Παλιά Θεσσαλονίκη: Οι κινηματογράφοι του τότε στο σήμερα

Θεσσαλονίκη. Μια πόλη αθεράπευτα κινηματογραφική. Μια πόλη βγαλμένη από ταινία. Ιστορίες από αίθουσες κινηματογράφων, θερινές προβολές, από την πόλη του Φεστιβάλ Κινηματογράφου, οι οποίες έχουν γράψει την δικό τους κομμάτι στον πολιτιστικό κόσμο και πια αποτελούν θρύλους της Παλιάς Θεσσαλονίκης.

Ο κινηματογράφος υπήρξε άρρηκτα συνδεδεμένος με την ιστορία της πόλης, μιας και εδώ πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες κινηματογραφικές προβολές το 1897, στην σάλα του καφέ-μπυραρία «Η Τουρκία». Η Θεσσαλονίκη εν μέσω θυελλωδών κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών (Βαλκανικοί πόλεμοι, πρώτος και δεύτερος παγκόσμιος, η μεγάλη πυρκαγιά του 1917, Μικρασιατική καταστροφή, η εξόντωση της πολυπληθούς εβραϊκής κοινότητας), είχε το προνόμιο σε πολλές πρωτιές, αν και συνήθως τα σημαντικά δρώμενα συμβαίνουν σχεδόν πάντα στις πρωτεύουσες.

Εδώ χτυπούσε η καρδιά της 7ης τέχνης. Εδώ ξεκίνησε το Φεστιβάλ, εδώ γεννήθηκαν κινηματογραφικοί έρωτες και εδώ γράφτηκαν μερικές σελίδες για την τέχνη και την μαγεία της μεγάλης οθόνης. Σου έχουμε μαζέψει τα πιο παλιά Σινέ της Θεσσαλονίκης. 

Τα Ολύμπια

Εγκαινιάστηκαν στις 13 Μαρτίου 1924. Ο κινηματογράφος βρισκόταν στην Μοναστηρίου 66 και οι ταινίες που έπαιζε ήταν σε δεύτερη προβολή. Θαμώνες του σινεμά ήταν χριστιανοί και εβραίοι εργάτες από τις συνοικίες Βιλ, Ραμόνα και Βαρώνου Χιρς.

Αλλά και επαρχιώτες που διανυκτέρευαν στα γύρω ξενοδοχεία. Συχνά στη τελευταία προβολή  (περίπου στις 22:00 με 24:00) έρχονταν και οι φοιτητές για να δουν κάποια ταινία, που δεν είχαν προλάβει να δουν στα κεντρικά σινεμά, όταν προβάλλονταν. Τα Ολύμπια ήταν ο χώρος συγκέντρωσης της Ένωσης Σιδηροδρομικών, που μέχρι το 1928 ήταν το πιο δραστήριο εργατικό σωματείο της πόλης. Το όνομα του κινηματογράφου φαίνεται να ήταν «σινεμά Μπριστόλ» σύμφωνα με ανακοίνωση της Ένωσης Σιδηροδρομικών στην Εφημερίδα των Βαλκανίων.

Το Σπλέντιτ

Ο συγκεκριμένος κινηματογράφος μετονομάστηκε σε ΙΛΙΟΝ, βρισκόταν στη γωνία της οδού Λαγκαδά με την πλατεία Βαρδαρίου.

Έπαιζε καουμποΐστικα έργα με πολλά επεισόδια και μακροσκελή ψευδοιστορικά ιταλικά έργα. Πολύ αργότερα σύχναζαν στο ΙΛΙΟΝ οι φαντάροι από τους στρατώνες του Παύλου Μελά. Έτσι απομακρύνθηκε το σινεμά από το πιο συντηρητικό κοινό.

Κατά διαστήματα, χρησιμοποιούσαν το ΙΛΙΟΝ για θέατρο, ο ηθοποιός Σταύρος Μαχαιρίδης, θίασοι δεύτερης κατηγορίας και ναυαγισμένα μπουλούκια που πάσχιζαν να εξοικονομήσουν τα ναύλα για να γυρίσουν στην Αθήνα.

Το ΑΤΤΙΚΟΝ

Κοντά στον Βαρδάρη, το ΑΤΤΙΚΟΝ ηταν το τυπικό συνοικιακό σινεμά επί της Εγνατίας. Για να φθάσεις στην αίθουσα προβολής έπρεπε να περάσει από μια στοά, που στις δύο μεριές της είχε φωτογραφίες από τα έργα που έπαιζαν, «λίαν προσεχώς». Κάτι αντίστοιχο με τις σημερινές αφίσες έξω από τις αίθουσες για τις ταινίες που προβάλλονται ή επρόκειτο να προβληθούν. Τα έργα που παίζονται ήταν σε συνέχειες και το καλοκαίρι υπήρχαν προβολές στη ταράτσα.

Επίσης, στο ΑΤΤΙΚΟΝ γίνονταν συχνά συνελεύσεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις του ΚΚΕ. Σήμερα το σινεμά δεν υπάρχει. Απέμεινε απ’ αυτό μόνο η μαρκίζα της στοάς και η ίδια η στοά.

Το ΠΑΝΘΕΟΝ

Όταν το 1926 χτίστηκε η μεγάλη αίθουσα του κινηματογράφου, λειτούργησε αρχικά ως χοροδιδασκαλέιο με το όνομα Κινεζικό Σαλόνι. Ήταν το μέρος που σύχναζαν εργάτες, φαντάροι, πρόσφυγες από τις γύρω συνοικίες. Αργότερα λειτούργησε ως κινηματογράφος, χειμερινός αλλά κα θερινός στη ταράτσα, με πελάτες λίγο πιο εκλεκτούς.

Το ΠΑΝΘΕΟΝ έπαιζε ταινίες και κατά την Κατοχή και ήταν το άντρο των μαυραγοριτών που πωλούσαν κονσέρβες, καρβέλια, με αντάλλαγμα λίγες Αγγλίας. Λειτούργησε από το 1932 – 1996, όμως στη συνέχεια κατεδαφίστηκε.

Το ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ

Αυτός ο κινηματογράφος ήταν μία μεγάλη παράγκα σκεπασμένη με λαμαρίνες στη διασταύρωση των οδών Αγίου Δημητρίου και Ευριπίδου. Οι ταινίες που προβάλλονταν ήταν σε δεύτερη προβολή. Σύχναζαν κυρίως μαθητές και φοιτητές. Στο ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ γίνονταν οι συγκεντρώσεις του Ενιαίου Μετώπου Εργατών-Αγροτών, δηλαδή του ΚΚΕ.

Τις πρώτες μέρες του πολέμου, οι Ιταλοί πιλότοι, βλέποντας τις λαμαρίνες, πίστεψαν πως ανακάλυψαν στρατιωτικό στόχο. Οι βόμβες που έριξαν, κατέστρεψαν το σινεμά και μερικά γύρω σπίτια του. Σήμερα με την διαπλάτυνση οδού Αγίου Δημητρίου, δεν μπορούμε να εντοπίσουμε ακριβώς την θέση του μικρού κινηματογράφου.

Η Αίγλη

Στο κτίριο στεγαζόταν παλιά το λεγόμενο Γενί Χαμάμ. Περί, το 1925 το χαμάμ σταμάτησε να λειτουργεί. Στη μεγάλη αίθουσα έστρωσαν ξύλινο πάτωμα, έστησαν καθίσματα, τοποθέτησαν την οθόνη και περίμεναν τον προσφυγόκοσμο να τιμήσει τον κινηματογράφο.

Το καλοκαίρι στην αυλή λειτουργούσε ο θερινός κινηματογράφος.

Αφού η πελατεία ήταν κυρίως πρόσφυγες από τις γύρω γειτονιές και την άνω πόλη, ο ιδιοκτήτης πρόβαλε συχνά τουρκικές ταινίες. Κατά την περίοδο της Κατοχής έπαιζαν στην Αίγλη διάφοροι θίασοι. Αργότερα, ο χώρος ξαναλειτούργησε ως κινηματογράφος. Γύρω στο 1970, η ΑΙΓΛΗ μετατράπηκε σε ταβέρνα. Σήμερα λειτουργεί ως bar.

Τα ΗΛΥΣΙΑ

Μέχρι το 1928 στην αυλή της Νέας Παναγίας και γύρω απ’ αυτήν υπήρχαν σπίτια παλιών Σαλονικιών, που δεν κάηκαν στην πυρκαγιά του ’17. Τα σπίτια αυτά κατεδαφίστηκαν και στη θέση τους ο επιχειρηματίας Χατζηνάκος έχτισε τον κινηματογράφου ΗΛΥΣΙΑ, παρά τις αντιδράσεις των κατοίκων που υποστήριζαν πως είναι αμαρτία να λειτουργεί σινεμά τόσο κοντά στην εκκλησία. Όμως, ο κινηματογράφος τελικά χτίστηκε και εγκαινιάστηκε στις 18 Οκτωβρίου 1930. Η αίθουσα με τα κρυφοδοκάρια και τον κρυφό φωτισμό θεωρήθηκε η καλύτερη της πόλης μας. Η τελευταία προβολή άρχιζε κάθε βράδυ μια ώρα αργότερα από τ’ άλλα σινεμά, γιατί ο Χατζηνάκος και ο Καβρίκας λογάριαζαν πως έτσι θα μάζευαν όσους δεν προλάβαιναν τις προβολές στα άλλα σινεμά.

Στα ΗΛΥΣΙΑ γίνονται συχνά συναυλίες, εκδηλώσεις χορού, καθώς και οι διπλωματικές εξετάσεις των Ωδείων.

Στις 20 Μάϊου 1933 αυτοκτόνησε στον δεύτερο εξώστη με περίστροφο ένας ναυτικός που μόλις είχε ξεμπαρκάρει την προηγουμένη μέρα. Το θλιβερό γεγονός το λησμόνησαν με τον καιρό όλοι εκτός από την ταξιθεάτρια Ελβίρα, η οποία δεν ανέβαινε πια στον εξώστη.

Στις 5 Μαρτίου 1935 προβλήθηκε το τσέχικο έργο Εκστάζ και σε μία σκηνή η ηθοποιός Χένρυ Λαμάρ εμφανιζόταν γυμνή σε μία λίμνη. Εκείνη ήταν η πρώτη φορά που οι θεατές έβλεπαν γυμνό στην οθόνη. Η συγκεκριμένη ταινία προβλήθηκε στις ΗΠΑ μόλις το 1947 και μάλιστα με κομμένη την συγκεκριμένη σκηνή. Για τρεις βδομάδες οι αίθουσες ήταν γεμάτες από μαθητές και στις τελευταίες προβολές με ηθικολόγους.

Κατά την περίοδο της Κατοχής, οι Γερμανοί παραχώρησαν τα ΗΛΥΣΙΑ στους Ιταλούς για την ψυχαγωγία των στρατιωτών τους. Οι Ιταλοί επέτρεπαν την είσοδο και στους Έλληνες, με τον όρο να μην κάθονται στην πλατεία, που προορίζονταν μόνο για του Ιταλούς.

Ο ΦΟΙΝΙΚΑΣ

Ήταν ένα μεγάλο παράπηγμα, ανάμεσα στην Άνω και την Κάτω Τούμπα, που χρησίμευε ως αποθήκη στρατιωτικού υλικού κατά τα έτη 1915-1922. Τότε, εκεί που σήμερα βρίσκεται το γήπεδο του ΠΑΟΚ τα έμπεδα του στρατού της Εθνικής Άμυνας

Ο ΦΟΙΝΙΚΑΣ πρόβαλε ταινίες σε δεύτερη προβολή, όμως υπήρχαν και ταινίες που για διάφορους λόγους δεν τις πρόβαλαν στα «αριστοκρατικά» σινεμά του κέντρου. Εκεί παίχτηκαν αρκετές ρωσικές ταινίες αλλά και πολλές τουρκικές, που συγκινούσαν τον προσφυγόκοσμο. Στο σήμερα ο κινηματογράφος έχει γκρεμιστεί μαζί με τις γειτονικές παράγκες και στη θέση τους αναγέρθηκε μία πολυκατοικία. Παρ’ όλα αυτά η περιοχή έχει διατηρήσει το όνομα Φοίνικας.

Τα ΚΥΒΕΛΕΙΑ

Στην οδό Κωνσταντινουπόλεως, την Πρωτοχρονιά του 1932 εγκαινιάστηκε ο κινηματογράφος στην στάση των λεωφορείων, που μέχρι σήμερα διατηρεί το όνομα, «στάση Κυβέλεια». Μπαίνοντας στο κτίριο, στο ισόγειο θα συναντούσες το καφεζαχαροπλαστείο, που λειτουργούσε. Μια σκάλα οδηγούσε στον πρώτο όροφο, στη σάλα του πιο θορυβώδες κινηματογράφου. Οι μαθητές που δεν πήγαιναν στα απογευματινά μαθήματα γέμιζαν τις θέσεις του κινηματογράφου. Μάλιστα είχαν μια ιδιαίτερη προτίμηση στα ΚΥΒΕΛΕΙΑ, διότι βρίσκονταν λίγο μακριά και δεν διέτρεχαν κίνδυνο να τους δει κάποιος καθηγητής ή συγγενής τους, αλλά και επειδή σύχναζαν εκεί όμορφες κοπέλες.

Τα ΚΥΒΕΛΕΙΑ ήταν κατ’ εξοχήν εβραϊκός κινηματογράφος. Κατά την περίοδο της κατοχής έπαιζαν διάφοροι θίασοι με θιασάρχες τους Ραφαέλο Ντενόγια, Φίλωνα Αρία, Ευαγγελίου, Τούλα Δράκου. Μετά την απελευθέρωση ξανά έγιναν κινηματογράφος, όμως δεν σύχναζαν πλέον οι εβραίοι, οι οποίοι χάθηκαν στα στρατόπεδα εξόντωσης της ναζιστικής Γερμανίας.

Σήμερα τα ΚΥΒΕΛΕΙΑ δεν υπάρχουν και στη θέση τους υπάρχουν πολυκατοικίες.

Το ΠΑΤΕ

Πριν από την πυρκαγιά του ’17 ο κινηματογράφος ήταν στην παραλία, δίπλα από στο ξενοδοχείο Σπλέντιν Παλάς. Αφού ο κινηματογράφος κάηκε στη μεγάλη πυρκαγιά, ο ιδιοκτήτης του αγόρασε μια μεγάλη αποθήκη, στο μέρος περίπου που βρίσκεται το ΡΑΔΙΟ ΣΙΤΥ και την μετέτρεψε σε κινηματογράφο. Το ΠΑΤΕ πρόβαλε συνήθως γαλλικές και ιταλικές ταινίες γιατί το κοινό του το αποτελούσαν κυρίως αστικές εβραικές οικογένειες.

Κατά την περίοδο της Κατοχής οι Γερμανοί επίταξαν το ΠΑΤΕ, το μετονόμασαν ΣΙΝΕ ΟΥΡΑΝΙΑ, προβάλλοντας προπαγανδιστικές ταινίες. Σήμερα στη θέση του παλιού κινηματογράφου υπάρχει μια πελώρια πολυκατοικία, που στεγάζει και τον κινηματογράφο ΡΑΔΙΟ ΣΙΤΥ.

Το ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ

Στη συμβολή των οδών Εθνικής Αμύνης και Ντ’ Εσπερέ, στην σημερινή διασταύρωση των οδών Εθνικής Αμύνης και Αλεξάνδρου Σβώλου, ήτανε μέχρι και τις αρχές του αιώνα ένα διώροφο σπίτι. Στο ισόγεια λειτουργούσε το καφενείο του Ισμαήλ και τον πάνω όροφο τον είχε μετατρέψει σε χαρτοπαιχτική λέσχη. Περίπου το 1912, ο ηθοποιός Φίλιππας Απέργης και ο θιασάρχης Πλούταρχος Ιμποχώρης έστησαν εκεί πρόχειρα ένα θεατράκι, το οποίο σιγά σιγά μεγάλωσε και έγινε μία θεατρική αίθουσα με το όνομα ΝΕΑ ΣΚΗΝΗ. Γύρω στο 1920, η ΝΕΑ ΣΚΗΝΗ μετατράπηκε σε κινηματογράφο με το όνομα ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ. Οι ταινίες που προβάλλονταν εκεί ήταν καουμποϊστικες και περιπέτειες. Αργότερα όταν έγινε το ΜΟΝΤΕΡΝ στην παραλία, οι πελάτες εγκατέλειψαν τον κινηματογράφο και προτίμησαν το νέο σινεμά και το χάζι μετά την προβολή στον Λευκό Πύργο.

Το 1922 στο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΝΟΝ στεγάστηκαν οικογένεια προσφύγων. Σήμερα στη θέση του κινηματογράφου ορθώνεται μία εξαώροφη οικοδομή.

Τα ΔΙΟΝΥΣΙΑ

Ανεβαίνοντας την Αγίας Σοφίας, στην αριστερή πλευρά λίγο πιο πάνω από τη διασταύρωση με την οδό Τσιμισκή θα συναντούσες αυτό τον κινηματογράφο. Χτίστηκε το 1925. Στο πάνω πάτωμα στεγαζόταν η Λέσχη Τραπεζικών Υπαλλήλων, που ήταν σπουδαίο πολιτιστικό κέντρο και στις αίθουσες της γίνονταν διαλέξεις, συναυλίες και γιορτές. Τα εγκαίνια του κινηματογράφου έγινα ένα χρόνο αφού χτίστηκε, στις 26 Σεπτεμβρίου 1926, με την ταινία, «Η σκλάβα της μόδας». Η σάλα του κινηματογράφου, μικρή συγκριτικά με τα σημερινά δεδομένα, ήταν κατάλευκη και δύο σειρές θεωρείων. Στις 27 Φεβρουαρίου 1929 προβλήθηκε στα ΔΙΟΝΥΣΙΑ, η πρώτη ομιλούσα ταινία.

Κατά την περίοδο της Κατοχής, οι Γερμανοί μετονόμασαν τον κινηματογράφο σε SOLDATEN KINO VICTORIA. Η είσοδος επιτρέπονταν μόνο στα κατοχικά στρατεύματα, όπου δίνονταν συναυλίες και γίνονταν προβολές για την ψυχαγωγία των στρατιωτών τους. Στα χρόνια της χούντας, γκρεμίστηκαν και τα ΔΙΟΝΥΣΙΑ και στη θέση τους υψώθηκε πολυκατοικία.

Το ΜΟΝΤΕΡΝ

Δίπλα στο Αμερικανικό Προξενείο βρισκόταν ο κινηματογράφος Μόντερν. Ήταν ένα μεγάλο παράπηγμα που χρησιμοποιούταν σαν αποθήκη. Όταν το 1915 ήρθαν τα συμμαχικά στρατεύματα ο έξυπνος επιχειρηματίας Σεγούρα έστρωσε το πάτωμα της αποθήκης με καδρόνια, έφτιαξε μια όμορφη πρόσοψη και το ονόμασε ΣΙΝΕ ΜΟΝΤΕΡΝ.

Στην αρχή ήταν 3ης κατηγορίας, σύχναζαν εργατόπαιδα, άνθρωποι του λιμανιού, φαντάροι. Τα έργα που έπαιζε το ΜΟΝΤΕΡΝ ήταν αντίστοιχα με την πελατεία του. Γύρω στο 1920 ευπρεπίστηκε και άρχισε να βάζει έργα με Ιταλίδες ντίβες της εποχής. Στην συνέχεια όταν σε λίγα χρόνια χτίστηκαν τα καινούργια σινεμά ΔΙΟΝΥΣΙΑ, ΑΠΟΛΛΩΝ, ΠΑΤΕ, ΗΛΥΣΙΑ, ο καλός κόσμος απομακρύνθηκε από το ΜΟΝΤΕΡΝ.

Μετά τα εγκαίνια του μεγάρου της Εμπορικής Λέσχης, στις 4 Δεκεμβρίου 1926 το ΜΟΝΤΕΡΝ μεταφέρθηκε στο ισόγεια του. Χωρισμένη η αίθουσα του καινούργιου σινεμά σε δύο θέσεις. Ταξικός διαχωρισμός. Το εισιτήριο για τα μπροστινά καθίσματα, που αποτελούσαν την δεύτερη θέση, ήταν φθηνότερο από το εισιτήριο της πρώτης θέσης. Οι φτωχοί μπροστά (λούστροι και αλήτες) και οι πιο εύποροι πίσω (μαθητές και υπάλληλοι).

Μετά την Κατοχή, το ΜΟΝΤΕΡΝ μετονομάστηκε σε ΚΕΝΤΡΙΚΟΝ, το οποίο κατά τα τελευταία χρόνια πρόβαλε αποκλειστικά ταινίες σεξ.

Ο ΑΠΟΛΛΩΝ

Ο κινηματογράφος αυτός βρισκόταν στην οδό Βασιλέως Γεώργιου και άρχισε να λειτουργεί στις 11 Μαρτίου 1926 με το όνομα ΑΘΗΝΑΙΟΝ. Η μεγάλη του σάλα δεν είχε ιδιαίτερη πολυτέλεια. Ήταν το μέρος που σύχναζαν εβραιοπούλες. Μετά το 1932, στα διαλείμματα των προβολών έπαιζε η ορχήστρα του Εντουάρντο Μπιάνκο. Σήμερα στην θέση του κινηματογράφου ΑΠΟΛΛΩΝ υψώνεται μια εξαώροφη πολυκατοικία.

Το ΠΑΛΑΣ

Βρισκόταν στην παραλία. Το υπέροχο «Παλλάς». Με αρχιτεκτονικό σχέδιο Ε. Μοδιάνο, ζωγραφικό διάκοσμο του κ. Ρουμπεφά και 860 πολυτελείς θέσεις, παίρνει τα σκήπτρα απ’ όλους τους άλλους.

Το 1913, λίγο μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο Ελληνικό Κράτος, ο ιδιοκτήτης του «Πατέ», ανακοίνωσε ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο: τη δημιουργία ενός «σαλονιού θεαμάτων» που θα περιλάμβανε μεγάλη χειμερινή αίθουσα στο ισόγειο και θερινό κινηματογράφο στην ταράτσα. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη, ωστόσο το σχέδιο αυτό κατάφερε να το υλοποιήσει ο Αλλαλούφ και δημιούργησε την ίδια χρονιά ένα νέο κινηματογράφο, το «Παλλάς», στη Λεωφόρο Νίκης. Ήταν ένα πολύ μεγάλο παράπηγμα με καταπληκτική πρόσοψη. Η σάλα του ήταν μεγάλη και είχε μια σειρά θεωρεία ολόγυρα από τα καθίσματα της πλατείας.

Ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του΄20 και εξακολουθεί μέχρι σήμερα να υπάρχει σαν τίτλος αλλά με άλλη λειτουργία πια έχοντας αλλάξει μορφή τουλάχιστον τρεις φορές.

Ωστόσο, μετά την Κατοχή το Παλλάς κατεδαφίστηκε και στη θέση του χτίστηκε μια πολυκατοικία, που είχε στο υπόγειό της μια κινηματογραφική αίθουσα. Ο καινούργιος κινηματογράφος κράτησε μόνο το όνομα και τίποτε άλλο. Σήμερα η αίθουσα χρησιμοποιείται σαν Αίθουσα δοκιμών της Κρατικής Ορχήστας Θεσσαλονίκης.

Πηγή: Οι κινηματογράφοι της παλιάς Θεσσαλονίκη, βιβλίο του Κώστα Τομανά / Σινέ Θεσσαλονίκη: Ιστορίες από την πόλη και τον κινηματογράφο του Α. Μυλωνάκη, Γ. Γκροσδάνης / thessalonikiartsandculture.gr