H Κλάρα κι ο Ήλιος

To 2017 o ιαπωνικής καταγωγής μεγαλωμένος στην Μεγάλη Βρετανία Καζούο Ισιγκούρο κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Έκπληκτος δήλωσε πως τιμήθηκε για την ικανότητά του να “αποκαλύπτει την άβυσσο κάτω από τη ψευδαίσθηση της σύνδεσής μας με τον κόσμο”. Αυτό ακριβώς επιχειρεί να κάνει και στο νέο του μυθιστόρημα, “Η Κλάρα κι ο Ήλιος” (μετάφραση Μαντώ Μαντόγλου).

Πασχίζει να μιλήσει για έναν μοναχικό κόσμο που οδηγείται από έναν ενδόμυχο φόβο στην ασφάλεια της απόστασης και της εικονικής πραγματικότητας. Το όριο ανάμεσα στην επιστημονική φαντασία και την πραγματικότητα αρχίζει να γίνεται δυσδιάκριτο στην εποχή μας. Στο κέντρο της δράσης του δεν τίθεται ο άνθρωπος πλέον, αλλά ένα ανθρωποειδές, “Μία Τεχνητή Φίλη”.

Η αφήγηση γίνεται μέσα από τα μάτια της Κλάρα. Ο συγγραφέας επιλέγει να δώσει φωνή και ρόλο πρωταγωνιστή σε ένα άψυχο όν. Ένα “ρομπότ” φορτωμένο με δεδομένα ικανό να προσεγγίσει τις ανθρώπινες δυνατότητες. Προγραμματισμένο να αναβαθμίζεται συνεχώς. Φτάσαμε στην εποχή της επικράτησης της τεχνητής νοημοσύνης και των νευρωνικών δικτύων.

Η πρόοδος της τεχνολογίας αγγίζει τα ευαίσθητα όρια των ατομικών ελευθεριών και της ύβρεως συνολικά. Η επικοινωνία όπως τη γνωρίζαμε ως σήμερα σταδιακά χάνεται.

Δημιουργείται μία δυστοπική εικόνα από το μέλλον. Μία νέα κανονικότητα που βασίζεται στην “κενότητα”. Αναρωτιέμαι αφενός για ποιον λόγο τα παιδιά κι οι έφηβοι θα κληθούν να αναζητήσουν μία τέτοια μορφή συμπαράστασης και πως οι γονείς αφήνουν τα τέκνα, αν όχι τα ωθούν προς αυτή την κατεύθυνση;

Στο μυαλό μου ειδικά στο κεφάλαιο της βιτρίνας έρχεται η αναμονή, η προσμονή των παιδιών που αναζητούν μία οικογένεια να τα υιοθετήσει. Ακριβώς αυτή τη στάση έχουν οι “Τεχνητοί Φίλοι”. Αναζητούν αγάπη, στοργή, ένα περιβάλλον φιλικό που θα δώσει νόημα στην ύπαρξή τους. Μέσα από τη δική τους οπτική “διαβάζουμε” τα γεγονότα. Διαμορφώνεται ένα δεύτερο πλαίσιο αντικατάστασης της ανθρώπινης οντότητας κι υπόστασης μετά τη βιομηχανική επανάσταση.

Τότε ήταν οι μηχανές που “έσβησαν” χιλιάδες θέσεις εργασίας, σήμερα είναι οι αλγόριθμοι σε θέση οδηγού κι απροσδιόριστο το τέλος, η κατάληξη της διαδρομής. Αυτή είναι η κεντρική ιδέα, ο βασικός προβληματισμός του δημιουργού. Όλα αυτά φυσικά έγιναν επίκαιρα εν καιρώ πανδημίας, ωστόσο ο Ισιγκούρο ολοκλήρωσε το έργο του πριν την έναρξή της.

Μοιάζει προφητικός. Ο ζωογόνος Ήλιος έρχεται να συναντήσει αυτή τη νέα τάξη πραγμάτων κι η παρουσία του μπορεί να λάβει ποικίλες ερμηνείες. Είναι ένα έμμεσο μήνυμα για την κλιματική αλλαγή και την οικολογική καταστροφή; Προχωράμε σε ένα υβριδικό μοντέλο τροφοδότησης των νέων μας “φίλων” τόσο με ηλιακή ενέργεια, αλλά και ηλεκτρική φόρτιση; … Όπως τα φυτά λαμβάνουν με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους, έτσι κι οι Τ.Φ. αναζητούν το ΦΩΣ. Εδώ η ερμηνεία μπορεί να αγγίξει ακόμα και το έργο του Πλάτωνα. Δημιουργείται ένα βαθιά υπαρξιακό φόντο του παρόντος που αγγίζει ένα μέλλον που ολοένα πλησιάζει (απειλητικά).

Επίκληση στο συναίσθημα με μαεστρία κι έμφαση στη λεπτομέρεια. Αποφεύγει τις παγίδες των απλουστεύσεων με τη δεινή του αφήγηση. Οι εύκολες απαντήσεις αγνοούνται. Ο αναγνώστης χάνεται στον δαιδαλώδη λαβύρινθο του νομπελίστα. Η μεγάλη επιτυχία είναι πως μέσα από διαδοχικούς υπαινιγμούς οδηγεί τον καθένα μας σε διαφορετική ανάγνωση κι ερμηνεία των καταστάσεων. Ένα μυθιστόρημα που θα μπορούσε εύκολα να περάσει τα αυστηρά σύνορα της λογοτεχνίας και να μεταπηδήσει στην Μεγάλη Οθόνη του Κινηματογράφου ντυμένο με την μουσική του αγαπημένου του Καζούο, Μπομπ Ντίλαν.

Στην περίπτωσή μας δημιουργείται ένας χαμηλόφωνος ύμνος. “Είναι όμορφο να αγαπάς, αλλά το ομορφότερο είναι να νιώθεις ότι αγαπιέσαι”. Το νόημα της ολοκλήρωσης κρύβεται στην ισορροπία ανάμεσα σε αυτές τις δύο έννοιες.

Όσα βήματα κι αν κάνει ο άνθρωπος, ακόμα κι αν πιστέψει πως είναι Θεός, όπως μας λέει ο Νόα Χαράρι (Homo Deus), ακόμα κι αν υποκύψει ολοκληρωτικά στους πειρασμούς και της προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης (Άνθρωποι και Ρομπότ-Π.Παπακωνσταντίνου), πάντα για να αναζητήσει την πραγματική ευτυχία θα επιστρέφει στην αφετηρία του. Κι όπως έχει γραφτεί και στο παρελθόν: “Τα ομορφότερα πράγματα στη ζωή, δεν είναι πράγματα” …