΞΕΛΙΞΗ: Και δεύτερος άντρας αναζητείται από τις φυλακές Κασσάνδρας

Με πληροφορίες από kassandra-halkidiki.gr / efsyn.gr / lawandorder.gr / kathimerini.gr