Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου με κλειστά θέατρα: Εννέα θεατράνθρωποι γράφουν στην parallaxi

Ο πιο δύσκολος εορτασμός μιας ημέρας που δοξάζει το θέατρο ο φετινός. Με τις σκηνές κλειστές για έναν ολόκληρο χρόνο και χωρίς κοντινή προοπτική επιστροφής. Η parallaxi  ζήτησε από εννέα ανθρώπους που εκτιμά πολύ στο χώρο του θεάτρου το δικό τους μήνυμα για τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου.

Γιώργος Δ. Κ. Σαρηγιάννης, δημοσιογράφος πολιτιστικών, με έμφαση στο θέατρο

Παγκόσμια Ημέρα Κλειστών Θεάτρων

Θα σοκάρω. Αλλά ομολογώ ότι το Θέατρο δεν μου έχει λείψει. Ίσως είχα ανάγκη από αγρανάπαυση. Ίσως οι παραστάσεις στις ελληνικές σκηνές που είχαν φτάσει τις 1500 (😉 -κάθε χειμώνα/άνοιξη και μόνο- να με είχαν μπουκώσει. Δεν αισθάνθηκα την ανάγκη ούτε να το υποκαταστήσω με όλες αυτές τις online, live streaming, on demand…παραστάσεις που όλο και πληθαίνουν. Εκείνο που μου έχει λείψει είναι το Καλό Θέατρο. Το σπάνιο δηλαδή. Αυτό περιμένω. Θα ξανάρθει; Θα το πνίξει η οικονομική ανέχεια; Θα μπορώ να δω πια Θέατρο χωρίς όλες τις «πίσω» σκέψεις που θα μου έχει δημιουργήσει αυτή η πλημμυρίδα των πάσης φύσεως καταγγελιών;

Πώς μπορώ να γιορτάσω, λοιπόν, τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου; Εκτός του ότι δεν πολυπιστεύω τις τυπικές «Παγκόσμιες Ημέρες» -αν κάτι το αγαπάς, το αγαπάς κάθε μέρα… Η οποία, συμπτωματικά, κλείνει τα 60 χρόνια αφότου τη θεσμοθέτησε (1961, με πρώτη υλοποίηση το 1962) το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου. Πώς μπορώ να γιορτάσω μια Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου με τα θέατρα κλειστά εδώ και μήνες; Παγωμένος περιμένω να κοπάσει η πανούκλα. Παγωμένος περιμένω τη συνέχεια. Με βαθύ προβληματισμό πώς θα είναι το Θέατρο «μετά». Θέλω να ευχηθώ να μην είναι όπως «πριν». Να είναι καλύτερο. Θέλω να ευχηθώ να είναι και πάλι Θέατρο ζωντανό -σε αίθουσες, με κοινό στην πλατεία. Θέλω να ευχηθώ, την Πολιτεία να τη νοιάξει περισσότερο το Θέατρο -κι όλες οι τέχνες. Και θέλω να ευχηθώ όλοι, πάνω, πίσω, κάτω και μπροστά από τη σκηνή, να είμαστε καλά.

Σοφία Φιλιππίδου, ηθοποιός-σκηνοθέτης

Ο φετινός γιορτασμός θα είναι κάτι σαν την γιορτή της μητέρας, ενώ η μητέρα -του καθενός από μας- δεν θα είναι στην ζωή. Θα γιορτάσουμε το μεγάλο, το σπουδαίο, το πριν από μας και το μετά από μας θέατρο , αυτό που έτσι και αλλιώς έπρεπε να γιορτάζουμε πάντα -που δεν θα χάσει τίποτε από την αίγλη του, τον μύθο του και την δυναμική του (να αλλάζει, να μεταμορφώνεται, να γοητεύει και να μας δυναστεύει).

Και με την ευκαιρία -μιας που γιορτάζουμε και τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση -ας ανατρέξουμε στο θέατρο την εποχή της Τουρκοκρατίας και στο ραδιοφωνικό ντοκιμαντέρ του πατέρα Πέτρου Μινώπετρου ένα «αφιέρωμα τιμής και μνήμης στους ήρωες και μάρτυρες Έλληνες ηθοποιούς, σκηνοθέτες και δραματουργούς στην επανάσταση του 1821 στην Ρουμανία, την Ελλάδα, τα Βαλκάνια, την Μικρά Ασία, την Ιωνία και τον Πόντο.» Χάσαμε πολλά με την πανδημία -ίσως ακόμη δεν συνειδητοποιήσαμε πόσα- στο θέατρο ματαιώθηκαν παραστάσεις, ελπίδες, όνειρα, προσδοκίες κατέρρευσαν. Υπάρχουν μεγάλες οικονομικές απώλειες, ίσως να καταστραφούν καριέρες!

Η πανδημία μπορεί να αλλάξει το θεατρικό τοπίο. Ομως ας μην ξεχνάμε και τις μικρές- ασήμαντες ίσως ακόμη – νέες εκφραστικές φόρμες και πλατφόρμες που γεννήθηκαν μέσα από το διαδίκτυο που εμπνέονται από το θέατρο και θέλουν να κλέψουν από την μαγεία του. Από μια τέτοια ανάγκη κινούμενη και εγώ, έφτιαξα «το θέατρο στην πλατφόρμα» -κάτι σαν το θέατρο στο ραδιόφωνο- αλλά με εικόνα. Μια εγκατάσταση θεάτρου του Παραλόγου στο διαδίκτυο με ηθοποιούς -σε αναγκαστικό εγκλεισμό- με θεατρικό έργο, σκηνοθεσία, ψυχή, αισθήματα, εικόνες, λόγο και με αυτό… παρηγορήθηκα!

Γιάννης Καλαβριανός, σκηνοθέτης

Δεν ξέρω τι να γράψω για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου. Κανονικά θα ήταν μία ημέρα γιορτής. Αλλά δεν είναι. Οι ημέρες έχουν ομογενοποιηθεί. Οι μήνες πέφτουν ο ένας πάνω στον άλλον, ο χρόνος σαν να πολτοποιείται. Μου λείπει η ταραχή του θεάτρου. Αλλά για να τη νιώσω, θέλω να είμαι ήρεμος. Και δεν είμαι. Γιατί μια άλλη ταραχή μας έχει καταβάλει. Και δεν προκαλείται από μίμηση πράξεως, αλλά από την πράξη την ίδια. Ο αληθινός φόβος είναι εδώ. Και ενώ κανονικά θα έπρεπε να θέλω να ανοίξουν σήμερα τα θέατρα, δεν το λέω με την καρδιά μου, γιατί η καρδιά μου δεν είναι ήρεμη. Γιατί δεν νιώθω ασφαλής με τα μέτρα και τον σχεδιασμό. Γιατί δεν θέλω να κινδυνεύσει κανείς. Θέλω να ξαναηρεμήσουμε. Για να μπορέσουμε να ξανααφεθούμε στην τεχνητή συμπόνοια και τον φόβο, δεν πρέπει να φοβόμαστε αληθινά. Ας είναι λοιπόν αυτή η ευχή όλων, καλλιτεχνών και κοινού που αγαπά το θέατρο: να πάψουμε γρήγορα να φοβόμαστε.

 Έφη Σταμούλη, ηθοποιός

Όταν πέρυσι, με μόλις 15 μέρες τα θέατρα κλειστά, γιορτάζαμε σε σοκ την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου, δεν φανταζόμασταν επ’ ουδενί, ότι μετά από ένα χρόνο τα θέατρα θα παρέμεναν σκοτεινά. Σκοτεινά τα θέατρα, σκοτεινά τα βιβλιοπωλεία, όπως και όλος ο πολιτισμός. Κλειστοί λόγω πανδημίας οι μόνοι χώροι που αποδεδειγμένα κάνουν καλό στην υγεία. Τουλάχιστον την ψυχική.

Χρίστος Στυλιανού, Ηθοποιός

Το θέατρο είναι επικίνδυνο. Έτσι ήταν κι έτσι θα είναι. Με όχημα τις λέξεις, τις εικόνες και τα σώματα τρυπώνει στις ψυχές των ανθρώπων -ηθοποιών και θεατών- και διαταράσσει ισορροπίες. Συγκινεί, αφυπνίζει, κοροϊδεύει, θεραπεύει, διασκεδάζει, σε κάνει να κλαις και να γελάς. Έτσι ήταν κι έτσι θα είναι. Το θέατρο «γλύτωσε» μέσα από τους αιώνες κι έτσι θα γίνει και τώρα. Παρά την απαξίωση από κάποιους ανθρώπους δικούς του αλλά και από πολιτικές που δεν μπορούν ούτε καν να καταλάβουν τη ζωτική του σημασία. Ένας χρόνος πλήρους υποβάθμισης με ένα μικρό καλοκαιρινό διάλειμμα. Ανοίξτε τώρα τα θέατρα. Οι κανόνες υγιεινής όπως τηρήθηκαν θα τηρηθούν εκ νέου. Δεν υπάρχουν πια δικαιολογίες. Εκτός, προφανώς από μία: Το θέατρο είναι επικίνδυνο!

Παρθενόπη Μπουζούρη, ηθοποιός

Ένας χρόνος κλειστά θέατρα είναι ένας χρόνος ανεργίας για έναν ολόκληρο κλάδο.. Στη χώρα μας ξέσπασε το δικό μας me too.. Βγήκαν στο Φως παθογένειες πολλών χρόνων. Μακάρι να λειτουργήσει σαν κάθαρση αυτό το ξέσπασμα .. Χρειαζόμαστε θέατρα ανοιχτά.. κυριολεκτικά και μεταφορικά.. Θέατρα ασφαλή .. Χρειαζόμαστε σεβασμό από την πολιτεία και αναγνώριση της Τέχνης μας.. Χρειαζόμαστε Ακαδημία Τεχνών.. Αναβάθμιση των σπουδών των επομένων γενιών ..Και φυσικά συλλογικές συμβάσεις εργασίας που να εξασφαλίζουν τις εργασιακές συνθήκες και αμοιβές μας.. Δεν είμαστε οι Τρελοί του χωριού! Είμαστε η αφηγητές της Ιστορίας μας.. Μέσω των ιστοριών… Το θέατρο ήταν και θα παραμείνει μια πολιτική πράξη… Ανοίξτε τα θέατρα! Είναι χώροι υγείας και όχι ασθένειας!

Σάββας Πατσαλίδης, κριτικός θεάτρου, καθηγητής θεατρολογίας ΑΠΘ

Όταν κάποια στιγμή ο Τζωρτζ και η Μάρθα, το ζευγάρι των πρωταγωνιστών στο έργο Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ;, του αμερικανού Έντουαρντ Άλμπι, αποφασίζουν να «σκοτώσουν» το φανταστικό τους παιδί, τους κυριεύει ο φόβος, γιατί ξαφνικά συνειδητοποιούν ότι από δω και πέρα καλούνται να ζήσουν τη ζωή τους χωρίς κάποιο καταπραϋντικό παραμύθι. Τους πολιορκεί ο πανικός του κενού, της απειλητικής «σιωπής» που αντικαθιστά τις μεταμεσονύκτιες κραυγές και φλύαρες συνευρέσεις τους. Και είναι λογικό. Αναμενόμενο. Τι θα κάνουν, άλλωστε, από δω και πέρα; Από πού να πιαστούν για να «ευτυχήσουν»;

Ο άνθρωπος δεν ξεπέρασε ποτέ τον πολλαπλό ρόλο του που τον θέλει να αφηγείται, να ακούει και να πιστεύει στα παραμύθια. Θεατής και θεώμενος στο ίδιο πανανθρώπινο έργο. Γιατί το παραμύθι; Μα ακριβώς γιατί μπολιάζει τη ζωή με πιο κωμικές αποχρώσεις, εννοώντας ότι κουβαλά πάντα το καρύκευμα, το αλατοπίπερο κάποιου «ευτυχισμένου τέλους».

Αυτή την ανάγκη του ανθρώπου για (κωμική) ευτυχία στο τέλος της διαδρομής εκφράζουν διά της παιγνιώδους αναμονής τους ο Βλαδίμηρος και ο Εστραγκόν στο Περιμένοντας τον Γκοντό του Μπέκετ. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι εάν εγκαταλείψουν τη σκηνή πριν φτάσει ο Γκοντό θα είναι τραγικό, γιατί δεν θα έχουν κανένα άλλοθι πλέον για να δικαιολογήσουν την παράλογη αναμονή τους. Τώρα όμως έχουν. Και περιμένουν. Και θα συνεχίσουν. Στο άπειρο, επ’ άπειρον. Και έτσι δεν θα γίνουν ποτέ Οιδίποδας να βγάλουν τα μάτια τους ή Οθέλλος ή Μήδεια να σκοτώσουν ή Ιοκάστη να κρεμαστούν. Που θα μπορούσαν. Άλλωστε το σκοινί το έχουν. Και το δέντρο επίσης. Μπορούν να γίνουν τραγικοί ήρωες. Αρνούνται. Και πολύ καλά κάνουν. Γιατί έτσι θα συνεχίσουν να ελπίζουν, τραμπαλιζόμενοι ανάμεσα στην τραγωδία και την κωμωδία.

Αυτήν ακριβώς την ανάγκη του ανθρώπου για «ένα «ευτυχισμένο τέλος», εκμεταλλεύονται με τους θεατρινισμούς τους οι παραμυθάδες πολιτικοί. Μόνο που η ευτυχία που υπόσχονται συνήθως οδηγεί στην τραγική δυστυχία, γιατί απλούστατα , ως κακοί θεατρίνοι που είναι, δεν αντιλαμβάνονται ότι ο πραγματικός ρόλος του καλού θεάτρου είναι να οδηγεί τον άνθρωπο διά του ψέματος στην αλήθεια, η οποία, όπως μας λέει και ο Μπρεχτ, είναι πάντα κωμική, γιατί ακριβώς μας βοηθά να ξεπεράσουμε την τραγωδία της άγνοιας, δηλαδή, το παραμύθι ή κάποια μορφή παραμυθιού. Δεν είναι φυσικά διόλου εύκολη αυτή η υπέρβαση. Θέλει δουλειά και όραμα.

O Shelley είχε πει κάποτε για την ποίηση ότι είναι κάτι παραπάνω από απλή μετρική κατασκευή. Έχει έναν πιο ευρύ ρόλο, «θεϊκό» τον ονομάζει, που ξυπνά το ίδιο το μυαλό, μετατρέποντάς το σε φιλόξενο δοχείο υποδοχής χιλιάδων απρόβλεπτων συνδυασμών σκέψης . Και αυτό είναι περίπου το καλό θέατρο, τουλάχιστο στο δικό μου μυαλό: μια καλλιεργημένη μορφή ποίησης, που μας ταρακουνά, μας αναστατώνει, μας προ(σ)καλεί, μας βγάζει έξω από το τακτοποιημένο μας σύμπαν και έτσι πολλαπλασιάζει τις ευεργετικές εκπλήξεις, προετοιμάζοντάς μας, με δυο λόγια, να αντιμετωπίσουμε τα απρόβλεπτα της ζωής, τα άτακτα, και τα ασυνάρτητα με πιο καθαρό μυαλό και γνώση. Κατά βάθος το θέατρο έχει πάντα κωμικές στοχεύσεις, ή αν προτιμάτε, κρυμμένες κωμικές «δεύτερες σκέψεις», εννοώντας ότι θέλει να μας θωρακίζει απέναντι σε ό,τι μας φοβίζει ή μας μπερδεύει. Και εκτιμώ πως ένας από τους λόγους που δυσκολευόμαστε να εντοπίσουμε αυτή την κωμική διάσταση στα έργα του Τσέχωφ είναι γιατί έχουμε παρεξηγήσει την έννοια της «κωμικής σοβαρότητας».

Η κωμική σοβαρότητα δεν κοιτά μπροστά και προς τα πάνω όπως μια τραγωδία, αλλά ούτε και προς τα κάτω, όπως διαβάζουμε στον Αριστοτέλη. Κοιτά τον Άνθρωπο στα μάτια, στο δικό του ύψος. Αυτό που θα ήθελε κατά βάθος να είναι η τραγωδία: μια σοβαρή κωμωδία, που είναι άλλωστε και η ίδια ζωή μας.

Ο Άνθρωπος μπορεί να θέλει να φτάσει τον Θεό, μπορεί να προσεύχεται, να κοιτά στα ουράνια αλλά δεν ξεχνά ότι το απόγευμα πρέπει να κουρευτεί και μετά να ψωνίσει για να φάει. Με άλλα λόγια, είναι πολιορκημένος από την υλικότητα της ζωής. Αυτό εννοώ όταν λέω η τραγωδία κατά βάθος πολύ θα ήθελε να μεταμορφωθεί σε κωμωδία, μόνο που αδυνατεί γιατί δεν μπορεί να ξεφύγει από τη λογική του αναπόφευκτου «τέλους». Την εγκλωβίζουν οι κανόνες, τα πολλά «πρέπει».

Ειδικά στις μέρες μας , όπου μας πολιορκούν από παντού όρια, κανόνες και πρέπει, έχουμε  ανάγκη, όσο ποτέ άλλοτε, να ξαναδούμε να παίζονται στις σκηνές των θεάτρων μας οι αλήθειες του θεάτρου της ζωής μας. Έχουμε ανάγκη το θέατρο να μας απεγκλωβίσει και να μας δείξει ξανά τον δρόμο πίσω στην ανθρώπινη κωμωδία, δηλαδή την ελπίδα. Και όλες οι συγκινητικές προσπάθειες των καλλιτεχνών του θεάτρου όλο αυτό το διάστημα μας έδειξαν αυτό ακριβώς το πράγμα: το θέατρο δεν πρόκειται να εξαφανιστεί όσες πανδημίες και να το χτυπήσουν. Γιατί απλούστατα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, είτε αυτή ανεβαίνει είτε αυτή κατρακυλά και πέφτει.

Γιώργος Παπαγεωργίου, ηθοποιός σκηνοθέτης

Χρόνια πολλά σου θέατρο. Να μου είσαι γερό, δυνατό, όμορφο, με χιούμορ, ειλικρινές, αφοπλιστικό και ελεύθερο. Σου εύχομαι μετά από την επιβεβλημένη σου κλεισούρα να βρήκες χρόνο να σκεφτείς τι πραγματικά θέλεις να πεις και τι είναι αυτό που πραγματικά είσαι. Και μέσα σε όλη την βροντερή σου επανάσταση των τελευταίων ημερών, να βρεις την ευκαιρία να διώξεις από πάνω σου τους τραμπούκους, τους βολεμένους, τους γεροντόμυαλους και τις ψωνάρες. Γιατί όλοι αυτοί δεν σ αγαπάνε θέατρο μου.. όλοι αυτοί αγαπάνε τον εαυτό τους. Τι ωραία μέρα που ξημερώνει σήμερα! Χρόνια σου πολλά, ανοιξιάτικα και λαμπερά.

Ελένη Ευθυμίου, σκηνοθέτης

Οι γιορτές είναι συνήθως μία αφορμή για κάτι που θα έπρεπε να γιορτάζεται κάθε μέρα. Φέτος, η ημέρα θεάτρου μας βρίσκει στη σιωπή. Ποτέ μέχρι σήμερα -στη σύγχρονη εποχή- ο πολιτισμός δεν είχε παραγκωνιστεί με τον τρόπο που το βιώνουμε. Για μένα σήμερα όμως είναι γιορτή. Πρέπει να είναι. Όχι γιορτή μνήμης μίας καλύτερης εποχής-όπου τα θέατρα γέμιζαν με ζωή και το μυαλό μας με έμπνευση και συναισθήματα. Αλλά γιορτή τεράστιας ανάγκης, που γεννά κίνηση και δράση. Ανάγκης, που γεννά ελπίδα για δυναμικές μέρες, όπου το θέατρο επανέρχεται με τη φόρα και τη σημασία που είχε τη στιγμή γεννήθηκε – αν όχι ακόμα μεγαλύτερη. Το απαιτεί άλλωστε η εποχή μας. Η κραυγή άλλωστε είναι βροντερότερη όταν έπαιται της σιωπής.