Η πανούκλα, η καραντίνα και άλλες ορθολογικές ιστορίες του «παλιού» καιρού

Λέξεις: Μιχαήλ Συμμεωνίδης

Η πανούκλα κατά την περίοδο (1348 – 1350) αποτελεί για τα μέχρι τώρα δεδομένα ίσως τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική καταστροφή στην ιστορία. Ο συνολικός αριθμός των ανθρώπινων απωλειών υπολογίζεται σε 100 έως 200 εκ. νεκρούς στην Ευρώπη και στην Ασία. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγω για μείωση του πληθυσμού κατά 1/3 δηλαδή ο συνολικός αριθμός νεκρών κυμαίνεται από 450 εκ. σε 350 -375 εκ. . [1],[2],[3]

Η επιδημία έφτασε το 1347 στη Δυτική Ευρώπη και στην Αγγλία ένα χρόνο αργότερα ενώ ακολούθησαν οι Σκανδιναβικές χώρες και η Ρωσία. Στην προσπάθεια να μειώσουν τον κίνδυνο της μετάδοσης της πανώλης όλα τα καράβια από το 1347 και έπειτα απομονωνόταν για 40 ημέρες. Από αυτό το γεγονός προέρχεται και η λέξη καραντίνα και πιο συγκεκριμένα από τη γαλλική έκφραση une quarantaine de jours, δηλαδή, 40 ημέρες.

Συγκεκριμένα τα πρώτα περιστατικά της πανδημίας καταγράφηκαν τον Οκτώβριο του 134 στο λιμάνι της Μεσσήνης στη Σικελία, όπου κατέφθασαν γενοβέζικα εμπορικά πλοία από το λιμάνι της Κάφφας ή Θεοδοσία (πόλη της σημερινής Κριμαίας), γεμάτα ετοιμοθάνατους και νεκρούς.[4] Η ασθένεια μεταδιδόταν ακαριαία και βοηθούμενη από τις κακές συνθήκες υγιεινής, την έλλειψη ιατρικών γνώσεων της εποχής και τις επακόλουθες δεισιδαιμονικές προλήψεις, στις αρχές του 1348 είχε ήδη διαδοθεί από την Ιταλία, σε όλη κεντρική και βόρεια Ευρώπη.

Έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε τις αντιδράσεις των λιγοστών γιατρών της εποχής και να συγκρίνουμε με το τι γίνεται σήμερα. Αρχικά υπήρχε πλήρης άγνοιας για το πως προκλήθηκε ο ιός με θεωρίες να κάνουν λόγο για μολυσμένους ανέμους από την Ασία ή λόγω ατμών και αναθυμιάσεων από το κέντρο της γης.

Tα fake news της εποχής

Ένα από αυτά ήταν να ανοίγει κανείς τα παράθυρά που κοιτούσαν προς τον βορρά και να μην κοιμάται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μια άλλη συμβουλή ήταν πως η πανούκλα ελκυόταν από την ομορφιά των νεαρών κοριτσιών παρότι οι περισσότεροι νεκροί ήταν άντρες, νεαροί σε ηλικία.

Ενδεικτικά μερικές από τις «θεραπείες» ήταν οι εξής: Κάψιμο φλοιών κυδωνιών και κορμών λάχανων, κάψιμο ευωδών ξύλων μέσα στις καλύβες, βράσιμο του νερού και στη συνέχεια ψήσιμο του κρέατος, αποχή από τη σεξουαλική πράξη, εφαρμογή πολλών αφαιμάξεων, κτλ.

Σκοταδισμός παντός καιρού

Μπορεί να φαντάζει απίθανο όμως μια «θεραπεία» σχεδόν παρόμοια με την σημερινή χρησιμοποιείται ως τις ημέρες μας. Οι γιατροί λοιπόν της εποχής ενθάρρυναν τον κόσμο να εξομολογείται συνεχώς ενώ ήταν πολλοί οι άνθρωποι που έβλεπαν την πανούκλα ως το τιμωρό χέρι του Θεού για τις αμαρτίες που είχαν διαπράξει.

Για όλα φταίνε οι Εβραίοι…

Μια άλλη «προοδευτική» θεωρία της εποχής γεννήθηκε στους κόλπους της εξουσίας κοσμικής και εκκλησιαστικής που έχανε το γόητρο και το κύρος της. Έτσι γεννήθηκε η θεωρία ότι την ευθύνη για την για την πανδημία την έχουν Εβραίοι, οι οποίοι μόλυναν τα πηγάδια για να εξοντώσουν τους Χριστιανούς. Η θεωρία αυτή πυροδότησε κύματα διώξεων ενάντιων των Εβραίων.

Την ίδια στιγμή βέβαια κανείς δεν έβλεπε ότι και οι Εβραίοι αφανίζονταν από την πανδημία…Βεβαίως και άλλες ομάδες του πληθυσμού όπως οι ζητιάνοι, οι Ρομ, αλλοεθνείς αλλά και λεπροί ή άνθρωποι με δερματικές παθήσεις όπως ακμή ή ψωρίαση. Όλες οι παραπάνω ομάδες του πληθυσμού αντιμετώπισαν επιθέσεις, εκτελέσεις και δολοφονίες σε όλη την Ευρώπη. [5][6]. Χαρακτηριστική είναι η σφαγή του Στρασβούργου το Φεβρουάριο του 1349 όπου πάνω από 2,000 Εβραίοι δολοφονήθηκαν.[ 7] Είναι η περίοδος όπου πολλοί Εβραίοι κατευθύνθηκαν στην Πολωνία όπου και έζησαν μέχρι τον ΒΠΠ.

Έχει τεράστιο ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς τις κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας εκείνης της περιόδου όπως και τις κοινωνικές αλλά αυτές απαιτούν μια πιο ενδελεχής μελέτη που ίσως γίνει σε μελλοντικό χρόνο. Σε κάθε περίπτωση αυτό που γίνεται εμφανής είναι ότι ο σκοταδισμός της τότε εποχής δεν έχει να ζηλέψει και πολλά από τον σημερινό. Μπορεί επίσης να δει ότι ο ιός μεταφέρθηκε από τους “πολιτισμένους” Ευρωπαίους στην Ευρώπη και όχι από πρόσφυγες ή μετανάστες της εποχής. Επίσης, όπως και τότε οι ευθύνες αποδόθηκαν στους Άλλους, δηλαδή σε ευάλωτες ομάδες της κοινωνίας όπως οι Εβραίοι, οι Ρομ και οι ζητιάνοι.

Κάτι αντίστοιχο γίνεται και σήμερα. Οι θεωρίες συνωμοσίας αναπαράγονται με ταχύτατο ρυθμό. Η δήθεν κόκκινη Κίνα παρουσιάστηκε ως αρχή του κακού ή άλλη θεωρία είναι ότι υπάρχει σχέδιο εξόντωσης ενός κομμάτι του πληθυσμού. Λες και οι ήδη υπάρχουσες πολιτικές δεν είναι αρκετές. Μια άλλη θεωρία συνωμοσίας αφορά την εξόντωση των Ελλήνων, ως περιούσιος λαός που είμαστε. Βέβαια, κανείς δεν βλέπει ότι αυτό που μας αφανίζει σαν λαό είναι οι πολιτικές μας επιλογές. Παρόμοιες θεωρίες, κάνουν λόγο για αφανισμό της Ορθοδοξίας, για έλευση του Σατανά μέσω του σχεδίου για εμβολιασμό κ.α. Πολλά παρόμοια μπορεί να βρει κανείς σε βίντεο από «φωτισμένους» συμπολίτες μας που γνωρίζουν όλα όσα μας έχουν κρύψει. Έχουν το χάρισμα να βρίσκουν αυτό που είναι κρυμμένο…ψάχνοντας στο διαδίκτυο το οποίο ελέγχεται από αυτούς μας κρύβουν την αλήθεια…Τόση ψυχεδέλεια.

Κλείνοντας, δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί ότι ενώ οι συνωμοσίες καλά κρατούν την ίδια στιγμή η ευθύνη μετατίθεται στον καθένα μας ατομικά για να κρυφτεί ότι διαχρονικά οι κυβερνήσεις σε κάθε χώρα έχουν κατακρεουργήσει το σύστημα της δημόσιας υγείας και πρόνοιας. Όμως η ατομική ευθύνη ως τέτοια έχει νόημα μόνο όταν αυτή καλλιεργείται διαχρονικά σε μια κοινωνία που διαπερνάτε από την έννοια της ομάδας, του συνόλου και του γενικού καλού και όχι του ατομικισμού και του κέρδους. Έχει νόημα όταν ένα κράτος είναι προετοιμασμένο με σύγχρονες δωρεάν υποδομές υγείας και την πρόληψη ως βασικό μέρος της πολιτικής του. Με ένα οργανωμένο με μέτρα και πολιτικές υπέρ των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων και όχι εναντίων του. Μόνο τότε η έννοια της ατομικής ευθύνης ενταγμένης στο κοινωνικό σύνολο μπορεί να έχει νόημα. Διαφορετικά η ατομική ευθύνη καταλήγει στο: ο σώζων εαυτόν σωθήτω.

Αν βρίσκετε ότι οι ομοιότητες με την τότε εποχή, δηλαδή περίπου 7 αιώνες πριν είναι στο χέρι μας να το αλλάξουμε και να το φέρουμε στα μέτρα μας και όπως μας αξίζει να ζούμε το 2021.

Παραπομπές : 1. ABC/Reuters (29 January 2008). “Black death ‘discriminated’ between victims (ABC News in Science)”. Australian Broadcasting Corporation. 2. “Health. De-coding the Black Death”. BBC. 3 October 2001. 3.”Black Death’s Gene Code Cracked”. Wired. 4. Tuchman Barbara, 1989, A Distant Mirror. The Calamitous Fourteenth Century, Papermac, Kent. 5.Jewishencyclopedia.com 6.Jewishencyclopedia.com 7. Jewish History 1340–1349″.

*Ο Μιχαήλ Συμεωνίδης είναι Υποψήφιος διδάκτωρ ιστορίας