Όλα τριγύρω αλλάζουνε, κι όλα τα ίδια μένουν: παμπάλαια κρασιά σε παλιά βαρέλια

Όλα τριγύρω αλλάζουνε, κι όλα τα ίδια μένουν: παμπάλαια κρασιά σε παλιά βαρέλια

Ελένη Χοντολίδου

«Kάθε μορφή αγωγής διδάσκει μία φιλοσοφία. αν όχι δογματικά, τότε μέσω υποδείξεων, υπαινιγμών, με την ατμόσφαιρα που δημιουργεί. Kάθε επιμέρους κομμάτι αυτής της αγωγής συνδέεται με όλα τα υπόλοιπα. Aν στο σύνολό τους τα κομμάτια αυτά δεν συναρθρώνονται ούτως ώστε να μεταφέρουν μία γενική στάση ζωής, τότε σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να μιλούμε για αγωγή».

C.K. Chesterton

To ελληνικό υπερ-συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα

Για να μιλήσει κανείς για τα τελευταία εκπαιδευτικά μέτρα πρέπει να τα τοποθετήσει στο πλαίσιό τους, δηλαδή στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Το σύστημά μας, λοιπόν, είναι απολύτως συγκεντρωτικό: μία Υπουργός, ένα πρόγραμμα για ΟΛΑ τα σχολεία, ένα βιβλίο για κάθε μάθημα, ίδιος τρόπος εξέτασης για όλες τις τάξεις σε ολόκληρη την επικράτεια. Απρόσωπα σχολεία, τόσο απρόσωπα που όταν τους δόθηκε η δυνατότητα να αποκτήσουν όνομα έγιναν καμιά 200 σχολεία Μελίνα Μερκούρη κ.ο.κ. Τα σχολεία δεν επιλέγονται από τους εκπαιδυτικούς τους και το αντίστροφο: τα σχολεία δεν επιλέγουν τους εκπαιδευτικούς τους. Καταλήγουν, λοιπόν, οι εκπαιδευτικοί να εργάζονται σε σχολείο στο οποίο ο σύλλογος είναι εχθρικός προς αυτούς, αδιάφορος… Δεν έχει κανένα νόημα να έχουμε σχολικές μονάδες που δεν έχουν συνεργασία και δεν μπορούν να αναπτύξουν συνέργειες λόγω της έλλειψης κοινής στάσης και παιδαγωγικής αντίληψης. Εάν πίστευτα ότι είναι ασφαλές θα έλεγα λόγω έλλειψης κοινής ιδεολογίας.

Ο διευθυντής της σχολικής μονάδας ΔΕΝ είναι κάποιος με διοικητικές ικανότητες. Παλιότερα ήταν ο εκπαιδευτικός με τα περισσότερα χρόνια υπηρεσίας. Μετά ο έχω μεταπτυχιακά και διδακτορικά διπλώματα σε κάθε επιστήμη, λ.χ. Μαθηματικά, Φυσική, Λογοτεχνία, Κλασικές Σπουδές και όχι στη Διοίκηση της Εκπαίδευσης. Τα τελευταία χρόνια υπήρξε η προσπάθεια να συνυπολογίζεται και η ψήφος των συναδέλφων στην προαγωγή κάποιου στη διεύθυνση. Δεν θα σχολιάσω εδώ περισσότερο το πρόβλημα των μέτρων αυτών. Δεν είναι της στιγμής. Είναι όλα λάθος.

Ο βαθμός συγκεντρωτισμού του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος είναι σχεδόν απόλυτος. Ως και η Γαλλία έχει προχωρήσει σε σημαντικές αλλαγές. Η Ελλάδα επιμένει να ελέγχει ο κάθε Υπουργός Παιδείας σαν ηδονοβλεψίας την παραμικρή λεπτομέρεια.

Μεταρυθμίσεις στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ή prêt a porte κοπτοραπτική;

Το ελληνικό σχολείο έχει υποστεί τα πάνδεινα από τους βραχύβιους και μακροχρόνια υπηρετούντες Υπουργούς Παιδείας. Φτιάχνει ο ένας ένα κοστουμάκι, έρχεται ο άλλος κόβει ένα κομματάκι γιατί δεν του άρεσε, το κολλάει με τρόπο διαφορετικό, με αποτέλεσμα μετά από πολλές δημιουργικές πρωτοβουλίες να προκύπτει ένας Φρανκεστάιν! Τα έχει πει πολύ καλά ο Αλέξης Δημαράς στο εμβληματικό του έργο H μεταρρύθμιση που δεν έγινε. Προσωπικά, η τελευταία εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που θυμάμαι είναι αυτή του 1976 επί Ράλλη, ο οποίος με σύνεση υιοθέτησε σχεδόν ολόκληρο το σώμα των προτάσεων της μεταρρύθμισης του Λουκή Ακρίτα.

Το 2011, επί Διαμαντοπούλου, έγινε μία γενναία προσπάθεια χωρίς συνέχεια, να σχεδιαστούν προγράμματα διδασκαλίας χωρίς καινούρια βιβλία σχεδόν σε όλα τα μαθήματα του Δημοτικού και του Γυμνασίου και της Α΄ Λυκείου, δίνοντας βαρύτητα όχι στο περιεχόμενο αλλά στη μεθόδευση διδασκαλίας, στην αξιολόγηση, περνώντας από την πληκτική μετωπική δασκαλοκεντρική διδασκαλία σε άλλες μορφές διδασκαλίας: ομαδική, μέθοδος project…. Έγιναν επιμορφώσεις για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο, όχι όμως και για την Α΄ Λυκείου! Τα προγράμματα που ούτως ή άλλως ήταν πειραματικά διδάχτηκαν με σχετική επιτυχία (προεπιστημονική εντύπωση) αλλά σταμάτησαν κάποια στιγμή. Η Α΄ Λυκείου υποτίθεται ότι διδάσκει σύμφωνα με τα νέα προγράμματα, χωρίς ουσιαστική ενημέρωσή μας, οπότε μάλλον ο καθείς κάνει ανενόχλητα τα δικά του. Τα προγράμματα αυτά άφηναν πολλούς βαθμούς ελευθερίας στους εκπαιδευτικούς οι οποίοι δεν είμαι σίγουρη ότι έγιναν ασμένως δεκτοί. Αυτό μπορεί να παρομοιαστεί με το σύνδρομο της Στοκχόλμης: τόσα χρόνια οι εκπαιδευτικοί καταπιεσμένοι από την αφόρητη συγκεντροτικότητα τι να την κάνουν τόση ελευθερία; Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία είναι ισχυρότερος από την ανάληψη πρωτοβουλιών.

Τα δήθεν αυτόνομα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα

Τα ΑΕΙ δεν είναι αυτόνομα ούτε κατά διάνοια. Δεν μπορούν να αποφασίσουν πόσους φοιτητές θα εκπαιδεύσουν, πόσους ερευνητές χρειάζονται και, πολύ περισσότερο, δεν αποφασίσουν πώς θα εξετάζουν τους υποψηφίους φοιτητές τους. Όλα τα ομοειδή Τμήματα εξετάζουν τους υποψηφίους τους στα ίδια μαθήματα με τον ίδιο τρόπο. Θα ήταν μία ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία να δινόταν η ευκαιρία στα Τμήματα να επιλέγουν τους υποψηφίους τους με τον δικό τους τρόπο, τουλάχιστον πειραματικά, τουλάχιστον για κάποια χρόνια.

Πολλά σχολεία για τα πολλά διαφορετικά παιδιά

Οι κατηγορίες σχολείων στην Ελλάδα είναι πολύ λίγες, δυστυχώς. Τα τελευταία χρόνια ιδρύθηκαν τα Μουσικά και τα Καλλιτεχνικά Σχολεία. Η διαφοροποίηση αυτή γονιμοποίησε με πολύ ευεργετικό τρόπο τα εκπαιδευτικά μας πράγματα. Τα πολύπαθα Πολυκλαδικά σχολεία τα καταργήσαμε χωρίς να καταλάβει κανείς γιατί και ήταν κρίμα.

Ονειρεύομαι να φτιάξουμε σχολεία για τις Κλασσικές Σπουδές, σχολεία αγροτικά, Σχολεία με έμφαση στις Κοινωνικές Επιστήμες, σχολεία για τα πολλά και διαφορετικά παιδιά. Σχολεία όλα ισάξια μεταξύ τους αλλά όχι ίδια. Ο τρόπος να το επιτύχει κανείς αυτό είναι η εξασφάλιση ενός common curriculum (όχι ενός και μοναδικού προγράμματος ομοιόμορφου για όλους) με μεγάλους βαθμούς ελευθερίας στα σχολεία και στους διδάσκοντες. Με πολλά ή και καθόλου βιβλία, με δυνατότητα διδασκαλίας με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους πέραν της μετωπικής δασκαλοκεντρικής διδασκαλίας.

Τα Τεχνικά μας Λύκεια είναι εξαιρετικά υποβαθμισμένα και τα Επαγγελματικά ακόμη περισσότερο. Η σφοδρή επιθυμία της ελληνικής οικογένειας που επιθυμεί το παιδί της να μπει στο Πανεπιστήμιο και η εξυπηρέτηση της εκλογικής πελατείας από όλες τις Κυβερνήσεις διόγκωσε το Λύκειο, χαλάρωσε τις απαιτήσεις των Πανελλαδικών που κατάντησαν να μην είναι ούτε αξιόπιστες ούτε έγκυρες, δηλαδή δεν έχουν την ικανότητα να διακρίνουν τους καλύτερους και δεν έχουν καμία προβλεπτική ικανότητα για το ακαδημαϊκό μέλλον των υποψηφίων. Η δυνατότητα, μάλιστα, να δηλώνει ο υποψήφιος πολλά Τμήματα καταλήγει να σπουδάζει το περίπου 85% του μαθητικού πληθυσμού σε Τμήματα το αντικείμενο των οποίων δεν αγαπά.

Το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας είχε κάνει δώρο ένα ταξίδι στη Γερμανία (Βερολίνο και Φραγκφούρτη) σε ανθρώπους που ασχολούνταν με το προσφυγικό. Μεταξύ των αποδεκτών του «δώρου» ήταν ο τότε Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας Γιάννης Παντής, ο τότε Πρόεδρος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής Γεράσιμος Κουζέλης, η τότε Πρόεδρος της Επιτροπής για την Εκπαίδευση των Προσφύγων Λίνα Βεντούρα και η υποφαινόμενη. Θα σχολιάσω τα επαγγελματικά σχολεία που θα ζήλευαν όλοι, σχολεία για μαγειρική, τεχνικούς ποδηλάτων, πατρονίστ… Και πολλά επαγγελματικά σχολεία που δεν είναι «σκουπιδοντενεκέδες» όπως εδώ αλλά σχολεία που σέβονται τους εκπαιδευόμενους, που τους παρέχουν τη δυνατότητα να εργάζονται τον μισό χρόνο εκπαίδευσής τους (με μισό μισθό, το γνωστό επιτυχημένο dual system). Eάν όλα πάνε καλά, οι εκπαιδευόμενοι είναι πολύ πιθανόν να προσληφθούν από τις εταιρείες στις οποίες εργάζονταν δοκιμαστικά. Εδώ επιμένουμε ακαδημαϊκά, όλοι ίσιοι όλοι προς τα κάτω. Ως και τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας τα μετατρέψαμε περίπου σε ακαδημαϊκά αφού ούτε τεχνικά ούτε επαγγελματικά μπορέσαμε να τα φτιάξουμε.

Οι υποσχέσεις της Νέας Δημοκρατίας

Η Νέα Δημοκρατία ήρθε στην Κυβέρνηση υποσχόμενη στο πεδίο της εκπαίδευσης «τον ουρανό με τα άστρα». Η νέα σε ηλικία σκιώδης Υπουργός Παιδείας με μεγάλη σιγουριά και αυτοπεποίθηση έκανε κριτική σε πολλά, δίνοντάς μου προσωπικά την εντύπωση ότι δεν έχει καλούς συμβούλους.

Φυσικά, ώδινε όρος και έτεκε μύν, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και προς τιμήν της η Υπουργός δεν το κάνει. Εάν έδινε κανείς το Σχέδιο Νόμου σε φοιτήτριες του Τομέα Παιδαγωγικής με στόχο να ανιχνεύσουν τις φιλοσοφικές, τις ψυχολογικές και τις κοινωνιολογικές προκείμενες του φιλόδοξου νομοσχεδίου θα είχαμε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Δεν θα έβρισκαν απολύτως καμία συνεκτική λογική: ένα patchwork κακόγουστο χωρίς καμία συστημική λογική. Η Υπουργός δεν έχει καλούς συμβούλους και, δυστυχώς, δεν είναι ο Πιερακάκης της Εκπαίδευσης. Δεν είναι καν ο Λουκής Ακρίτας όμως και αυτό είναι πολύ λυπηρό.

Τα επιμέρους στοιχεία ενός εκπαιδευτικού συστήματος έχουν μεταξύ τους συστημική σχέση μεταξύ τους, δεν είναι τυχαία εκεί. Εάν αλλάξει ένα στοιχείο (λ.χ. αξιολόγηση) συμπαρασύρει και τα υπόλοιπα (διδασκαλία). Η Αλφαβήτα της Παιδαγωγικής και της στοιχειώδους σκέψης.

Ας δούμε, λοιπόν, τα επιμέρους στοιχεία του νομοσχεδίου: «Αναβάθμιση του Σχολείου και άλλες διατάξεις». Το πρώτο πράγμα που μπορεί κανείς να διατυπώσει ως παρατήρηση είναι ότι οι διατάξεις είναι λίθοι, πλίνθοι, κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι και η αναβάθμιση είναι εν πολλοίς καταβύθιση στο παρελθόν.

• Οι νέες θεματικές στο πρόγραμμα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης είναι παλιά ιστορία, στα Δημοτικά είναι πράξη σε πολλά μαθήματα από πολλούς εκπαιδευτικούς.

• Τα Αγγλικά στο Νηπιαγωγείο είναι καλοδεχούμενα, ειδικά που προτείνεται να διδάσκονται από κοινού από μία Νηπιαγωγό και μία εκπαιδευτικό Αγγλικής γλώσσας. Ενδέχεται, βεβαίως, σε διάφορες περιοχές η δεύτερη γλώσσα να μπορεί να είναι άλλη, λ.χ. τα Ιταλικά στο Ιόνιο, κ.ο.κ.

• Μπορεί να φανταστεί κάποιος Υπουργό Παιδείας ευρωπαϊκού κράτους να καταθέτει στο Σχέδιο Νόμου τον ακριβή αριθμό ωρών που θα κατανέμεται σε κάθε μάθημα; Είναι αναβάθμιση ή μεταρρύθμιση; Στο πλαίσιο αυτό θεωρώ παντελώς άγονη και δευτερευούσης σημασίας τη συζήτηση «Λατινικά ή Κοινωνιολογία». Προφανώς, πρόκειται για δύο πειθαρχίες με βαρύτητα, σημασία και διαφορετική σκόπευση. Ενίοτε και με την ίδια. Λ.χ. ΕΑΝ τα ΑΕΙ ήταν αυτόνομα, μπορεί η Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης να ζητούσε ως εξεταζόμενα μαθήματα τα Αρχαία, τη Γλώσσα, τα Λατινικά, την Ιστορία, την Κοινωνιολογία, τα Αγγλικά. ΄Ολες οι Φιλοσοφικές Σχολές να ζητούν το ίδιο δεν μου είναι κατανοητό. Είναι ο εκάστοτε Υπουργός Παιδείας πάνω από τα Τμήματα και τις ανάγκες, το προφίλ και τον σχεδιασμό τους;

• Οι συνθετικές εργασίες είναι ήδη καθεστώς στο ελληνικό σχολείο, όχι με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αλλά είναι.

• Η Τράπεζα θεμάτων είναι μία αμαρτωλή ιστορία καθώς θα οδηγήσει τη διδασκαλία των μαθημάτων στην αγωνία για την απάντηση αυτών των ερωτήσεων και μόνον. Αυτό είναι καλό στα μαθήματα οδήγησης ή σε βασικά μαθήματα γνώσεων. Δεν είναι πρόσφορη σε μαθήματα όπως η Φιλοσοφία, η Ιστορία, τα Αρχαία, η Λογοτεχνία…

• Η προαγωγή και η «απόλυση» των μαθητών και μαθητριών οφείλει να γίνεται με έγκυρο τρόπο και με πολλαπλές μεθόδους. Λ.χ. διαμορφωτική αξιολόγηση, ύπαρξη φακέλου σταδιακής εξέλιξης του μαθητή… Κατά τα άλλα το 10 μοιάζει αυτονόητο από την εποχή που το είχε προτείνει η Μαριέττα Γιαννάκου. Αρκεί, βεβαίως, να τηρηθούν οι προϋποθέσεις ορθής διδασκαλίας και ουσιαστικής αξιολόγησης, πράγμα που ΔΕΝ μπορεί να εξασφαλιστεί σήμερα στο ελληνικό σχολείο. Γι αυτό υπάρχει και τόσο μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ των βαθμών του σχολείου και των Πανελλαδικών εξετάσεων.

• Τα Πρότυπα και τα Πειραματικά Σχολεία πρέπει να βρουν τη φυσιογνωμία και τον σύγχρονο ρόλο τους στην κοινωνία. Τα θέλουμε, δεν τα θέλουμε; Ποιοι και πώς φοιτούν εκεί; Με εισαγωγικές, με κλήρωση; Ποιον σκοπό εξυπηρετούν; Και πολλά άλλα ερωτήματα. Οι συχνές αλλαγές άνευ ουσίαςέχουν παντελώς μπερδέψει γονείς και μαθητές, πιθανόν και το Υπουργείο.

• «Θεσμοθετείται από το ερχόμενο σχολικό έτος (2020-21) ένα νέο συνεκτικό πλαίσιο για την καλύτερη οργάνωση του ετήσιου προγραμματισμού του εκπαιδευτικού έργου καθώς και για τη διττή αξιολόγηση σε επίπεδο σχολικής μονάδας, την εσωτερική αυτο-αξιολόγηση, και την εξωτερική αξιολόγηση». Η εσωτερική αξιολόγηση, έχει συζητηθεί και πειραματικά εφαρμοστεί μέσω του εξαιρετικού προγράμματος του πρόωρα χαμένου Κοινωνιολόγου της Εκπαίδευσης Ιωσήφ Σολομών με το εμβληματικό του έργο: Η λογική της αυτοαξιολόγησης του σχολείου. Εσωτερική αξιολόγηση και προγραμματισμός του εκπαιδευτικού έργου στη σχολική μονάδα (1999). Η ολοκληρωμένη πρόταση ήταν μία ενδιαφέρουσα έρευνα δράσης που διεξαγόταν σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς και όχι στο τέλος από το σύνολο του συλλόγου των εκπαιδευτικών. Τι στο καλό, δεν είναι και παιδαγωγοί κάποιοι σύμβουλοι της Υπουργού;

• Ο «Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας» των σχολικών μονάδων είναι το μόνο απολύτως θετικό μέτρο που προτείνεται. Ο Εσωτερικός Κανονισμός εξασφαλίζει τον σεβασμό της εθνικής καταγωγής, των θρησκευτικών πεποιθήσεων, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της εμφάνισης, κ.ο.κ. Είναι παραγνωρισμένη η αξία του και επιβάλλεται η θεσμοθέτησή του εν είδει δέσμευσης του σχολείου απέναντι στους μαθητές και τους γονείς τους, δέσμευση για τον ίδιο τον σύλλογο των εκπαιδευτικών. Αλλά, εσωτερικός κανονισμός σημαίνει διαβούλευση και συμφωνία μεταξύ ανθρώπων που εργάζονται με τη θέλησή τους για έναν κοινό σκοπό. Αλλά τα απρόσωπα σχολεία μας δεν έχουν ομάδα ανθρώπων που να εργάζονται από δική τους επιλογή μαζί για έναν κοινό σκοπό. Έχουμε απρόσωπα σύνολα ατόμων που κάποιος αλγόριθμος τους έχει τοποθετήσει μαζί, στο άλλο άκρο των εξυπηρετήσεων που συνέβαιναν στο παρελθόν.

• Τέλος, αντί για τη θεσμοθέτηση του «Εκπαιδευτικού Εμπιστοσύνης», που λειτουργεί συμπληρωματικά και ενισχυτικά προς τις υφιστάμενες υποστηρικτικές δομές, μήπως είναι προτιμότερο να βάλουν το πόδι τους στο σχολείο οι ψυχολόγοι που είναι και οι μόνοι αρμόδιοι να ασχοληθούν με τη δυναμική της ομάδας, τα προβλήματα, τον σχολικό εκφοβισμό, και άλλα συναφή;

Τελειώνοντας, εάν με ρωτούσε κάποιος ποια είναι η συνεισφορά των μέτρων αυτών, ποιο είναι το σημαντικό που έρχονται να προσθέσουν είναι ένα απόλυτο «τίποτα», φαρδιά-πλατιά. Επαναλήψεις, υπαναχωρήσεις, εμμονή στη λεπτομέρεια και τον έλεγχό της παραμικρής της διάστασης στην εκπαίδευση. Και κάποιες φαιδρές αντιλήψεις παλιού γυμνασιάρχη όπως είπε ο Αντώνης Λιάκος: η αναγραφή της διαγωγής στο απολυτήριο. Εις υγείαν!