Κοσμοκατασκευές από πέτρα

Η πρώτη συλλογή διηγημάτων της Μαρίας Ξυλούρη, Πέτρινα Πλοία, (έχουν προηγηθεί τρία μυθιστορήματα στις εκδόσεις Καλέντη, Rewind, Πώς τελειώνει ο κόσμος, Η νυχτερινή βάρδια του καλλιγράφου) κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Μικρή φόρμα στα καλά της. Αν και σε πολλές συζητήσεις για τις σημερινές αναγνωστικές προτιμήσεις, πολλοί ισχυρίζονται πως το διήγημα κερδίζει έδαφος, επειδή οι αναγνώστες λόγω συνθηκών επιλέγουν κάτι πιο σύντομο, φαίνεται και στην πράξη πως κάτι τέτοιο αποτελεί μια πρόχειρη και ανερμάτιστη προσέγγιση του ζητήματος. Αρκεί μια σύγκριση της εκδοτικής παραγωγής μυθιστορημάτων με αυτή των συλλογών διηγημάτων. Ας μην μιλήσουμε για τις μυητικές απαιτήσεις της μικρής φόρμας, του διηγηματικού καλουπιού και της μαεστρίας που χρειάζεται ο συγγραφέας για να προκαλέσει ελεγχόμενες εκρήξεις σε λίγες σελίδες, ώστε να κερδίσει τον αναγνώστη του. Γενικότερα, τα καλογραμμένα διηγήματα σπανίζουν.

Η Μαρία Ξυλούρη ανήκει σε αυτή τη μικρή κατηγορία του καλού διηγήματος. Σφιχτή δομή στην ιστορία και ποιητικά σχήματα, γνήσια λογοτεχνική γλώσσα. Κάτι τέτοιο στο διήγημα ‘’το ορίτζιναλ’’ δεν είναι απλό και εύκολο να επιτευχθεί και αρκετοί που καταπιάνονται με αυτή τη φόρμα γραφής λόγω ακριβώς της απουσίας των λογοτεχνικών συλλήψεων, μένουν στην επιφάνεια της αφήγησης και δεν βουτάνε στην εκ νέου είτε κατασκευή είτε επαναγνωριμία του κόσμου.

Στα Πέτρινα Πλοία όμως είναι αδύνατον να μην μιλήσουμε για κοσμοκατασκευές, αφού και τα 15 διηγήματα της συλλογής συνθέτουν και πλάθουν τόσο τα μέσα ή τις αφορμές για την μεταφορά προς έναν κόσμο άλλο, αλλιώτικο, αλλά και τον ίδιο το νέο κόσμο με τους ιδιωματισμούς του.

Τα δομικά τους στοιχεία βρίσκονται σε συνάρτηση με την εξέλιξη, τον τρόπο και τους όρους του νέου κόσμου, σαν τα πράγματα κι το μέλλον τους να αυτό-πλάθονται. Οι ιστορίες όμως είναι εμπνευσμένες από λεπτομέρειες του εδώ κόσμου καίτοι διαδραματίζονται σε ένα δικό τους.

Γι’ αυτό καθίστανται προσιτές καθ’ όλη την εξελικτική τους πορεία, αλλά και τον τελικό τους προορισμό. Αυτό συμβαίνει κυρίως με τις τρεις πρώτες ιστορίες που στην πραγματικότητα ο υπό κατασκευήν κόσμος, το σύμπαν που φαίνεται να καταστρώνει η Ξυλούρη είναι εσωτερικό και συμβαίνει εντός του ήρωα ορμώμενο από εξωτερικά ερεθίσματα και εικόνες.

Σε μια άλλη ιστορία ένα νησί μετατρέπεται το ίδιο σε πλεούμενο, επιβεβαιώνοντας αρχικές υποψίες για την επιρροή του μυθιστορήματος του Πορτογάλου Ζοζέ Σαραμάγκου Πέτρινη Σχεδία (Εκδόσεις Καστανιώτη, Μετάφραση: Αθηνά Ψύλλια), στο οποίο έπειτα από διαδοχικές ρωγμές η Χερσόνησος αποκολλάται από το γεωγραφικό σώμα της Ευρώπης με 4 επιβαίνοντες, οι οποίοι θα εξαφανιστούν χωρίς να αφήσουν ίχνη πίσω τους και θα γνωρίσουν το νέο υδάτινο κόσμο, αλλά και κάποιοι άλλοι ‘’ζωντανοί’’ και όχι επιβαίνοντες της σχεδίας θα νιώσουν την απουσία και θα βιώσουν την απώλεια. Ίσως να υπάρχει κάποια αναλογία προς την πορεία και τα συμπαρομαρτούντα του θανάτου.

Στα Πέτρινα Πλοία της Ξυλούρη σίγουρα το στοιχείο του θανάτου είναι ορατό, τόσο άμεσα, δηλαδή ως διαμορφωτικό γεγονός της ιστορίας, όσο και έμμεσα, αφού όπως γράφει και η ίδια για το νέο της βιβλίο:

«Γύρω από τη Βαλτική, κάποτε οι άνθρωποι κύκλωναν τους τάφους με πέτρες σε σχήμα καραβιού, πέτρινα πλοία για να πάνε τους νεκρούς στον άλλο κόσμο. Τα ταφικά μνημεία, όμως, σκέφτομαι ότι προορίζονται για τους ζωντανούς που προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη των νεκρών, να κρατηθούν απ’ ό, τι εκείνοι άφησαν πίσω.».

Το πιο κρυφό αλλά και έντονο στοιχείο του βιβλίου που εντόπισα είναι οι συγκρούσεις και οι αναλογικές παρομοιώσεις. Συγκρούεται το υγρό με το στερεό, το ταξίδι με τη στασιμότητα, όπως αποτυπώνεται και στον τίτλο Πέτρινα Πλοία, αφού ναι μεν τα πλοία δείχνουν το μεγάλο ταξίδι, αλλά η πέτρα συμβολίζει την ακινησία, ίσως και τη ματαιότητα. Συγκρούεται ο εξωτερικός κόσμος που επιμένει να προχωρά και ο εσωτερικός, αυτό που συμβαίνει μέσα σε ένα κεφάλι που προσπαθεί να διαχειριστεί την απώλεια, φανερώνοντας ότι οι άνθρωποι όταν νομίζουν πως είναι μόνοι επιδίδονται σε πράξεις και σκέψεις φαινομενικά παράλογες κάτι που παραπέμπει στον Γκοντό του Μπέκετ.

Στα Πέτρινα Πλοία η θάλασσα είναι καθρέφτης και ο ωκεανός είναι ουρανός και αντίστροφα και τα νησιά αντανακλάσεις των αστεριών. Γι’ αυτό κι όταν έχεις χαθεί στη θάλασσα, αρκεί να σηκώσεις τα μάτια στον ουρανό και τ’ αστέρια θα σου δείξουν το δρόμο. Στο τέλος, θα χρειαστεί κάποιος να στραγγίξει τον ωκεανό για ν’ ανασύρει τα πτώματα.