Κορωνοϊός και κλιματική κρίση

Στα τέλη Δεκεμβρίου 2019, η κεντρική κινεζική πόλη Γουχάν στην επαρχία Χουμπέι, έγινε το επίκεντρο του κόσμου αφού ένας αριθμός μυστηριωδών κρουσμάτων πνευμονίας αναγνωρίστηκε ότι οφείλεται σε ένα νέο κορωνοϊό, τον λεγόμενο SARS-CoV-2, του οποίου στις 8 Ιανουαρίου 2020 έγινε η ανάλυση της αλληλουχίας του γονιδιώματος του.

Αυτός ο διαβόητος κορωνοϊός ήταν κάποτε ένα ασυνήθιστο πλάσμα, που κρυβόταν ήσυχα στον φυσικό του ξενιστή: κάποιους πληθυσμούς ζώων, πιθανώς νυχτερίδες, στις σπηλιές και τα υπόλοιπα δάση της νότιας Κίνας.

Στον πορεία της αναζήτησης για το πώς φτάσαμε σε μια παγκόσμια θανατηφόρα επιδημία, συναντούμε μια διαρκώς αυξανόμενη επιστημονική συναίνεση που μαρτυρά ότι οι ίδιες ανθρώπινες αυτιστικές δραστηριότητες που συνέβαλλαν στην κλιματική κρίση συμβάλλουν όχι μόνο στην εμφάνιση νέων μολυσματικών ασθενειών αλλά και στην εξάπλωσή τους.

Τον συναγερμό για την σχέση του περιβάλλοντος με την υγεία, πρώτος τον ενεργοποίησε ο μεγάλος Ιπποκράτης, όταν επισκεπτόμενος τους ασθενείς του, πρώτα παρατηρούσε τα υπόγεια ρεύματα του νερού, τον προσανατολισμό, καθώς και την κατεύθυνση των ανέμων της πόλης, και μετά εξέταζε τον ασθενή. Οι αρχαίες ρίζες του Feng-sui.

H αλόγιστη και αλαζονική συμπεριφορά μας προς το περιβάλλον φαίνεται να είναι κληρονομική, γιατί ο γυρολόγος τροφοσυλλέκτης πρόγονός μας, Homo Sapiens, υπήρξε ο πρώτος κατά συρροή δολοφόνος της βιοποικιλότητας του πλανήτη, αφανίζοντας συστηματικά την άγρια πανίδα όπου πατούσε το πόδι του.

Σε μια πρόσφατη δημοσίευσή του στο έγκριτο περιοδικό Science, ο επικεφαλής λοιμωξιολόγος των ΗΠΑ Antony Fauci, δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας: “Οι αναδυόμενες και επανεμφανιζόμενες μολυσματικές ασθένειες είναι επιφαινόμενα της ανθρώπινης ύπαρξης και των αλληλεπιδράσεών μας μεταξύ μας και με τη φύση”.

Ανάμεσα στις αιτίες της κλιματικής κρίσης, η πιο κοντινή στην ανάδειξη των όλο και πιο συχνά αναδυόμενων μολυσματικών ασθενειών, πρέπει να είναι η εγκληματική αποψίλωση των δασών που στερεί τους φυσικούς οικότοπους από τα διάφορα άγρια είδη- ξενιστές ιών, με συνέπεια κάποια άγρια είδη να έρχονται πιο κοντά μας.

Όταν ο ιός βρίσκεται στον φυσικό του ξενιστή παίζει την μπάλα χαμηλά, δεν προκαλεί προβλήματα και σε αντάλλαγμα έχει μια μακροπρόθεσμη ασφάλεια, χωρίς εκθετικό πολλαπλασιασμό και περιορισμένο γεωγραφικό πεδίο.

Αλλά αυτή η ρύθμιση φιλοξενούμενου-οικοδεσπότη δεν είναι σταθερή ή το τέλος της ιστορίας. Εάν ένα άλλο είδος έρχεται σε στενή επαφή με τον αρχικό οικοδεσπότη – σαν θήραμά του, με τη σύλληψή του ή ίσως μόνο με κοινή χρήση της ίδιας σπηλιάς – ο ιός μπορεί να εκτοξευθεί από τη ζώνη άνεσής του σε μια νέα κατάσταση: έναν νέο πιθανό οικοδεσπότη με αχαρτογράφητα αποτελέσματα.

Διώξαμε το κουνούπι – τίγρη, που είναι ο φυσικός ξενιστής δύο θανατηφόρων ιών, από τον φυσικό του οικότοπο, κι’ αυτό μετακόμισε και πολλαπλασιάζεται, περιέργως καλύτερα, στα λιμνάζοντα νερά παλιών χρησιμοποιημένων ελαστικών. Το ίδιο κάναμε με το μικρό ποντίκι Calomys musculinus, που ζούσε καλά στις μεγάλες άγριες πεδιάδες της Αργεντινής, όταν αυτές τις μετατρέψαμε σε καλαμποχώραφα στα οποία μετακόμισε ο Calomys μολύνοντας μας με τα ούρα του. Κι έτσι πέρασε στον άνθρωπο ο ιός Junin που προκαλεί κατά μέσο όρο 500 θύματα αιμοραγικού πυρετού κάθε χρόνο στην Αργεντινή.

Όλοι μάθαμε ότι ο SARS-CoV-2, ο νέος επιδημικός κορωνοϊός, μας ήρθε από τις νυχτερίδες, πιθανώς μέσω ενός ενδιάμεσου ζώου-ξενιστή. Μοιάζει πολύ αυτό το ταξίδι, με το ταξίδι του θανατηφόρου ιού Nipah, που κι αυτός μας ήρθε από τις νυχτερίδες οι οποίες αναγκάστηκαν να μετακομίσουν από τις σπηλιές τους σε δένδρα, και να μολύνουν στην συνέχεια με τα περιττώματά τους χοίρους, οι οποίοι πέρασαν τον ιό στον άνθρωπο.

Πολύ γρήγορα ξεχάσαμε την πανδημία του AIDS. Μετά μια θανάσιμη μάχη ανάμεσα σε έναν μόνο χιμπατζή και ένα μόνο άνθρωπο, ο HIV πέρασε στον τελευταίο. Λούφαξε για σχεδόν ένα αιώνα χωρίς να μπορεί να περάσει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Κάποια στιγμή στην δεκαετία του ΄60 άρχισε να διαδίδεται στις μεγάλες πόλεις του Κονγκό και από εκεί ξέσπασε στις αρχές του 80 στις ΗΠΑ, σκοτώνοντας μέχρι σήμερα 25 εκατομμύρια. Οι χιμπατζήδες ήταν ένα είδος σε παρακμή, δυστυχώς, λόγω απώλειας οικοτόπων και θανάτωσης από ανθρώπους.

Μπορούμε να αντιστρέψουμε την κατηφόρα; Ναι. Ν΄αλλάξουμε την διατροφή μας, προς μια δίαιτα βασισμένη στα φυτά, γιατί ο πλανήτης δεν μπορεί να συντηρήσει δισεκατομμύρια μεγάλους κρεατοφάγους. Να εκμεταλλευτούμε τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να προβούμε σε έλεγχο των γεννήσεων. Να περιορίσουμε τα υπερατλαντικά ταξίδια, και να υιοθετήσουμε πρακτικές ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης.

Υ.Γ. Το άρθρο αυτό είναι μια περίληψη της ομιλίας που έκανα στις 9-11-2020 στους Φίλους Επικούρειας Φιλοσοφίας «Κήπος Θεσσαλονίκης», την οποία μπορείτε να δείτε βιντεοσκοπημένη εδώ:

*Ο Αντώνης Καράγιωργας είναι Βιοχημικός