Οι πυρκαγιές και τα ΜΜΕ

Καθώς ο κόσμος γύρω μας κυριολεκτικά καίγεται και η ψυχή μας έχει μαυρίσει από μια ακόμη ανείπωτη τραγωδία που θα μείνει βαθιά χαραγμένη στη συλλογική μνήμη, θα επιχειρήσω μια σύγκριση της επικοινωνιακής κάλυψης των πυρκαγιών σε Μάτι (2018), Βαρυμπόμπη και βόρεια Εύβοια (2021), τον τόπο που είχα επισκεφτεί λίγες μέρες πριν ξεσπάσουν οι πυρκαγιές.

Η σύγκριση βέβαια δεν είναι εύκολη κατ΄ αρχάς γιατί στο Μάτι, όπως και στην Ηλεία (2007) είχαμε πολλές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές (102 και 84 αντίστοιχα), ενώ στην Βαρυμπόμπη και στη βόρεια Εύβοια ευτυχώς ήταν ελάχιστες. Οι πυρκαγιές, όμως, προκάλεσαν εξίσου μεγάλες καταστροφές, τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και στις περιουσίες των ανθρώπων (καλλιέργειες και σπίτια).

Ας δούμε κατ΄ αρχάς τα κοινά στοιχεία στις καλύψεις αυτών των γεγονότων. Η αντίδραση των ΜΜΕ στη διαχείριση μιας κρίσης, όπως είναι οι εκτεταμένες φονικές πυρκαγιές, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, κυρίως επιχειρηματικούς και πολιτικούς. Ας μην έχει κανείς αυταπάτες.

Τα περισσότερα κυρίαρχα Μέσα δίνουν τόση έμφαση στην κάλυψη περιβαλλοντικών καταστροφών όχι επειδή οι μεγαλο-ιδιοκτήτες ή/και οι διευθυντές τους νοιάζονται για την προστασία δασικών εκτάσεων, ή την απώλεια περιουσιών και ανθρώπινων ζωών, αλλά γιατί μια καταστροφή είναι θέαμα και το θέαμα, δηλαδή η απεικόνιση της καταστροφής, στο βαθμό που η ενημέρωση έχει εμπορευματοποιηθεί, πουλάει, προσελκύει το ενδιαφέρον του κοινού. Δεν θα πρέπει να εκπλήσσει συνεπώς κανέναν εάν την επόμενη των πυρκαγιών πρώτα τα Μέσα, οι απεσταλμένοι και οι παρουσιαστές τους, θα ξεχάσουν τις αιτίες αλλά και τις συνέπειες των καταστροφών στην Βαρυμπόμπη και στη βόρεια Εύβοια, όπως τις είχαν ξεχάσει στην Ηλεία και αλλού. Ελάχιστα Μέσα και δημοσιογράφοι θα συνεχίσουν να ασχολούνται με το θέμα.

Πέραν τούτου, η αφήγηση του ανθρώπινου πόνου, της οργής και της αγανάκτησης ανθρώπων που βλέπουν την πύρινη λαίλαπα να μετατρέπει σε στάχτες τις περιουσίες τους, όταν διαρκώς επαναλαμβάνεται, δεν εξυπηρετεί πρωτίστως τις ανάγκες της ενημέρωσης, αλλά των καναλιών να αυξήσουν την τηλεθέαση και τα έσοδά τους. Ούτε και η κάλυψη μιας βιβλικής καταστροφής είναι εύκολη υπόθεση για να γίνεται με όρους μετάδοσης ενός ποδοσφαιρικού αγώνα.

Ο ανταγωνισμός για την πρωτιά στην αναμετάδοση λειτουργεί σε βάρος της εγκυρότητας. Όταν στις οθόνες μας βλέπουμε ξανά και ξανά τις ίδιες εικόνες καταστροφών, όταν άπειροι δημοσιογράφοι κυνηγούν με το ματσούκι αλαφιασμένους ανθρώπους για να τους ρωτήσουν «πώς αισθάνεστε που βλέπετε το σπίτι σας καμένο;», τότε αυτό δεν είναι ενημέρωση. Είναι κιτρινισμός, είναι βούρκος. Δεν είναι τυχαίο το ξέσπασμα ενός ανθρώπου, της Χρυσάνθη Τσονάκη, που γνώρισα εκεί στη βόρεια Εύβοια σε ώρες ανεμελιάς, που είδε την περιουσία της λίγες μέρες μετά να καίγεται, να λέει οργισμένη σ΄ένα απεσταλμένο καναλιού: «Άσε ρε φίλε τις μ@@κίες». Ελάχιστοι ήταν εκείνοι οι δημοσιογράφοι που τήρησαν τους κανόνες δεοντολογίας και μιλούσαν καλά ελληνικά.

Τα Μέσα αυτά που διαμορφώνουν την πολιτική ατζέντα και την κοινή γνώμη, συχνά διογκώνουν τις κοινωνικές εντάσεις και επωφελούνται από αυτές, προβάλλοντας μια παραμορφωμένη εικόνα της πραγματικότητας.

Το σοκ και το δέος που προκαλούν οι εικόνες καταστροφής του φυσικού και του αστικού περιβάλλοντος διεγείρουν σε μια μερίδα της κοινής γνώμης τα αντανακλαστικά αλληλεγγύης και βοήθειας προς τους πληττόμενους, αλλά ο φόβος δημιουργεί μετά την «καταιγίδα» το υπόβαθρο για την ευκολότερη επιβολή περιοριστικών μέτρων χωρίς να έχει προηγηθεί ο διάλογος στη δημόσια σφαίρα. Για να μην αναφερθώ στον κίνδυνο παραίτησης και μοιρολατρικής προσέγγισης των όσων συμβαίνουν γύρω μας, ενώ οι ευθύνες για την διαχείριση και την προστασία των δασικών εκτάσεων βαρύνουν τους κυβερνώντες. Από την άλλη, η αποσιώπηση ή/και παραποίηση γεγονότων και κατά προέκταση η χειραγώγηση των ειδήσεων οφείλεται στην επιρροή που ασκεί η πολιτική εξουσία στα Μέσα, η οποία συχνά προσλαμβάνει τα χαρακτηριστικά διαπλοκής. Και εδώ αρχίζουν οι διαφορές στην επικοινωνιακή κάλυψη των φονικών πυρκαγιών.

Στο Μάτι ο λόγος των ΜΜΕ ήταν κύριος καταγγελτικός εναντίον μιας κυβέρνησης που δεν ήταν φίλα προσκείμενη στα ιδιωτικά κανάλια. Στα ρεπορτάζ κυριαρχούσε η αναζήτηση ευθυνών όχι μόνον γιατί δεκάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας εγκληματικών λαθών του κρατικού μηχανισμού, αλλά και διότι η φονική πυρκαγιά ήταν μια ακόμη αφορμή για τα κυρίαρχα Μέσα να υποστηρίξουν την αναποτελεσματικότητα της τότε κυβέρνησης. Για αυτό και από τα δελτία ειδήσεων παρήλαυναν πολιτικοί κυρίως από τον χώρο της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Στις πυρκαγιές της Βαρυμπόμπης και της βόρειας Εύβοιας, αντιθέτως, ο λόγος των ΜΜΕ με ελάχιστες εξαιρέσεις είναι σαφώς μετριοπαθής και συχνά μη πολιτικός. Στην αναζήτηση ευθυνών δεν κυριαρχεί η κακοδιαχείριση και η έλλειψη σχεδιασμού του κρατικού μηχανισμού, αλλά η κλιματική αλλαγή. Υπερτονίζεται δηλαδή μια πραγματική αιτία που προκάλεσε τις πυρκαγιές και σχεδόν εξαφανίζεται η άλλη συνιστώσα του προβλήματος που αφορά την έλλειψη σχεδιασμού εκ μέρους του «επιτελικού κράτους» για την προστασία των δασών και το έργο της κατάσβεσης, όπως και οι εύλογες διαμαρτυρίες των πληγέντων εναντίον της κυβέρνησης.

Από τις τηλεοπτικές οθόνες παρελαύνουν δήμαρχοι, περιφερειάρχες, καθηγητές ειδήμονες σε θέματα περιβάλλοντος, αλλά έχουν λάμψει δια της απουσίας τους οι καθ΄ ύλην αρμόδιοι και λαλίστατοι σε άλλες περιπτώσεις υπουργοί. Το βάρος της επικοινωνιακής διαχείρισης εκ μέρους της κυβέρνησης της κατάσβεσης των πυρκαγιών το έχει αναλάβει ένας και μοναδικός άνθρωπος, ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας. Μόνον που και αυτή η ενημέρωση γίνεται χωρίς οι δημοσιογράφοι να έχουν τη δυνατότητα να υποβάλλουν ερωτήσεις για να ελένξουν την αξιοπιστία των ισχυρισμών του.

Ο Ν. Χαρδιαλιάς δήλωσε ότι επέλεξε να μην δέχεται ερωτήσεις διότι την ώρα της δράσης δεν υπάρχει χρόνος για διευκρινίσεις, θα συμπλήρωνα εγώ και για «ενοχλητικές» ερωτήσεις. Μόνον που έτσι η ποιότητα της ενημέρωσης βάλλεται ακόμη περισσότερο από την κυβερνητική προπαγάνδα.

Όσο για τους ευκολόπιστους, ας σκεφτούν την επόμενη μέρα, τους ανθρώπους που θα αφήσει πίσω της η φωτιά και τυχόν σχέδια για την προσέλκυση επενδύσεων στην κατεστραμμένη γη.