Μήπως έφθασε η ώρα να δημιουργήσουμε έναν ποικιλ…όμορφο κόσμο;

Λέξεις: Σοφία Παντελίδου

Μήπως ήρθε η στιγμή να πάψουμε να εθελοτυφλούμε αλλά να κοιτάξουμε τα άτομα με αναπηρία στα μάτια και να γίνουμε και εμείς μέρος της λύσης στα προβλήματά τους; Μέσα στους γρήγορους ρυθμούς της σημερινής εποχής, η επαφή μας με τα ΑμεΑ είναι σπάνια. Αναρωτηθήκαμε γιατί; Αναλογιστήκαμε ίσως γιατί τα άτομα αυτά δεν έχουν χώρο στην δημόσια κοινωνική ζωή; Πόσο πιο όμορφη θα ήταν μια κοινωνία πολύχρωμη και πολυδιάστατη;

Μετά την γνωριμία μου με τον Γιάννη Σαλαμάνη, ένα παιδί με σύνδρομο Άσπενγκερ, αντιλήφθηκα πόσα μικρά διαμάντια βρίσκονται στην αφάνεια, αντί να βγουν και να γεμίσουν με αγάπη και αισιοδοξία τον κόσμο μας.

Οι άνθρωποι αυτοί έχουν τις ίδιες ανάγκες με εμάς, θέλουν να ζήσουν να εργαστούν, να ερωτευθούν, να κοινωνικοποιηθούν

Όπως χαρακτηριστικά μας αναφέρει η δασκάλα ειδικής αγωγής και μουσικοθεραπεύτρια, Αναστασία Κουτσιλιέρη, «η αντίληψη που έχουν οι τυπικής ανάπτυξης άνθρωποι για τους μη τυπικής ανάπτυξης ανθρώπους είναι αρκετά εσφαλμένη και διαστρεβλωμένη. Τα ΑμεΑ είναι άνθρωποι με προσωπικότητα, συναισθήματα και όνειρα. Δεν πρέπει να βάζουμε ταμπέλες με βάση την αναπηρία τους ή με βάση το συναίσθημα που θεωρούμε ότι κυριαρχεί. Είναι εσφαλμένο να συμπεραίνουμε ότι ένας άνθρωπος ΑμεΑ είναι επιθετικός ή ότι είναι νοητικά ανάπηρος». 

Ο Αντώνης Σαλαμάνης, ο αδερφός του Γιάννη, υποστήριξε με την σειρά του το πόσο διαστρεβλωμένη άποψη έχουμε για τους ανθρώπους με αναπηρίες.

«Δυστυχώς υπάρχει ακόμη πολύ έντονος ρατσισμός στην κοινωνία απέναντι στα ΑμεΑ. Οι περισσότεροι τους αντιμετωπίζουν σαν υποδεέστερους ανθρώπους αλλά μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι δεν διαφέρουν σε τίποτα από τους υπόλοιπους. Διαθέτουν εξαιρετικές ικανότητες, που ίσως ο μέσος άνθρωπος να μην διαθέτει. Ο αδερφός μου έχει εκπληκτικό ταλέντο στη ζωγραφική και στη μουσική. Επίσης θυμάται με ακρίβεια λεπτομέρειες και ιστορικά γεγονότα που πολλοί  άνθρωποι αδυνατούν να συγκρατήσουν. Είναι ευγενικός, δοτικός και καλός άνθρωπος. Μου εκμυστηρεύεται συχνά με λαχτάρα και ανυπομονησία τα  όνειρά του για το μέλλον». 

Το όνειρο του Γιάννη είναι να γίνει ένας καλός μπασκετμπολίστας.

Ο πραγματικός όρος της ένταξης είναι η συμμετοχή των ΑμεΑ στην παραγωγική δραστηριότητα

Μιλήσαμε διεξοδικά με την ψυχολόγο Γ.Κ., η οποία εξειδικεύεται σε περιπτώσεις ΑμεΑ, αλλά και με την λογοθεραπεύτρια Μαρία Τσάκωνα, για το στίγμα της αναπηρίας στην εποχή μας. Στις απόψεις τους, οι δύο αυτές νεαρές επαγγελματίες, συμπληρώνουν η μία την άλλη, θεωρώντας ότι το στίγμα είναι ένα φαινόμενο που μαστίζει τα άτομα με αναπηρίες ακόμη και τον 21ο αιώνα.  

«Το στίγμα της αναπηρίας υπάρχει ακόμη, απλώς δεν είναι μόνο ατομικό, δηλαδή τα ΑμεΑ δεν πιστεύω ότι είναι θύματα έλλειψης ευαισθησίας. Το ζήτημα είναι κοινωνικό. Η κοινωνία δεν έχει βάλει τους όρους εκείνους που χρειάζεται,  ώστε να ενταχθεί ένα παιδί με αναπηρία σε αυτή. Η ένταξη είναι ζήτημα που ξεκινάει από πάρα πολύ  μικρή ηλικία, από την προσχολική αγωγή όπου και μπορείς να εντοπίσεις το “πρόβλημα”. Εάν ρωτήσεις πολλά από τα παιδιά αυτά τι είναι για εσάς η λέξη ΑμεΑ, θα σου απαντήσουν η αδυναμία να εργαστούν. 

Τα άτομα με αναπηρία  θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται σαν ένα σύνολο εξαιρετικών ικανοτήτων 

Η ένταξη των παιδιών στο κοινωνικό σύνολο, έτσι τουλάχιστον όπως επιστημονικά μπαίνει από πολλούς θεραπευτές, επιτυγχάνεται μέσω της παραγωγικής δραστηριότητας. Τα περισσότερα παιδιά μπορούν να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο, ωστόσο αυτό τα αντιμετωπίζει σαν άτομα που του κοστίζουν περισσότερο απ’ ότι θα μπορούσαν να του προσφέρουν μέσω της εργασίας τους. Ένα παιδί στο φάσμα του αυτισμού, παραδείγματος χάριν, έχει φοβερές ικανότητες. Μπορεί να αδυνατεί να δέσει τα κορδόνια του, αλλά έχει την ικανότητα να θυμάται με τεράστια ακρίβεια ιστορικά γεγονότα, ονόματα. χρονολογίες κτλ. Τα παιδιά έχουν δυνατότητες αλλά παραγκωνίζονται. Πόσοι άνθρωποι με αναπηρία έχουν διακριθεί και έχουν πάρει ακόμη και Νόμπελ;» εξήγησε η ψυχολόγος Γ.Κ. 

Ζωγραφιά από μια κοπέλα 45 ετών  με σύνδρομο down, αφιερωμένη στην ψυχολόγο Γ.Κ.

Στην δήλωση αυτή, η λογοθεραπεύτρια Μαρία Τσάκωνα προσθέτει ότι η αναπηρία δεν είναι μια αρρώστια αλλά μια συνθήκη, μια κατάσταση.

«Θεωρώ ότι τα παιδιά με αναπηρίες χρειάζεται να τα βλέπουμε σαν ένα σύνολο δυνατοτήτων και όχι σαν ένα σύνολο αδυναμιών, προκειμένου να τα βοηθήσουμε να φτάσουν σε επίπεδο ένταξης και να μην νιώθουν το στίγμα της αναπηρίας πάνω τους. Μέσα από τη δουλειά μου προσπαθώ να εστιάζω στις δυνατότητές τους, οι οποίες με επιμονή και δουλειά μπορούν να γίνουν εξαιρετικές ικανότητες.

Θέλω να είμαι αισιόδοξη ότι κάποια στιγμή η συμπερίληψη θα γίνεται καθολικά και θα εξαλειφθούν όλες οι προκαταλήψεις

Το στίγμα έρχεται από πολύ μικρή ηλικία, όταν οι γονείς βλέπουν ότι το παιδί έχει κάτι λίγο διαφορετικό, πιο ιδιαίτερο και τα στέλνουν σε διαφορετικά νηπιαγωγεία και σχολεία ή και δεν τα στέλνουν καθόλου σε σχολικές μονάδες, κυρίως λόγω του στίγματος. Θα ήταν καλό και αρκετά ωφέλιμο να πηγαίνουν όλα τα παιδιά στο ίδιο σχολείο. Να παίζουν μαζί στο διάλειμμα, να  πηγαίνουν μαζί εκδρομές, ώστε να ενσωματωθούν στην κοινωνία και να εξαλειφθεί η προκατάληψη και η περιθωριοποίηση. Παράλληλα να δίνεται και η δυνατότητα στα παιδιά με οποιαδήποτε αναπηρία, να μπορούν να παρακολουθούν ξεχωριστά τμήματα ένταξης με εξειδικευμένο προσωπικό πολλών ειδικοτήτων (λογοθεραπευτές, ψυχολόγους, μουσικοθεραπευτές, γυμναστές, εργοθεραπευτές κτλ). Χρειάζεται διεπιστημονικότητα για την παρέμβαση, να συνεργάζονται πολλές ειδικότητες μαζί. Εάν γίνει αυτό από νωρίς και επέλθει εγκαίρως αυτή η ζύμωση, δεν θα μιλούσαμε τώρα για κοινωνικό ρατσισμό και περιθωριοποίηση. Στον τομέα μας είμαστε με τα ίδια παιδιά σε βάθος χρόνου και λόγω αυτού επέρχεται ένα είδος ιδρυματοποίησης, κάτι που δεν βοηθάει ούτε τα ίδια τα ΑμεΑ αλλά ούτε τους εργαζόμενους. Με την ένταξη των ΑμεΑ σε δημόσια σχολεία, θα βοηθηθούν και τα υπόλοιπα παιδιά ώστε να έρθουν πιο κοντά σε κάθε μορφή “διαφορετικότητας” χωρίς διακρίσεις. Θέλω να είμαι αισιόδοξη ότι κάποια στιγμή η συμπερίληψη θα γίνεται καθολικά και θα εξαλειφθούν όλες οι προκαταλήψεις. 

Αυτό που δεν αντιλαμβάνονται πολλά από τα παιδιά είναι οι λόγοι της περιθωριοποίησής τους

Τα παιδιά που σε μεγάλο βαθμό είναι λειτουργικά, αντιλαμβάνονται τον ρατσισμό και την περιθωριοποίηση και αυτό έχει μεγάλη επίδραση στη ψυχολογία τους. Αυτό που δεν αντιλαμβάνονται είναι οι λόγοι της περιθωριοποίησής τους. Όλα τα παιδιά θέλουν να παίξουν και να έχουν φίλους. Είναι πολύ παρεξηγημένος ο όρος των ΑμεΑ και τα άτομα αυτά κατηγορούνται συχνά ότι δεν έχουν ενσυναίσθηση. Παρ’ όλα αυτά, τα άτομα με αναπηρίες έχουν έναν διαφορετικό τρόπο διαχείρισης του συναισθήματος. Μολονότι κάποια ΑμεΑ ίσως να αδυνατούν να παράγουν λόγο, αυτό δεν τους αποστερεί τη δυνατότητα έκφρασης του συναισθήματός τους με διάφορους τρόπους».

Γράμμα 32χρονου με νοητική υστέρηση. Από το αρχείο της Μαρίας Τσάκωνα

Η συμπερίληψη είναι βασικός μου στόχος σαν δασκάλα αλλά και σαν άνθρωπος

Σύμφωνα με την δασκάλα μουσικής, Αναστασία Κουτσιλιέρη, το να διδάσκεις καθημερινά παιδιά με αναπηρίες είναι ένα μοναδικό συναίσθημα και αλλάζει τον τρόπο που βλέπεις τον κόσμο και τους ανθρώπους γύρω σου.

«Προσπαθώ μέσα στην τάξη να μην είμαι ο δάσκαλος αυθεντία αλλά ο δάσκαλος καθοδηγητής και μέσα από την εξερεύνηση να μαθαίνουμε πράγματα μαζί με τα παιδιά. Στοχεύω στην ευημερία των ανθρώπων αυτών και προσπαθώ γι’ αυτό καθημερινά. Θέλω την ένταξη των ΑμεΑ στην εκπαίδευση και στην κοινωνία. Η συμπερίληψη είναι βασικός μου στόχος σαν δασκάλα αλλά και σαν άνθρωπος».

Κάθε μαθητής είναι ξεχωριστός, είτε είναι άτομο με ειδικές μαθησιακές ανάγκες είτε όχι

«Το να δουλεύεις με άτομα με αναπηρίες μπορεί να φαντάζει τρομακτικό παρ’ όλα αυτά, δεν είναι. Ουσιαστικά είναι σαν να είσαι σε μια τάξη κανονικού δημόσιου σχολείου, γιατί όταν διδάσκεις ένα παιδί, μαθαίνεις τις ιδιαιτερότητές του. Κάθε μαθητής είναι ξεχωριστός, είτε είναι άτομο με ειδικές μαθησιακές ανάγκες είτε όχι. Σιγά σιγά, όταν γνώρισα το καθένα παιδί ξεχωριστά, κατάλαβα την μοναδικότητα του και προσπάθησα να προσαρμόσω τη διδασκαλία μου με βάση αυτές τις διαφορετικές ανάγκες. Η αντίληψή μου για την ειδική αγωγή έχει αλλάξει από όταν πρωτοξεκίνησα. Κάποιες φορές ίσως είναι βαρύ ψυχολογικά σαν επάγγελμα, ιδίως σε κρίσεις των παιδιών. Παρ’ όλα αυτά, γνωρίζεις τα παιδιά και μπορείς να προβλέψεις, σε κάποιες περιπτώσεις, τις αντιδράσεις τους και να προσπαθήσεις να τις αποτρέψεις.

Η μουσικοθεραπεία, σαν εκπαιδευτικό κομμάτι, είναι πάρα πολύ βοηθητική και ανταποκρίνονται όλα τα παιδιά, όσο βαριές περιπτώσεις και να είναι. Μέσω της μουσικής ξυπνάνε αισθήσεις και μέρη του εγκεφάλου που υπό άλλες συνθήκες μπορεί να ήταν αδρανείς. Υπάρχουν παιδιά τα οποία μπορούσαν να πουν μόνο δύο κουβέντες και μέσω της μουσικοθεραπείας κατάφεραν και τραγουδάνε, ή που δεν ανταποκρίνονταν σε ερεθίσματα και τώρα μπορούν και ανταποκρίνονται».

Φωτογραφία από το αρχείο της Αναστασίας Κουτσιλιέρη με τον Γιάννη ,την ώρα που μαθαίνουν στο αρμόνιο

Τα παιδιά αυτά μπορούν να γίνουν οι καλύτεροι φίλοι για όλους

Τόσο η ίδια, όσο και η λογοθεραπεύτρια και η ψυχολόγος, εισπράττουν καθημερινά με πράξεις και χειρονομίες την ανιδιοτελή αγάπη και ευγνωμοσύνη των παιδιών. 

«Είναι μοναδικό ότι αυτά τα παιδιά σού δίνουν απλόχερα την αγάπη τους. Κάθε ημέρα γι’ αυτά είναι μια καινούρια μέρα να σου δείξουν πόσο σε αγαπάνε. Πριν την εποχή της πανδημίας, έμπαινα μέσα στην αίθουσα και πλημμύριζα από φιλιά και αγκαλιές. Και όμορφα λόγια. “Κυρία είστε πολύ όμορφή”, “Κύρια σας αγαπώ ”, “Κυρία μας λείψατε!”» αναφέρει χαρακτηριστικά η Αναστασία Κουτσιλιέρη.

Η λογοθεραπεύτρια Μαρία Τσάκωνα, προσθέτει ότι: «τα παιδιά αυτά μπορούν να γίνουν οι καλύτεροι φίλοι για όλους και να μας  προσφέρουν ανιδιοτελή αγάπη. Οι αγκαλιές τους και τα λόγια αγάπης τους προς εμάς τους θεραπευτές είναι και ένας τρόπος να εκφράσουν και την ευγνωμοσύνη τους. Είναι σκληρό γιατί σε αυτό το επάγγελμα σπάνια θα σου πει κάποιος ευχαριστώ. Τα παιδιά αυτά όμως με τις πράξεις τους, σου το λένε καθημερινά. Αυτό για εμάς είναι η μεγαλύτερη επιβράβευση».

Η αναπηρία δεν γνωρίζει διαχωρισμούς 

Ο Αντώνης, ο αδερφός του Γιάννη, παραδέχθηκε ότι ο αδελφός του τον έχει ωφελήσει σε πολλούς τομείς.

«Ο Γιάννης με άλλαξε, με έκανε καλύτερο άνθρωπο. Πιο δοτικό στους ανθρώπους γύρω μου. Με έκανε να αντιλαμβάνομαι τα πράγματα εντελώς διαφορετικά και να δίνω βαρύτητα σε αυτά που πραγματικά αξίζουν. Είναι μια κατάσταση που στο οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να συμβεί στον καθένα. Η αναπηρία δεν γνωρίζει διαχωρισμούς. Αυτός είναι ο αδελφός μου. Έτσι γεννήθηκε και έτσι τον αγαπάω. Και όχι επειδή μας μαθαίνουν από μικρούς να αγαπάμε την οικογένειά μας. Ο Γιάννης την κέρδισε επάξια την αγάπη μου και μου την επιστρέφει πίσω τριπλή. Δεν θα τον άλλαζα με τίποτα στον κόσμο. Είναι μέρος της ζωής μου και όχι πρόβλημα στη ζωή μου. Είναι η μεγάλη μου αδυναμία». 

Πόσο πιο όμορφος θα ήταν ο κόσμος εάν δίναμε την ευκαιρία σε όλους τους ανθρώπους, όσο διαφορετικοί και να είναι, να ενταχθούν καθολικά σε αυτόν και να μας δώσουν λίγο από την αγνότητα και την καλοσύνη τους; Πόσο πιο ελπιδοφόρο θα ήταν εάν όλοι οι άνθρωποι είχαν τα ίδια όνειρα με τον Γιάννη, όπως μας τα εκμυστηρεύεται στο παρακάτω βίντεο;

Ας δώσουμε την ευκαιρία σε αυτούς τους ανθρώπους να ζήσουν όπως επιθυμούν και όπως το αξίζουν. Γιατί τελικά ίσως να είναι ωραίο να είσαι μοναδικός. 

*Η Σοφία Παντελίδου είναι φοιτήτρια του Τμήματος Δημοσιογραφίας & MME του ΑΠΘ