Λουτρό Aέρηδων: Μέσα στο τούρκικο χαμάμ στην Πλάκα

Αέρηδες ονομάζονταν κατά την διάρκεια του νεοϊδρυθέντος Ελληνικού κράτους η συνοικία της Αθήνας γύρω από το “Ωρολόγιο του Κυρρήστου” κοινώς λεγόμενο Αέρηδες, εξ ου και τ όνομά της.

Καθ΄ όλη τη περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα η συνοικία αυτή αποτελούσε το κέντρο της πόλης των Αθηνών, η αγορά στις οδούς, Αιόλου που τότε ήταν η μία από τις δύο οδούς που διέσχιζαν την Αθήνα που μαζί με την κάθετη οδό Ερμού συγκέντρωναν την εμπορική κίνηση της πόλης. Αποτελεί την μοναδική περιοχή που σώζονται οθωμανικά κτίσματα , με ένα από τα πιο εντυπωσιακά να είναι το λουτρό των Αέριδων.

Το “Λουτρό των Αέρηδων” είναι το μόνο από τα δημόσια λουτρά της Αθήνας που σώζεται μέχρι σήμερα. Χρονολογείται κατά την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας (1430-1669) αναφερόταν ως χαμάμ του Αμπίντ Εφέντη και λειτουργούσε μέχρι και το 1965 ως χαμάμ, με το μεγαλύτερο μέρος της πελατείας του κατά τον 20ο αιώνα να είναι Μικρασιάτες πρόσφυγες.

Με την προσθήκη λουτρών στα σύγχρονα σπίτια και σε όλες τις πολυκατοικίες η ανάγκη για την ύπαρξη Χαμάμ και λουτρών μειώθηκε και άρχισαν να κλείνουν το ένα μετά το άλλο στις περισσότερες πόλεις της Ελλάδος στις οποίες λειτουργούσαν (βλέπε Λουτρά της Θεσσαλονίκης). Οι νεότερες γενιές που έζησαν με το τρεχούμενο νερό να είναι δεδομένο σε κάθε σπίτι δεν μπορούν ενδεχομένως να καταλάβουν την σημαντικότητας του ακόμα και μέχρι το 1970.

Το 1984, το Λουτρό πέρασε στο Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, ενώ το 1990 ολοκληρώθηκε η μελέτη αποκατάστασης του και η μετατροπή του το 1998 σε Μουσείο με θέμα την καθαριότητα, τη φροντίδα και τον καλλωπισμό του σώματος .

Στο χώρο διασώζονται οι θόλοι, οι μαρμάρινες γούρνες, τα αποδυτήρια, ο χώρος ανάπαυσης και παρουσιάζεται μέσα από φωτογραφίες και κείμενα η ζωή στα λουτρά, οι συνήθειες η κοινωνικοποίηση και οι ιστορίες των ανθρώπων που τα επισκέπτονταν.

Η κάτοψη του λουτρού είναι δαιδαλώδης, αποτέλεσμα των μετατροπών και προσθηκών που είναι αναγνώσιμες κατά την κατασκευαστική ανάλυση του κτηρίου. Στην πρώτη οικοδομική φάση των χρόνων της Τουρκοκρατίας, το Λουτρό είναι μονό και αποτελείται από αποδυτήρια, χλιαρό και θερμό χώρο. Λειτουργεί με βάρδιες χωριστά για άνδρες και γυναίκες.

Κατά τη δεύτερη οικοδομική φάση μετατρέπεται σε ανδρών και γυναικών που ξεχωρίζει από ένα χώρο αποδυτηρίων με πατάρι. Ένα βοηθητικό κτίσμα περιλάμβανε ατομικά λουτρά, τα λεγόμενα “ευρωπαϊκά”. Στην ταράτσα υπάρχει κτίσμα από το οποίο εξασφαλίζεται πρόσβαση προς τον υπαίθριο χώρο πάνω από τις θόλους και προς την εστία. Οι κύριοι λουτρικοί χώροι στεγάζονται με ημικυλινδρικές καμάρες ή θόλους που φέρουν τις “φεγγίδες”, μικρές οπές με γυαλί για το φωτισμό.

Τα λουτρά αποτελούσαν και συνεχίζουν να αποτελούν σημαντική ιεροτελεστία για τους μουσουλμάνους που άφησαν χαμάμ από τα χρόνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος. Σύμφωνα με το Κοράνι, οι αμαρτίες της ψυχής εξαλείφονταν με το λούσιμο, γι’ αυτό και θεωρούνταν επιβεβλημένο και το βλέπουμε και στους πρόσφυγες πως το πλύσιμο των ποδιών του προσώπου και των χεριών είναι σημαντικό πριν και μετά την προσευχή.

Στην Ελλάδα σήμερα δεν λειτουργεί κανένα από τα χαμάμ με τα διασωθέντα να έχουν αλλάξει χρήση και να έχουν μετατραπεί όλα σε μουσεία ή πολιτιστικούς χώρους πολλαπλών χρήσεων.