Οι ήχοι της Θεσσαλονίκης τον καιρό της καραντίνας

Λέξεις: Μαρίνα Κατσάρου

Η Θεσσαλονίκη του δεύτερου Lockdown έχει χάσει τη ζωντάνια της. Πιο άδεια και πιο ήρεμη από ποτέ. Δέκα ηχητικοί περίπατοι, δέκα διάλογοι για την απόκοσμη σιωπή, την ανθρώπινη απουσία και τον εγκλεισμό.

Δεκέμβρης 2020. Άδειοι δρόμοι, έρημα σχολεία, λίγα αυτοκίνητα, ρολά καταστημάτων κατεβασμένα, λιγοστοί πεζοί. Κι αυτοί σιωπηλοί. Η πόλη συνεχίζει να κινείται, αλλά αναπνέει σχεδόν αθόρυβα. Ένας περίπατος στο κέντρο στις δύο το μεσημέρι θα σε κάνει να το αισθανθείς. Μην περιμένεις να δεις κόσμο να σχολάει από τη δουλειά, παιδιά να γυρίζουν από το σχολείο, ούτε ουρές στις τράπεζες που σε λίγο θα κλείσουν.

Δεν θα ακούσεις κόρνες και σίγουρα δεν θα αγανακτήσεις με κάποιον που φωνάζει δυνατά μαλώνοντας από το τηλέφωνο. Μπορείς, όμως, να ακούσεις τα βήματα των ανθρώπων, τις ακτίνες των ποδηλάτων και το θρόισμα των φύλλων· να εκπλαγείς με τα τιτιβίσματα των πουλιών και να αναρωτηθείς αν υπήρχαν πάντα ή αν ήταν κρυμμένα στα λιγοστά δέντρα του κέντρου. Υπάρχει χώρος ξαφνικά. Υπάρχει χώρος για τη σιωπή.

Μίλησα με ανθρώπους για το πώς βιώνουν αυτή τη νέα οπτικοακουστική πραγματικότητα, για το πού αναζητούν τη δική τους σιωπή και αν την έχουν ανάγκη. Περπατήσαμε, παρατηρήσαμε, αφουγκραστήκαμε την πόλη και συζητήσαμε για το τι σημαίνει να είσαι μερικά ελεύθερος. Τι θα αφήσει στον καθένα μας αυτή η παροδική καταστολή, τώρα που βαδίζουμε προς τη σταδιακή άρση των μέτρων;

Κωνσταντίνα, κοντά στη Ρωμαϊκή Αγορά

«Μέχρι τώρα περπατούσα στην πόλη για να πάω κάπου, όχι για να κάνω βόλτα. Δεν ακούγονται ομιλίες  ανθρώπων, δεν υπάρχει ηχορύπανση, ακούς τις γάτες, τα πουλιά, τις σακούλες, τα κλειδιά, τον αέρα. Όσο προχωράμε προς το βράδυ, είναι λίγο απόκοσμα. Με κάνει να νιώθω άβολα και ανασφαλής να περπατάω σε δρόμους που ήταν γεμάτοι ζωή και τώρα είναι άδειοι. Αυτό που παρατηρώ έντονα είναι πως δεν μπαίνουμε τόσο στη διαδικασία να σκεφτόμαστε τα πράγματα πολύ μακροπρόθεσμα. Παλιά τέτοια εποχή ο κόσμος προγραμμάτιζε διακοπές, ταξίδια, τι θα κάνει την πρωτοχρονιά. Τώρα σκέφτομαι πιο απλά, ζω περισσότερο στο τώρα.»

Κοσμάς, κάπου κοντά στο Βαρδάρη

«Παρατηρώ περισσότερο τη σιωπή, η οποία σε αυτή τη συνθήκη είναι σαν να παράγει από μόνη της έναν ήχο. Σαν να μπορείς να την αγγίξεις, με τον ίδιο τρόπο που μπορείς να κόψεις στα δύο με ένα μαχαίρι την απλωμένη υγρασία της Θεσσαλονίκης. Η σιωπή αυτή προκύπτει από την ανθρώπινη απουσία, που ισοδυναμεί και με την απουσία των ήχων, της ζωντάνιας, της ζωής. Τώρα, όταν περπατώ, ακολουθώ διαφορετικές διαδρομές, δεν θα πάω από τον πιο γρήγορο δρόμο, αλλά από εκείνον που δεν έχω ξαναπάει ή μου αρέσει να διασχίζω. Παίρνει περισσότερη αξία η άσκοπη βόλτα και το να βγω έξω να περιπλανηθώ.»

Αθηνά, πέρασμα από πλατεία Αριστοτέλους

«Έχω αναπτύξει αυτή τη θεωρία του αστροναύτη, δηλαδή πως ζούμε όλοι μας σαν αστροναύτες. Ζούμε σε έναν κλειστό χώρο, δεν κάνουμε τίποτε άλλο, παρά να δουλεύουμε και να κοιμόμαστε. Ο χρόνος δεν έχει τόση σημασία και βλέπουμε τον κόσμο από μακριά, επικοινωνώντας μέσα από οθόνες. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από χώρους για να στέκεται μέσα σε μία πόλη. Τώρα αυτά τα σημεία στάσης δεν είναι αξιοποιήσιμα από κανέναν. Το να ζεις και να κινείσαι στο δημόσιο χώρο, να βλέπεις ανθρώπους, να περπατάς, είναι μια αυτονόητη ανάγκη, που κανένας από εμάς δεν μπορούσε να φανταστεί πως θα στερηθεί.»

Πηνελόπη, στην οδό Αγίας Σοφίας

«Η σιωπή που ψάχνω μέσα μου, η σιωπή που βρίσκω μέσα στο σπίτι μου, είναι αρκετά κοντά σε αυτή τη σιωπή που υπάρχει τώρα έξω. Αισθάνομαι πως μου δίνεται περισσότερος χώρος για να ακούσω τη σκέψη μου, την οποία πριν θα την κάλυπταν οι ήχοι, η οχλαγωγία, τα αυτοκίνητα. Οι άνθρωποι τώρα περπατούν κυρίως μόνοι. Νομίζω ότι είναι μια ευκαιρία για τον κόσμο να εκτιμήσει και να κατανοήσει τους πιο μοναχικούς ανθρώπους αυτή τη στιγμή. Συνήθως, η μοναχικότητα δεν είναι αυτό που βλέπει κανείς σαν πρότυπο ζωής.»

Μαΐτα, στην οδό Πλάτωνος

«Ακούω νέους ήχους γιατί περνάω περισσότερο χρόνο μέσα στο σπίτι. Ο ήχος του απορριμματοφόρου με ξυπνά κάθε πρωί, ακούω πουλιά, αλλά πιο έντονοι είναι οι ήχοι των γειτόνων, που είναι πολύ νέοι για μένα. Τηλεφωνήματα, βιντεοκλήσεις, γέλια, φωνές, ενθουσιασμός, θυμός και χαρές. Τώρα που ευαισθητοποιούμαστε περισσότερο, λόγω της ακραίας συνθήκης που βιώνουμε, νομίζω πως επικοινωνούμε περισσότερο βλεμματικά, μιας και φοράμε συνεχώς μάσκα.»

Βασίλης, λιμάνι Θεσσαλονίκης

«Όταν τα ηχητικά ερεθίσματα της πόλης πέφτουν στο μισό, ή και χαμηλότερα, της έντασης τους, λειτουργείς λιγότερο αγχωτικά. Αλλάζει ο τρόπος που ακούς μουσική, ο τρόπος που περπατάς, που μπορεί να φέρεσαι και να σκέφτεσαι. Όσο λιγότερα τα εξωτερικά ερεθίσματα, τόσο περισσότερο χώρο έχεις για να επεξεργαστείς αυτά που βλέπεις και ακούς. Το ενδιαφέρον είναι πως μπορώ πλέον να ακούσω μουσική σε χαμηλή ένταση. Τώρα αν βάλεις κάτι χαμηλά να παίζει, επειδή οι ήχοι της πόλης είναι αντίστοιχα χαμηλοί, μουσική και ήχοι  γίνονται ένα.»

Σπύρος, λιμάνι Θεσσαλονίκης

«Αυτή η ηρεμία κάποιες φορές είναι τρομακτική, λίγο δυστοπική. Με κάνει να φοβάμαι πως θα ενταχθεί στον τρόπο ζωής μας. Δεν είναι η ηρεμία της ισορροπίας, είναι η ηρεμία της καταστολής. Παρατηρώ πως αυτό το διάστημα  εντείνεται η ενασχόληση μου με τις τέχνες. Σε μια συνθήκη που δεν έχεις ερεθίσματα, θα τα αναζητήσεις σε βιβλία, στον κινηματογράφο, στη μουσική. Η τέχνη, σε οποιαδήποτε μορφή της λειτουργεί απελευθερωτικά. Με ταξιδεύει, με κάνει να σκέφτομαι, να αισθάνομαι, να αναθεωρώ.»

Αλεξία και Πάνος, Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης

«Έχουμε συνδυάσει πολλούς δίσκους με ταξίδια. Δεν μπορούμε να τους ακούσουμε πλέον, γιατί δεν θέλουμε να τα σκεφτόμαστε, μας φαίνονται όλα τόσο μακρινά, σαν να τα ζήσαμε σε μια άλλη ζωή. Δεν νομίζω πως αυτό είναι τόσο δραματικό όσο ακούγεται, είναι πραγματικό. Το μότο μας είναι πως Δεν αντέχεται τόση πραγματικότητα, ειδικά για εκείνους που είναι φύσει ονειροπόλοι. Αυτή τη στιγμή δεν έχουμε και τόσες εμπειρίες, διηγούμαστε ιστορίες του παρελθόντος και το μέλλον μας φοβίζει. Αυτό το κάνει ο γέρος άνθρωπος.» 

Βαγγέλης, στην οδό Πλάτωνος

«Δεν φορούσα ποτέ ακουστικά περπατώντας. Το ξεκίνησα σε αυτή την καραντίνα, που το ηχητικό περιβάλλον είναι πιο ήρεμο και δεν φοβάμαι μήπως μου συμβεί κάτι στο δρόμο. Ακούω podcast καθώς περπατώ, μου είχε κινήσει το ενδιαφέρον σαν μέσο και εργαλείο και βρήκα τώρα την ευκαιρία να μάθω τι είναι. Όλοι αυτοί οι περιορισμοί επαφής και τα φίλτρα προστασίας που μπαίνουν είναι κάτι που περιμένω να τελειώσει. Η επαφή, είτε είναι η τυπική χειραψία, είτε μία αγκαλιά, μου φαίνεται περίεργο που απουσιάζει και πλέον συνοδεύεται από μια αμηχανία. Αναπτύσσουμε, όμως, νέους τρόπους συνεννόησης, όπως η ερώτηση του αν αγκαλιάζεσαι, που μας γλιτώνει από αυτή  τη σωματική και λεκτική αμηχανία της επαφής. Ίσως υπάρχει τώρα μεγαλύτερος σεβασμός και τρυφερότητα στη σωματική οικειότητα.»

Σοφία, στα δωμάτια μας με μια οθόνη ανάμεσα μας

«Γίνεται απόκοσμη η εικόνα της πόλης. Είναι φορές που ακούω φωνές ανθρώπων στο δρόμο, η ώρα 21:30, και μου φαίνεται σαν κάτι παράνομο. Είναι σαν την αίσθηση που έχουμε όταν βλέπουμε σε ταινίες συναυλίες και λέμε: Πώς το κάναμε αυτό κάποτε; Το κανονικό φαίνεται απόκοσμο, σαν να συνέβη ένα δισεκατομμύριο χρόνια πριν. Δεν είναι πια στις επιλογές μου να ακούω μουσική περπατώντας, μου φαίνεται παράταιρο. Ακούω podcast γιατί θέλω να είμαι μέρος, έστω και ακροαματικά, μιας συζήτησης. Κάποια πράγματα μάλλον έχουν χαθεί και δεν ξέρω αν θέλουμε να το παραδεχτούμε ή αν το βλέπουμε. Μόνο και μόνο που το σπίτι μας έχει γίνει το γραφείο μας, είναι κάτι πολύ βαρύ. Δεν έχεις τη χαρά της εργασίας με την έννοια της πραγματικής συναναστροφής και έχεις όλα τα βάρη της. Έχεις και όλα αυτά τα οποία με ένα βλέμμα ή μία κίνηση θα ήταν αυτονόητα και θα πήγαινες παρακάτω και τώρα τα εξηγείς γράφοντας email εκατό λέξεων.»

Οι παραπάνω περίπατοι, οι λέξεις που ειπώθηκαν και τα βίντεο που τραβήχτηκαν, δεν είχαν ορισμένο σκοπό, ούτε με οδήγησαν σε κάποιο συμπέρασμα. Είχαν, όμως, ένα και μόνο κίνητρο· την επικοινωνία. Με κάθε τρόπο. Κανένας από τους ανθρώπους με τους οποίους μίλησα δεν σταμάτησε να σκέφτεται, να παρατηρεί, να ακούει και να αισθάνεται. Δεν ξέρω αν βιώνουμε μια αλλαγή εποχής. Αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά είναι πως ο άνθρωπος δεν έρχεται πρώτη φορά αντιμέτωπος με τον φόβο, την σιωπή και την απουσία. Ενδέχεται, όμως, για πρώτη φορά να εντάξει στο λεξιλόγιο του την εξής ερώτηση: Εσείς αγκαλιάζετε;

*Η Μαρίνα Κατσάρου είναι φοιτήτρια του τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ και το ρεπορτάζ αποτελεί μέρος του «Soundscape Project», μιας έρευνας για το πώς έχει αλλάξει το ηχητικό τοπίο της πόλης εν μέσω lockdown. Η ιδέα ξεκίνησε στο πλαίσιο του μαθήματος Δημιουργική Γραφή και προέκυψε μέσα από ηχογραφήσεις τοπίων, βιντεοσκοπήσεις διαφόρων σημείων της πόλης και συνεντεύξεις με ανθρώπους για το πώς βιώνουν αυτή την αλλαγή. Το project συνεχίζεται ακόμη, με σκοπό να ξεκινήσει ένα διάλογο γύρω από τον «εγκλεισμό» και τις συνέπειες του, και βασικό του εργαλείο την καταγραφή, είτε οπτική είτε ακουστική, της εποχής που ζούμε.