Μένουμε (?) Σπίτι

Λέξεις: Νίκος Ζηλίκης

Η πρώτη γνωριμία μας με τον κορωνοϊό έγινε αρχικά με τα νέα που μας έρχονταν από τη μακρινή Κίνα, για να φτάσουμε τελικά στην επιβολή και εδώ των περιοριστικών μέτρων (lockdown), αφού επρόκειτο για πανδημία. Κοιτάζοντας από απόσταση και μέσα από το σημερινό κλίμα, θα λέγαμε ότι, στο πρώτο κύμα, η πρωτόγνωρη εμπειρία προκάλεσε αντιδράσεις προσαρμογής που δεν πήραν ακραίες μορφές, τουναντίον, υπήρξε μια προσπάθεια βαθμιαίας οργάνωσης σε όλα τα επίπεδα και με τη βοήθεια και της περιορισμένης έντασης του πρώτου κύματος, φτάσαμε στο “success story”.

Αλλά, για λόγους που έχουν συζητηθεί και αναλυθεί πολύ, αυτή τη στιγμή είμαστε στο δεύτερο κύμα, το οποίο συνιστά μια πολύ πιο σκληρή και δύσκολη εμπειρία, με ταχύτατη αύξηση κρουσμάτων, νοσηλευομένων και, δυστυχώς, θανάτων, μια κατάσταση που οδήγησε σε γενικευμένο lockdown. Αν και ανάλογες καταστάσεις βλέπουμε και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, εδώ, στη διαμόρφωση της τρέχουσας πολύ δύσκολης φάσης της πανδημίας, έχουμε βάλει κι εμείς τις δικές μας πινελιές…

Κεντρικό motto/σύνθημα καθ’ όλη αυτή την περίοδο, το «Μένουμε Σπίτι», αυτό σημαίνει και το lockdown: μένουμε σπίτι, προστατεύοντας τον εαυτό μας και τους άλλους και συμβάλλοντας στον περιορισμό της μετάδοσης του κορωνοϊού.

Στην πρώτη φάση, είδαμε, έστω και ως άμυνα, και θετικά σ’ αυτόν τον περιορισμό: τα παιδιά να έχουν όλο το χρόνο με τους γονείς τους, να ασχοληθούμε με το σπίτι, να δούμε ταινίες, να διαβάσουμε… να αναστοχαστούμε. Ψυχίατροι, παιδοψυχίατροι και ψυχολόγοι ανέλυαν τα περί οργάνωσης της ζωής στο σπίτι, αλλά σιγά-σιγά άρχισαν και οι πρώτες αναφορές για τις επιπτώσεις του εγκλεισμού, όπως καταθλιπτικές αντιδράσεις, επιδείνωση υπαρχόντων ψυχιατρικών προβλημάτων, αύξηση των φαινομένων ενδοοικογενειακής βίας. Με τον καιρό, το σπίτι δεν ήταν πλέον μόνο το home sweet home, η Εστία, γιατί δεν έμενε κανείς μέσα από επιλογή και ταυτόχρονα ήταν ένα σπίτι κλειστό, δεν μπορούσαν να έρθουν ούτε συγγενείς ούτε φίλοι. Κινδύνευε να γίνει σαν το σπίτι του Κυνόδοντα. Και οι άνθρωποι ένιωθαν την ανάγκη να βγαίνουν, να ξεφεύγουν, να δραπετεύουν, εκμεταλλευόμενοι τους διάφορους κωδικούς.

Σ’ αυτή τη δεύτερη φάση που ζούμε τώρα, τα πράγματα είναι όχι απλώς πιο δύσκολα, είναι σκληρά. Κι ο φόβος του θανάτου πολύ μεγαλύτερος και πιο άμεσος. Σε ένα μέσο, αρκούντως ώριμο και συγκροτημένο άτομο, αυτό κινητοποιεί προστατευτικούς μηχανισμούς και το «μένουμε σπίτι» αποτελεί βασικό μέσο. Υπάρχουν και πολλοί όμως στους οποίους αυτός ο άμεσος φόβος θανάτου κινητοποιεί παθολογικούς μηχανισμούς άμυνας που κάνουν ένα άτομο είτε να συμπεριφέρεται ως εάν να μην υπάρχει ο κίνδυνος (άρνηση-αποκήρυξη της πραγματικότητας) ή σαν να ήταν άτρωτοι (μανιακές άμυνες) κατά την ψυχαναλυτική προσέγγιση.

Συν οι σταθερά αντικοινωνικοί, μαζί με τους αρνητές-ψεκασμένους. Κοινός παρονομαστής σε όλες αυτές τις συμπεριφορές, ο φόβος, το ακραίο άγχος του θανάτου που δεν μπορούν να το επεξεργαστούν με ώριμο/υγιή τρόπο. Μια ακόμα δύσκολη ομάδα για να «μείνει στο σπίτι» είναι οι έφηβοι/νέοι, οι οποίοι για πολλούς λόγους έχουν το μυαλό τους στο έξω: την καθήλωση στην άχαρη τηλε-εκπαίδευση, τη στέρηση του ανοίγματος στην κοινωνικοποίηση και στην ερωτική ζωή, την απλή χαρά της κίνησης.

Αλλά και αυτή η απόδραση από το σπίτι, σε βγάζει σε ένα μελαγχολικό, δυστοπικό, όπως λέμε, περιβάλλον που θυμίζει παράξενες ταινίες στον κινηματογράφο, παρά την πόλη που ξέραμε: άδειοι δρόμοι, κλειστά μαγαζιά… μελαγχολία.

Σε μια κοινωνία με τόσο υψηλά ποσοστά ψυχολογικής επιβάρυνσης, με φόβο, μοναξιά, καταθλιπτική διάθεση, άγχος και ανασφάλεια, όπως δείχνουν και οι σχετικές μελέτες, δεν περιμένουμε και τις πιο ώριμες και συγκροτημένες συμπεριφορές, για τους λόγους που προαναφέραμε. Και, δυστυχώς, κατά την ταπεινή μου γνώμη, η Πολιτεία, εκτός από την συνεχή ανακοίνωση των αριθμητικών δεδομένων της πανδημίας, δεν έχει επεξεργαστεί, με τη βοήθεια ειδικών, προγράμματα παρέμβασης προς αυτή την κατεύθυνση, με εξειδικευμένη στόχευση σε όλες τις επιμέρους κατηγορίες των πολιτών. Και, μια αρνητική παράμετρος σε σχέση μ’ αυτό, όπως ήδη έχουμε επισημάνει από εδώ, είναι η αποδιοργάνωση των ψυχιατρικών υπηρεσιών που, υποτίθεται, καλούνται να ανταποκριθούν στις αυξημένες ανάγκες λόγω της πανδημίας.

*O Νίκος Ζηλίκης είναι Ψυχίατρος-Παιδοψυχίατρος και Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ.