Η Μάτση και το μαιευτήριο

Με αφορμή τα σημερινά γενέθλια της Μάτσης Χατζηλαζάρου

Λέξεις: Γεωργία Τριανταφυλλίδου

Πριν από δυο μήνες ζητούσα τη βοήθεια του Χρήστου Δανιήλ. Αν υπήρχε η πιθανότητα ο Νικόλαος Χατζηλαζάρου, αντιπρόσωπος της Ρωσικής Κυβέρνησης στη Θεσσαλονίκη, να είναι συγγενής της Μάτσης.

Τελικά, ο Νικόλαος Χατζηλαζάρου ήταν ένας από τους αδερφούς του παππού της Περικλή. Του εξήγησα γελώντας ότι ο Νικόλαος αγόρασε το 1904 για λογαριασμό των Ρώσων την έκταση όπου χτίστηκε το ρωσικό νοσοκομείο, μετέπειτα δημόσιο μαιευτήριο στο οποίο γεννήθηκα εγώ και η μισή Θεσσαλονίκη!

Πράγματι ο Νικόλαος έδρασε μετά τα μέσα του 19ου, αρχές του 20ου. Η πλάκα είναι, σχολίασε ο Χρήστος Δανιήλ, πως ο Περικλής υπήρξε πρόξενος των ΗΠΑ, ενώ ο Νικόλαος αντιπρόσωπος των Ρώσων.

Φέρτε μου να γεννήσω όλα τα μωρά της πλάσης, έγραψε η Μάτση “των ονείρων μας” και κάπως τυχαία, λοξά, ειρωνικά και την ίδια στιγμή ευφρόσυνα, δια μέσου της αγοράς ενός οικοπέδου από συγγενή της, είδαμε το φως οι περισσότεροι. Στη Θεσσαλονίκη που είναι και δική της γενέτειρα.

*Η ποιήτρια Μάτση (Μαρία – Λουκία) Χατζηλαζάρου, του Κλέωνος και της Βιργινίας, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1914. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου έφυγε με την οικογένειά της για τη Νότιο Γαλλία και στη συνέχεια για τη Ρώμη. Στην Ελλάδα επέστρεψε το 1919.

Δύο χρόνια αργότερα η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και η Μάτση άρχισε μαθήματα κατ’ οίκον, τα οποία σταμάτησαν λίγο αργότερα λόγω της οικονομικής καταστροφής του πατέρα της. Το 1931 παντρεύτηκε τον Καρλ Σούρμαν, βαυαρικής καταγωγής. Ο γάμος της διαλύθηκε πέντε χρόνια αργότερα. Την περίοδο εκείνη εργάστηκε στο κατάστημα Λαϊκές Τέχνες του Καραπάνου. Το 1934 πέθαναν οι γονείς της. Παντρεύτηκε για δεύτερη φορά το 1937, με τον γεωπόνο και αρχιτέκτονα κήπων Σπύρο Τσαούση, από τον οποίο χώρισε ένα χρόνο αργότερα και από το 1939 ως το 1943 ήταν παντρεμένη με τον ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο. Συνδέθηκε επίσης με τον ποιητή Ανδρέα Καμπά, τον ανιψιό του Πάμπλο Πικάσο, Χαβιέρ Βιλατό (από το 1946 ως το 1954, περίοδο κατά την οποία έζησε στο Παρίσι όπου κατέφυγε μετά τον πόλεμο με το πλοίο “Ματαρόα”, με υποτροφία του Γαλλικού Ινστιτούτου), και τον Κορνήλιο Καστοριάδη (1957-1958). Το 1958 επέστρεψε στην Αθήνα και ως το 1964 εργάστηκε στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού. Στη συνέχεια επέστρεψε στο Παρίσι, όπου δούλεψε στο εκεί κατάστημα του οίκου Βαράγκη. Από το 1973 και ως το τέλος της ζωής της, το 1987, έζησε στην Αθήνα και εργάστηκε στην υπηρεσία δημοσίων σχέσεων της Εμπορικής Τράπεζας.

Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε το 1944 με την ποιητική συλλογή “Μάης, Ιούνης και Νοέμβρης” με το ψευδώνυμο Μάτση Ανδρέου. Το σύνολο του γραπτού έργου της περιλαμβάνει τέσσερις ποιητικές συλλογές (που κυκλοφορούν σε συγκεντρωτική έκδοση με τίτλο “Ποιήματα” από τις εκδόσεις Ίκαρος), και δημοσιεύσεις σε λογοτεχνικά περιοδικά. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία, βλ.: “Μάτση Χατζηλαζάρου, χρονολόγιο”, περιοδικό “Αντί” τ. 351, 17.7.1987, και Χρήστος Δανιήλ, “…Ιούς, Μανιούς, ίσως και Aqua Marina: Μάτση Χατζηλαζάρου, η πρώτη Ελληνίδα υπερρεαλίστρια”, εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2011.

“Γεννήθηκε δεν ξέρω πού. Έζησε, όπως κι εγώ, στην Κατοχή. Κι έφυγε από την Ελλάδα, λίγο μετά το τέλος του πολέμου. Χάθηκε μες στην κατεστραμμένη Ευρώπη -τότες που η Ελλάδα ήταν Ελλάδα και η Ευρώπη, Ευρώπη. Χάθηκε… που λέει ο λόγος. Γιατί τα αληθινά κορίτσια, δεν χάνονται ποτέ. Δεν τ’ αρπάζει ο καιρός. Ξανάρχονται με τη μορφή βιβλίων, προσευχών και τραγουδιών […] Γυναίκα αθάνατη και Μάτση των ονείρων. Σ’ αναγνωρίζω ολόκληρη μες απ’ αυτό το απελπισμένο κέφι σου που μ’ εξοντώνει. Και τραγουδώντας τα οράματά σου, σ’ ακολουθώ. Μήπως και ξαναγεννηθεί ο χρόνος που μας γέννησε, που θα τον λεν Ιούς, Μανιούς, ίσως και Άκουα Μαρίνα.” Ο Μάνος Χατζιδάκις (στα Σχόλια του Τρίτου) για τη Μάτση Χατζηλαζάρου (17 Ιανουαρίου 1914 – 16 Ιουνίου 1987)

*Η Γεωργία Τριανταφυλλίδου είναι ποιήτρια