Ορατοί και οι αόρατοι: Ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες

Λέξεις: Κωστής Κεκελιάδης / Εικόνες: Οδυσσέας Χλωρίδης

Αρχές της δεκαετίας του 2000, στην οδό Μοναστηρίου 85, κάθε βράδυ στα γραφεία της παλιάς εφημερίδας “Μακεδονία” οι ειδήσεις φτάνουν κατά κύματα από τη Μέση Ανατολή, την Ασία και την Αφρική.

Τα πρακτορεία στέλνουν φωτογραφίες με νεκρούς, τραυματίες, ανθρώπους που εγκαταλείπουν ερείπια και φεύγουν για να σωθούν σε γειτονικές χώρες, πρόχειρα στημένους προσφυγικούς καταυλισμούς που επεκτείνονται και γίνονται μόνιμοι.

Τα “τηλεγραφήματα” μεταδίδουν διαδοχικά επεισόδια από άκαρπες κινήσεις στη διπλωματική σκακιέρα στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο, βομβαρδισμούς, συγκρούσεις χωρίς ορατό τέλος, διαδηλώσεις στις μητροπόλεις της Δύσης, αντίποινα: στιγμιότυπα από έναν πόλεμο μεγάλης διάρκειας με αντίπαλους στρατούς κι ένοπλες ομάδες, με ανελέητες σφαγές του άμαχου πληθυσμού.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 2010 στη Μοναστηρίου και στις γύρω από το σταθμό των τρένων οδούς, πίσω από την Γιαννιτσών, στην Αριστοτέλους και στους πάνω από την Εγνατία δρόμους, στους καταυλισμούς στα Διαβατά και στα Λαγκαδίκια βλέπεις με διαφορά σχεδόν δεκαετίας τις απτές συνέπειες της καταστροφής στη Μέση Ανατολή, στην Ασία και την Αφρική.

Είναι αυτοί που ονομάστηκαν “αιτούντες άσυλο” και “δικαιούχοι διεθνούς προστασίας” στην επίσημη γλώσσα, οι “ακατάγραφοι” και “αόρατοι” των καταυλισμών, οι “προσφυγικές ροές” -λες και είναι απόνερα- των δελτίων ειδήσεων, οι “λαθρομετανάστες” και οι  “λαθροεισβολείς” της μισαλλοδοξίας.

Είναι “τα παιδιά του πολέμου” (ο παπά Στρατής από τη Λέσβο τούς έλεγε έτσι), οι άνθρωποι που γλίτωσαν από την καταστροφή, διέσχισαν τα σύνορα και επέζησαν πληρώνοντας το τίμημα: έχασαν την πατρίδα, το όνομα και το πρόσωπό τους. Έγιναν πρόσφυγες.

Το 2015, όταν άνοιξε ο “βαλκανικός διάδρομος”, έβλεπες σκηνές με πρόσφυγες από τον πόλεμο της Συρίας στο παρκάκι που ονομάζαμε “αλβανικό” αλλά επίσημα το λένε “πάρκο Καραϊσκάκη”, απέναντι από τον σιδηροδρομικό σταθμό. Εκεί όπου κάποτε συναντιόντουσαν νεόπλουτοι της “πρωτεύουσας των βαλκανίων” που έψαχναν φθηνό εργατικό δυναμικό κι έβρισκαν αλβανούς μετανάστες που σε μια άλλη τροπή της ιστορίας είχαν φύγει για να γλιτώσουν από τα συντρίμμια του Χότζα, εκεί κοιμόντουσαν πρόσφυγες από τη Χομς και τη Σουλεϊμανίγια, την Καμπούλ και το Ισλαμαμπάντ, ανάμεσά τους προσφυγόπουλα χωρίς γονείς, οι ανήλικοι ασυνόδευτοι αιτούντες άσυλο, όπως λέγονται επίσημα.

Το “μπίλτινγκ”

Αργότερα, όταν οι πρόσφυγες εγκλωβίστηκαν στην Ελλάδα μετά τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας το Μάρτιο του 2016, δεκάδες ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες από το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και τις χώρες του Μαγκρέμπ βρήκαν καταφύγιο στο “μπίλτινγκ” που λειτουργούσε μέχρι την τελική εκκένωσή του από την αστυνομία το 2019.

“Μπίλτινγκ” αποκαλούσαν τα προσφυγόπουλα που έμεναν εκεί το τσιμεντένιο και μισοτελειωμένο δημοτικό πάρκιγκ πίσω από την οδό Αναγεννήσεως, εκεί που την εποχή του Παπαγεωργόπουλου ανέμιζαν μαύρες σημαίες όταν οι κάτοικοι δεν ήθελαν να στεγαστεί κέντρο του ΟΚΑΝΑ με υποκατάστατα ηρωίνης στη γειτονιά τους με τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας, τους απογόνους προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, τους εσωτερικούς μετανάστες, τους βαλκάνιους εμιγκρέδες και τους παλλινοστούντες της παλιάς Σοβιετίας.

Αναζητώντας το “Κελί από Χρυσάφι”

Στην Ελλάδα βρίσκονται πάνω από 4.000 ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες (στοιχεία Σεπτεμβρίου του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ΕΚΚΑ) και οι περισσότεροι, σχεδόν όλοι, θέλουν να συνεχίσουν το ταξίδι για τη Γερμανία, την Ιταλία ή άλλη χώρα της Ευρώπης όπου έχουν καταφέρει να φτάσουν φίλοι και συγγενείς και τους έχουν πείσει ότι εκεί βρίσκεται το δικό τους “Κελί από Χρυσάφι”, σαν εκείνο που αναζητούν στην ομώνυμη ταινία που είδαμε το 2016 στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης οι νοτιοαμερικάνοι ανήλικοι πρόσφυγες στις ΗΠΑ.

Το όνειρο της Ευρώπης τούς συνοδεύει κατά τη διάρκεια της προσφυγικής διαδρομής τους μέχρι την Ελλάδα σε ομάδες των 20-30 ατόμων από το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, τη Συρία, το Ιράκ, την Παλαιστίνη και άλλες χώρες της Βόρειας ή της Υποσαχάριας Αφρικής.

Ταξιδεύουν νύχτα με τα πόδια ή σε φορτηγά, κοιμούνται τη μέρα, όσοι μένουν πίσω τρώνε ξύλο από τους διακινητές για να βαδίσουν γρηγορότερα. Οι περισσότεροι μένουν για κάποιο διάστημα στην Τουρκία δουλεύοντας12 και 14 ώρες καθημερινά σε βιοτεχνίες ρούχων και παπουτσιών, σε χωράφια και ζώντας στριμωγμένοι μαζί με άλλους τριάντα μέσα σε σπίτια των 50 τ.μ. στη Κωνσταντινούπολη. Πρέπει να μαζέψουν χρήματα είτε για να περάσουν τα σύνορα Τουρκίας – Ελλάδας είτε και για να ξεπληρώσουν τα μέχρι την Τουρκία χρωστούμενα.

Όσοι δεν καταφέρουν τα ξεπληρώσουν το συμφωνημένο ποσό ενδεχομένως να γίνουν οι βοηθοί του διακινητή και ίσως να συνεχίσουν να κάνουν αυτή την προσοδοφόρα δουλειά. Για κάποιους το μαθαίνουμε αν τους συλλάβει η αστυνομία μετά από καταδίωξη, τραυματιστούν ή σκοτωθούν σε τροχαίο. Συνήθως στην εθνική οδό Καβάλας – Θεσσαλονίκης οδηγώντας βανάκια που μεταφέρουν άλλους πρόσφυγες. Άλλοι ανήλικοι που χρωστούν, θα κρατηθούν φυλακισμένοι σε σπίτια και αποθήκες μέχρι να πληρώσει τα χρήματα στον διακινητή κάποιος συγγενής ή φίλος.

Σε κάθε περίπτωση, είτε αναγκάστηκαν να κινηθούν στις γκρίζες ζώνες της παρανομίας είτε όχι, όσοι ανήλικοι θέλουν να ενταχθούν σε προστατευόμενη δομή φιλοξενίας πρέπει να περιμένουν ακόμη και για μήνες φυλακισμένοι στα κρατητήρια της αστυνομίας ή στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Αυτό το καθεστώς, δηλαδή η “προστατευτική φύλαξη” στα αστυνομικά τμήματα όπου τα παιδιά κρατούνται χωρίς να έχουν διαπράξει κάποιο αδίκημα είναι το πρώτο στάδιο όπου περιμένουν με εντολή της Εισαγγελίας Ανηλίκων μέχρι να βρεθεί μία από τις περίπου 400 θέσεις στις Ασφαλείς Ζώνες (Save Zones), τους ειδικά διαμορφωμένους χώρους προσωρινής φιλοξενίας μέσα στους προσφυγικούς καταυλισμούς.

Το “ουδέν μονιμότερο του προσωρινού” παίρνει και στις Ασφαλείς Ζώνες σάρκα και οστά, αφού αντί για τρεις μήνες που προβλέπεται, αρκετοί ανήλικοι πρόσφυγες μένουν πολύ περισσότερο περιμένοντας να ανοίξει ο δρόμος σε δομές μόνιμης φιλοξενίας, σε ξενώνες ή διαμερίσματα, όπου σήμερα υπάρχουν διαθέσιμες θέσεις μόλις για 2.500 τυχερούς μέχρι την ενηλικίωσή τους. Υπάρχουν βέβαια και οι άλλοι, οι “αόρατοι”. Υπολογίζονται ότι είναι περισσότερα από 1.000 τα ασυνόδευτα ανήλικα προσφυγόπουλα που μένουν στο δρόμο ή σε “επισφαλείς συνθήκες”, δηλαδή στοιβάζονται κατά δεκάδες σε δωμάτια ή φιλοξενούνται σε σπίτια συμπατριωτών τους και δουλεύουν στη “μαύρη αγορά”, στα όρια ή εκτός των ορίων της νομιμότητας.

Δύο ευρώ για ένα τελάρο ελιές

Για να τα βγάλουν πέρα πολλοί δουλεύουν σε χωράφια, στη συγκομιδή πατάτας, κρεμμυδιών και πορτοκαλιών. Ένας νεαρός από το Aφγανιστάν που ζει σε Ασφαλή Ζωνη έλεγε ότι δούλεψε στο Άργος μαζεύοντας πορτοκάλια, ο εργοδότης τούς υποσχέθηκε 450 ευρώ για δουλειά τριών μηνών και ομαδική διαμονή σε παράγκες. Τελικά τού έδωσε 400 και ζήτησε τη διεύθυνση των γονιών του για να στείλει στο Αφγανιστάν το πενηντάευρω…

Στη Θεσσαλονίκη έχει αρχίσει να λειτουργεί το τελευταίο διάστημα “γραφείο εύρεσης εργασίας” για πρόσφυγες. Τούς στέλνει στα χωράφια να μαζέψουν ελιές με αμοιβή δύο (2) ευρώ το τελάρο. Το γραφείο ζητάει αμοιβή για τη “μεσιτεία” 200 ευρώ, δηλαδή την αμοιβή από τα πρώτα 100 τελάρα που θα μαζέψει ο πρόσφυγας θα τη δώσει στους μεσάζοντες!

Τα παιδιά που μένουν στις δομές δικαιούνται εκτός από το φαγητό και ένα χαρτζιλίκι 30 ευρώ το μήνα, κάρτες για κινητά τηλέφωνα, εισιτήρια για αστικά λεωφορεία και λεφτά για τον κουρέα -μία φορά το μήνα. Το τελευταίο είναι λόγος… εξέγερσης, εάν για κάποιο λόγο απειληθεί η υλοποίησή του. Μερικές φορές για τους νεαρούς πρόσφυγες έχει μεγαλύτερη σημασία να πάνε στο κουρείο από ότι στο γιατρό. Φροντίζουν με επιμέλεια και συστηματικά τα μαλλιά τους. Ενδεχομένως, με τον τρόπο αυτό να θέλουν να ξορκίσουν την αθλιότητα, να αποκτήσουν και πάλι πρόσωπο, να γίνουν ορατοί.

Έτσι τα τελευταία τρία χρόνια έχουν ανοίξει αρκετά χαλακίμ, κουρεία στη Θεσσαλονίκη, κυρίως πάνω από την Εγνατία και στη Μοναστηρίου, μαζί με τα εστιατόρια και τα μπακάλικα.

Το νέο βαλκανικό μονοπάτι

Ο βαλκανικός διάδρομος έχει κλείσει από το 2016 αλλά το τελευταίο διάστημα έχει ανοίξει ένα “βαλκανικό μονοπάτι” διπλής κίνησης, από και προς την Ελλάδα.

Οι πρόσφυγες που το ακολουθούν είναι κυρίως ανήλικοι ασυνόδευτοι ή νεαροί ενήλικες και οικογένειες με παιδιά. Κάποιοι προσπαθούν να φύγουν από το σιδηροδρομικό σταθμό της Ειδομένης σκαρφαλώνοντας σε οροφές τρένων, οι περισσότεροι όμως ξεκινούν να φύγουν με τα πόδια. Τελικός προορισμός η Ιταλία. Επιχειρούν το δύσκολο ταξίδι είτε μέσω Αλβανίας είτε μέσω Βόρειας Μακεδονίας. Η πρώτη διαδρομή είναι συντομότερη, αλλά πρέπει να διασχίσουν δύσβατους ορεινούς όγκους, οπότε συνήθως προτιμούν τη δεύτερη αν και είναι μακρύτερη. Πολλοί εγκλωβίζονται στην Αλβανία ή στη Βόρεια Μακεδονία, άλλοι στη Βοσνία ή στην Κροατία και τη Σλοβενία.

Αν καταφέρουν να περάσουν τα τελευταία σύνορα Κροατίας – Σλοβενίας, θα φτάσουν στην Τεργέστη πιστεύοντας ότι έχει τελειώσει το δυσκολότερο μέρος του ταξιδιού τους.

Το τελευταίο διάστημα για πολλούς από όσους επιλέγουν να ακολουθήσουν το δρόμο της Βόρειας Μακεδονίας το ταξίδι τελειώνει πρόωρα, με επαναπροωθήσεις στην Ελλάδα, στη συνοριακή γραμμή της Ειδομένης. Η αστυνομία της Βόρειας Μακεδονίας τούς επαναπροωθεί αφού πρώτα τους αναγκάσει να βγάλουν τα παπούτσια τους. Έρχονται πίσω ξυπόλητοι, αλλά επειδή η αγορά έχει την τάση να προσαρμόζεται στα δεδομένα και να μην αφήνει κενά, στην περιοχή υπάρχουν σημεία που νοικιάζουν κρεβάτια και πουλάνε παπούτσια, φυσικά, μόνο για πρόσφυγες!