NAFLD: Εξερευνώντας μια ανίατη ασθένεια

Συνέντευξη στον Αλέξανδρο Τάσσο

Στο ερευνητικό κέντρο Hans Knoll Institute της Γερμανίας, ο διδακτορικός φοιτητής και επιστήμονας, Εμμανουήλ Νυχάς, μελετά μια ανίατη ασθένεια, την NAFLD και πώς αυτή αλληλεπιδρά με το μικροβίωμα του εντέρου. Η NAFLD είναι μια ασθένεια του ήπατος που υπάρχει «κρυφά» σε έναν οργανισμό και οδηγεί σε καρκίνο.

Ο Εμμανουήλ Νυχάς, Ζει στην Ιένα, μια πανεπιστημιούπολη 110 χιλιάδων κατοίκων στην κεντρική Γερμανία από το 2019 και το έργο του αναμένεται να ολοκληρωθεί στο τέλος αυτής της χρονιάς, αφού γίνεται στο πλαίσιο ενός προγράμματος Marie Curie Fellowship.

Αρχικά τί είναι ένα πρόγραμμα Marie Curie;

Είναι προγράμματα που έχουν εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση γιατί θεωρούνται υψίστης σημασίας, οπότε έχουν αρκετά μεγάλη χρηματοδότηση. Τα πράγματα αυτά έχουν σκοπό να ενώσουν ένα IT network (Innovative Training network), δηλαδή να ενώσουν διάφορους κλάδους μιας επιστήμης, αυτή η επιστήμη στην προκειμένη περίπτωση είναι η βιολογία. Όλοι εργαζόμαστε και δουλεύουμε γύρω από ένα κεντρικό θέμα, εμένα το θέμα μου είναι να ανακαλύψω τι γίνεται, πώς λειτουργεί μια ασθένεια, η NAFLD (non-alcoholic fatty liver disease) και πώς αλληλοεπιδρά με το μικροβίωμα του ανθρώπινου εντέρου. Οπότε αυτό το πρόγραμμα έχει επιστρατεύσει επιστήμονες από διαφορετικές χώρες και εξειδικεύσεις υπό το πρίσμα της βιολογίας. Κάποιοι είναι εξειδικευμένοι σε μοριακή βιολογία, μικροβιολογία, gene editing, εγώ ασχολούμαι με τη βιοπληροφορική.

Μπορείς να μας πεις λίγα λόγια για την NAFLD;

Η NAFLD, είναι μια ασθένεια του ήπατος η οποία προκαλεί έναν λιπώδη ιστό στο ήπαρ, κάτι που συνήθως συναντάται σε άτομα που καταναλώνουν πάρα πολύ αλκοόλ. Αυτό όμως μπορεί να συμβεί και σε άτομα που δεν το κάνουν αυτό και είναι ένα ερώτημα γιατί δημιουργείται αυτός ο φαινότυπος. Εφόσον λοιπόν αρχίζει και δημιουργείται αυτός ο ιστός γύρω από το ήπαρ, το ήπαρ τραυματίζεται, σε μια φάση προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές μόνο του δημιουργώντας έναν καινούριο ιστό από πάνω. Αυτός ο παραπάνω ιστός αρχίζει και το καλύπτει σε σημείο που μέχρι ένα βαθμό σταματάει και η αιμάτωση, οπότε όλο αυτό οδηγεί σε καρκίνο. Είναι μια ασθένεια που υπάρχει «κρυφά» σε έναν οργανισμό, δεν μπορείς να ξέρεις ότι υπάρχει, παρά μόνο αν κάνεις συγκεκριμένες εξετάσεις (π.χ. βιοψία του ήπατος).

Μου είπες πριν ότι κάνεις συσχετισμούς στο έντερο.

Στο έντερο και όχι στο ήπαρ, και είναι πολύ σημαντικό αυτό. Γιατί κοιτάμε όχι το τι κάνει το ήπαρ, κοιτάμε το πώς αλληλοεπιδρά ένας οργανισμός με NΑFLD με το μικροβίωμα του εντέρου, οπότε ξέρεις τι αποικίες έχεις μέσα στο στομάχι σου. Πρακτικά, το μικροβίωμα του εντέρου είναι υψίστης σημασίας αυτή τη στιγμή. Συμμετέχει πολύ ενεργά στον μεταβολισμό, είναι πολύ ενδιαφέρον να το αναλύσουμε και μπορεί μετά μέσα απ’ αυτό να βρεθεί και μια θεραπεία. Άμα εμφυτέψεις κάποιες αποικίες ή αν δημιουργήσεις ένα καλό οικοσύστημα, θεωρητικά υπάρχει περίπτωση να το γιατρέψεις. Να ενισχύσεις το μικροβίωμα π.χ. με προβιοτικά (τρώγοντας πολύ γιαούρτι), μέσω συμπληρωμάτων, διατροφής κλπ.

Αυτά τα δεδομένα πώς τα συλλέγεις; Συνεργάζεσαι με άλλα κέντρα, ή νοσοκομεία που σας τα παρέχουν;

Όλα μου τα δείγματα προέρχονται από κόπρανα ανθρώπων, τα οποία δεν τα συλλέγω εγώ. Συνεργαζόμαστε με διάφορα νοσοκομεία. Έχουμε νοσοκομεία τα οποία ανήκουν στους φορείς με τους οποίους συνεργαζόμαστε στο ίδιο το IT network που προανέφερα, αλλά το κάθε εργαστήριο έχει δουλειές με άλλα νοσοκομεία. Οπότε μας παρέχουν τα δεδομένα και από εκεί υπάρχει μια διαδικασία. Αυτά συλλέγονται μαζί με διάφορες άλλες μετρήσεις, π.χ. μετρήσεις αίματος, μεταβολισμού και BMI (δείκτης μάζας σώματος), και στέλνονται σε μια εταιρεία η οποία είναι υπεύθυνη να αλληλουχίσει τα δείγματα αυτά. Στην τελική μορφή, φτάνει στον υπολογιστή μου ένα μεγάλο αρχείο φακέλου που περιέχει όλο το γονιδίωμα (DNA) που έχει εντοπιστεί στα κόπρανα του συγκεκριμένου ασθενούς.

Από εκεί και πέρα υπάρχει ένα στάδιο που διαχωρίζεις το ανθρώπινο με το βακτηριακό DNA.

Αυτό είναι πολύ εύκολο, καθώς το ανθρώπινο γονιδίωμα είναι πολύ καλά αρχειοθετημένο με αποτέλεσμα να καταλαβαίνουμε αμέσως ποιες αλληλουχίες αντιστοιχούν σε ανθρώπινο ή μη DNA. Οπότε το χωρίζεις σε ανθρώπινο, βακτηριακό και ιικό DNA. Εμάς μας ενδιαφέρει το βακτηριακό, και από εκεί και μετά αρχίζω και το μελετάω αυτό με έναν αντίστοιχο τρόπο σε βάσεις δεδομένων προσπαθώντας να χαρτογραφήσω συγκεκριμένες αλληλουχίες που θα βρω μέσα με «αλληλουχίες ταυτότητες» συγκεκριμένων βακτηρίων.

Έστω ότι υπάρχει μια αλληλουχία Α,Β,Γ,Δ,Ε,Ζ,Η,Θ, προφανώς μιλάμε για τις βάσεις του DNA (αδενίνη, γουανίνη, κυτοσίνη, θυμίνη), και ξέρω ότι υπάρχει π.χ. ένα βακτήριο μόνο στο οποίο βρίσκεται η αλληλουχία Α,Β,Γ,Δ,Ε,Ζ,Η,Θ μόλις βρω αυτή την αλληλουχία ξέρω ότι μέσα εκεί υπάρχει αυτό το βακτήριο, αυτό σημαίνει «αλληλουχίες ταυτότητες». Όσο πιο πολύ τη βρίσκω αυτή την αλληλουχία, τόσο περισσότερο συναντάω αυτό το βακτήριο μέσα στο δείγμα μου. Επομένως μπορώ να κάνω ποσοτικές συγκρίσεις μεταξύ των βακτηρίων.

Γιατί η έρευνα αυτή είναι σημαντική; Τι έχει να προσφέρει στην επιστημονική –και όχι μόνο- κοινότητα;

Αρχικά, αναγνωρίζοντας τη δύναμη του μικροβιώματος και πόσο ενεργά λειτουργεί μέσα σε έναν οργανισμό μπορούμε να προβλέψουμε την ύπαρξη μιας ασθένειας. Είναι πολύ διαφορετικό να υποβάλλεται κάποιος σε μια εγχείρηση από το να παίρνεις απλά ένα δείγμα από τα κόπρανά του και να μπορείς να ξέρεις αν αυτός έχει NAFLD ή όχι. Αυτή τη στιγμή δεν έχει βρεθεί θεραπεία για την NAFLD, υπάρχουν γενικές συμβουλές (π.χ. άθληση, βελτίωση της διατροφής), αλλά όχι θεραπεία.

Με αυτή την έρευνα ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε να προσφέρουμε στον κόσμο μια θεραπεία μέσω προβιοτικών ή τουλάχιστον περισσότερη γνώση, του τι συμβαίνει, γιατί συμβαίνει, «πρέπει να αλλάξω κάτι, μπορώ να το προβλέψω, μπορώ να το αποτρέψω;»

Όταν φτάσει στο στάδιο NASH, είναι πια αργά. Είναι σημαντικό μια ασθένεια πέρα από το να τη θεραπεύεις να μάθεις να τη προβλέπεις. Αυτό που προσπαθούμε εμείς να βρούμε είναι βιοδείκτες, χαρακτηριστικά που να μπορούμε να αποκωδικοποιήσουμε.

Όταν εγώ εντοπίσω τα Α,Β,Γ,Δ και ξέρω τι μικρόβιο βρίσκεται εκεί μέσα, ένας μικροβιολόγος, για παράδειγμα, θα μπορούσε να σχεδιάσει κάτι που να σκοτώνει αυτούς τους μικροοργανισμούς. Είναι μια αλυσίδα. Εγώ παρέχω τη γνώση που ένας άλλος τομέας θα αξιοποιήσει.

Τέλος, ερωτηθείς σχετικά με το πιο σημαντικό πόρισμα της έρευνας, ο κύριος Νυχάς απάντησε ότι θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι τη δημοσίευσή της, η οποία θα είναι δημοσίως διαθέσιμη.

*Ο Αλέξανδρος Τάσσος είναι μεταπτυχιακός φοιτητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ του Α.Π.Θ – Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος Science Journalism.