«Μέσα από τις φλόγες»: Μια ταινία του Denis Villeneuve που «καίει τα σωθικά»

Λέξεις: Λίνα Μυλωνάκη, δημοσιογράφος, ιστορικός κινηματογράφου Δρ. Κινηματογραφικών Σπουδών ΑΠΘ

Αντιπολεμικό θρίλερ, πολιτική ταινία ή οικογενειακό δράμα; Το «Μέσα από τις φλόγες» του Ντενί Βιλνέβ (Denis Villeneuve) μπορεί να υποστηρίζει και τις τρεις κατηγορίες με επιτυχία. Η τέταρτη μεγάλου μήκους δημιουργία του Καναδού σκηνοθέτη αναπτύσσει πολλές ταινίες σε μία, πετυχαίνοντας μια θαυμαστή αφηγηματική ισορροπία, που απελευθερώνει κλιμακωτά έντονα συναισθήματα –χωρίς ποτέ να τα εκβιάζει. 

Το βουβό αλλά βαρύ συναισθηματικό φορτίο της αφήγησης από το πρώτο έως το τελευταίο λεπτό γίνεται ξεκάθαρο ήδη από την εναρκτήρια σεκάνς. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό πεντάλεπτο τράβελινγκ, που εγκαθιδρύει χωρικά την αφήγηση κάπου στη Μέση Ανατολή, σε μια χώρα που εσκεμμένα δεν κατονομάζεται. Η κάμερα εγκαταλείπει το τοπίο για να εισχωρήσει σε ένα δωμάτιο, όπου μικρά αγόρια με κοντοξυρισμένα κεφάλια ανταλλάσσουν μεταξύ τους όπλα και θυμωμένα βλέμματα. Το πλάνο εστιάζει σε ένα από τα αγόρια, προκειμένου να αποκαλύψει τρεις μικρές ουλές, άγουρα «παράσημα» του μικρού πολεμιστή, με ηχητική υπόκρουση την υπνωτιστική μουσική των Radiohead στο τραγούδι “You and whose army?” να εντείνει την τεταμένη ατμόσφαιρα.

Η ιστορία στο «Μέσα από τις Φλόγες» ξετυλίγεται γύρω από δύο δίδυμα αδέλφια, τη Ζαν και τον Σιμόν, όταν ο συμβολαιογράφος τούς διαβάζει τη διαθήκη της μητέρας τους και τους παραδίδει δύο φακέλους που άφησε εκείνη: Έναν για τον πατέρα τους, τον οποίο θεωρούσαν νεκρό, και έναν για τον αδερφό τους, την ύπαρξη του οποίου αγνοούσαν. Πιο αποφασιστική η Ζαν (που αργότερα θα συμπαρασύρει και τον αδερφό της, Σιμόν) αποφασίζει να ταξιδέψει στη Μέση Ανατολή για να αναζητήσει τις οικογενειακές της ρίζες και να συνταιριάξει τις ψηφίδες της άγνωστης ζωής της μητέρας της.

Βασισμένο στο ομότιτλο θεατρικό έργο του Λιβανέζου θεατρικού συγγραφέα Βαζντί Μουαβάντ (Wajdi Mouawad) –το οποίο ανέβηκε πέρσι και στην Ελλάδα, στη θεατρική σκηνή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, με τον τίτλο «Πυρκαγιές»– το «Μέσα από τις φλόγες» είναι μια ταινία αναζήτησης. Μια ενδοσκοπική ματιά στο προσωπικό δράμα των ηρώων, που διασταυρώνεται με το συλλογικό δράμα των ανώνυμων θυμάτων στον ατέλειωτο κύκλο βίας των πολεμικών συρράξεων στη Μέση Ανατολή.

Είναι αξιοθαύμαστο πώς ο Villeuve, ο οποίος πρόσφατα χαρακτηρίστηκε «σκηνοθέτης της δεκαετίας» από την Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου του Hollywood, αλλάζει εκ βάθρων τη δραματουργική δομή του θεατρικού έργου από το οποίο εμπνεύστηκε την ταινία του. Χάρη στην καλλιτεχνική ελευθερία με την οποία τον φιλοδώρησε ο θεατρικός συγγραφέας Βαζντί Μουαβάντ, ο Villeueve κυριολεκτικά μεταμορφώνει ένα δράμα δωματίου σε ένα καταιγιστικό οδοιπορικό στη Μέση Ανατολή, σε έναν αδυσώπητο πόλεμο που μαίνεται στην οθόνη ανάμεσα στις μνήμες, τα μυστικά και τις αλήθειες των ηρώων. Γαλλοκαναδική παραγωγή, γυρισμένη στο Κεμπέκ και στην Ιορδανία, το «Μέσα από τις φλόγες» ζωντανεύει μια ιστορία «που καίει τα σωθικά» και κρύβει μέσα της έντονους συμβολισμούς-δάνεια από την αρχαιοελληνική τραγωδία.

Συνυποψήφια με τον «Κυνόδοντα» του Γιώργου Λάνθιμου για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας το 2011 και με μια σωρεία βραβείων και υποψηφιοτήτων σε μεγάλα διεθνή φεστιβάλ, το «Μέσα από τις φλόγες» ξεκινά κι αυτό από μια παράξενη οικογενειακή ιστορία, που στην πορεία αποκαλύπτει καλά κρυμμένα μυστικά, με φόντο τις εμφύλιες συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Μολονότι το ιστορικό υπόβαθρο της ταινίας είναι ο εμφύλιος σπαραγμός χριστιανών και μουσουλμάνων στο Λίβανο στα μέσα της δεκαετίας του ’70, ο πόλεμος παρουσιάζεται με αντι-ηρωικό πνεύμα και σχεδόν ντοκιμαντερίστικη διάθεση ως μια αμείλικτη, ωμή πραγματικότητα, που πυροδοτεί το οικογενειακό δράμα.

Η Μέση Ανατολή του Denis Villeneuve είναι μία “no man’s land”, μια επικράτεια χωρίς όνομα, που ποτέ δεν αποκτά συγκεκριμένη ταυτότητα, όπως ακριβώς συμβαίνει και στο αντίστοιχο θεατρικό έργο. Ο σκηνοθέτης επιμένει ότι σκοπός της ταινίας του είναι να εμβαθύνει στο θέμα του θυμού και της οργής που δημιουργεί ο πόλεμος και όχι να τα αναπαραγάγει. Επηρεασμένος από το “Z” του Γαβρά, ο Villeneuve εσκεμμένα δεν κατονομάζει τους χώρους του, προκειμένου να φτιάξει μια βαθιά πολιτική ταινία, σε βαθμό που φαντάζει α-πολίτικη και γι’ αυτό τόσο οικουμενική στα μηνύματά της.

«Δεν θεωρώ την ταινία μου αντιπολεμική. Νομίζω ότι είναι μια ταινία που μιλά για την οικογένεια, εκεί βρίσκεται η καρδιά της ιστορίας», εξηγεί ο ίδιος ο Denis Villeuve για το «Μέσα από τις Φλόγες». Αποδεχόμενος το ότι δεν είχε καμία εξοικείωση με την αραβική κουλτούρα και ιστορία (σε αντίθεση με τον θεατρικό συγγραφέα Βαζντί Μουαβάντ, που είναι Λιβανέζος, ο οποίος έζησε τον εμφύλιο και σε μεγάλη ηλικία διέφυγε στον Καναδά), ο Villeneuve προτιμά να διαχειριστεί το αφηγηματικό υλικό του μέσα από την οπτική της οικογένειας.

 «Όπως και τα δίδυμα αδέλφια στην ταινία μου, έτσι κι εγώ, νιώθω ξένος, πραγματικός τουρίστας απέναντι στην αραβική κουλτούρα. Γι’ αυτό επέλεξα να δω τη Μέση Ανατολή με τη δική τους ματιά». Παρά τις πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στο δυτικό και τον αραβικό πολιτισμό, ο Villeneuve εστιάζει το ενδιαφέρον σε κοινά στοιχεία σε θέματα της οικογένειας. Μέσα από αλλεπάλληλα flash back στο χώρο και στο χρόνο και δυο διακριτές αφηγήσεις –της μητέρας και της κόρης, που τελικά συγκλίνουν, ο Villeuve μένει συνειδητά πολύ κοντά στις ηρωίδες του και προσπαθεί να δει τη μεγάλη ιστορία του εμφυλίου πολέμου μέσα από τις δικές τους ταραγμένες προσωπικές ιστορίες. Μ’ αυτό τον τρόπο, το συναίσθημα δεν γίνεται αυτοσκοπός, αλλά το μέσο για να αναζητήσει ο ίδιος ο θεατής την επερχόμενη κάθαρση στο τέλος της ταινίας –και να κουβαλά δυνατές τις εικόνες της και εκτός αίθουσας.

* Η ταινία προβάλλεται σήμερα Δευτέρα 27 Ιανουαρίου 2020, στις 21.00, στον κινηματογράφο «Μακεδονικόν», από την Κινηματογραφική Λέσχη Θεσσαλονίκης *