Πλατεία Ελευθερίας: Το απόλυτο παράδειγμα της καταραμένης πόλης

Χθες κατά τη διάρκεια μιας τηλεφωνικής συνέντευξης του στο Ράδιο Θεσσαλονίκη ο αρμόδιος αντιδήμαρχος τεχνικών έργων αποκάλυψε πως η πλατεία Ελευθερίας, η γνωστή πλατεία που με τόσες περιπέτειες (άρνηση του πάρκινγκ να φύγει κλπ) θα ισοπεδωθεί και θα γίνει προσωρινά πάρκινγκ, για άγνωστο χρονικό διάστημα, ίσως ενάμιση χρόνου.

Μάλιστα. Τόσο απλά, τόσο απόλυτα, τόσο ξεκάθαρα. Ρεσιτάλ προχειρότητας και αυτοσχεσιασμού. 

Ας θυμηθούμε πως φτάσαμε ως εδώ.

Τόπος ιστορίας

Η άλλοτε πύλη εισόδου της Θεσσαλονίκης από τη θάλασσα, τα τελευταία χρόνια ταυτίστηκε με τον υπαίθριο χώρο στάθμευσης που λειτουργούσε μέχρι πέρσι στο σημείο, παρά για την ιστορικότητα της.

Ρίχνοντας μία ματιά στα κτίρια της περιοχής, εύκολα μπορείς κάποιος να κατανοήσει την εξέχουσα σημασία που είχαν και συνεχίζουν να έχουν για τον αστικό ιστό, αλλά και την ιστορικότητα που «κουβαλούν» στο πέρασμα των χρόνων.

Μετά την πυρκαγιά του 1917, ο Ερνέστ Εμπράρ, οραματίστηκε στο συγκεκριμένο σημείο την ανέγερση ενός επιβλητικού κτιρίου που θα στέγαζε ταχυδρομείο, τηλεγραφείο και τηλεφωνείο. Μάλιστα, οι εργασίες είχαν ξεκινήσει το 1920, αλλά διακόπηκαν εξαιτίας τεχνικών λόγων.

Στη σημερινή της μορφή η Πλατεία Ελευθερίας διαμορφώθηκε με βασιλικό διάταγμα τον Μάρτιο του 1963 και ο χώρος περιήλθε στο δήμο Θεσσαλονίκης. Παρά το γεγονός ότι είναι χαρακτηρισμένος χώρος πρασίνου, όλα αυτά τα χρόνια λειτούργησε ως υπαίθριο πάρκινγκ.

Δεν πρέπει φυσικά να ξεχάσουμε και το γεγονός ότι πρόκειται για έναν τόπο μαρτυρίου που συνδέεται άρρηκτα με τον εβραϊκό πληθυσμό της Θεσσαλονίκης. Είναι ο χώρος όπου το 1942 οι άνδρες Εβραίοι ηλικίας 18 έως 45 ετών που κατοικούσαν στην πόλη διατάχθηκαν από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής να παρουσιαστούν και αφού βασανίστηκαν φριχτά, οδηγήθηκαν αρχικά σε καταναγκαστικά έργα και εν συνεχεία σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στο νότιο άκρο της πλατείας Ελευθερίας βρίσκεται σήμερα το Μνημείο Ολοκαυτώματος προς τιμήν των 50.000 σχεδόν Εβραίων της Θεσσαλονίκης που έπεσαν θύματα της ναζιστικής θηριωδίας. Το μνημείο αναπαριστά την επτάφωτο λυχνία και φλόγες με ένα πλέγμα ανθρώπινων σωμάτων, σχεδιάστηκε από τους αδερφούς Γκλιντ και είχε αποκαλυφθεί στις παρυφές του κέντρου της πόλης, στη συμβολή των οδών Αλεξάνδρου Παπαναστασίου και Νέας Εγνατίας, το 1997, ενώ μεταφέρθηκε στην πλατεία Ελευθερίας το 2006.

Οι εργασίες ξεκίνησαν για να σταματήσουν

Τον Απρίλιο του 2019 και μετά την απομάκρυνση του υπαίθριου πάρκινγκ, ξεκίνησαν οι εργασίες για την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας.

Η κατάργηση του πάρκινγκ και η ανάδειξη του ιστορικού χαρακτήρα της πλατείας Ελευθερίας αποτελούσε δέσμευση του τέως δημάρχου Θεσσαλονίκης, Γ. Μπουτάρη, για την οποία πάντως ο νυν δήμαρχος, Κ. Ζέρβας, ακόμη και ως δημοτικός σύμβουλος εμφανίζονταν αντίθετος ως προς αυτή την κατεύθυνση.

Στον δημόσιο ανοιχτό ηλεκτρονικό διαγωνισμό που προκήρυξε το 2018 ο δήμος Θεσσαλονίκης για τη Βιοκλιματική Αναβάθμιση της Πλατείας, έργο προϋπολογισμού 5.075.000 ευρώ που χρηματοδοτείται μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, νικήτρια αναδείχθηκε η πρόταση των αρχιτεκτόνων Κωνσταντίνου Χαραλαμπίδη και Θέμη Χατζηγιαννόπουλου.

Με δηλώσεις τους στην Parallaxi τον Μάρτιο του 2019, οι δύο αρχιτέκτονες είχαν παρουσιάσει αναλυτικά τα φιλόδοξα σχέδια για την αναμόρφωση της πλατείας Ελευθερίας.

Η πρόταση των Χαραλαμπίδη και Χατζηγιαννόπουλου ήθελε να δημιουργήσει «ένα momentum, μέσα στο οποίο η πόλη να ανακαταλάβει την τώρα ακατάληπτη πλατεία της. Η ανακατάληψη θα γίνει με δυο αλληλοσυμπληρούμενες και φαινομενικά αντίπαλες προσεγγίσεις: τη διαμόρφωση μιας φιλικής αστικής καθημερινότητας και τη μνημειοποίηση χωρίς μνημειακότητα».

Πλατεία φάντασμα

Με τον εργολάβο, την κατασκευαστική εταιρία των Φαρσάλων Στέντωρ, να έχει ξενοικιάσει πλέον τα γραφεία της στην Θεσσαλονίκη και να παραμένει απών στα καλέσματα του δήμου Θεσσαλονίκης, αντιμετωπίζοντας εδώ και μήνες προβλήματα, ένα από τα πολυαναμενόμενα έργα της πόλης αυτό της ανάπλασης της πλατείας Ελευθερίας βρέθηκε από νωρίς εκτός τροχιάς. Το Νοέμβριο του 2019 ο εργολάβος από την μεριά του τόνιζε ότι η επικοινωνία με το δήμο ήταν διαρκής μέσω έγγραφων και ουδέποτε αρνήθηκε να απαντήσει στα καλέσματα του δήμου.

Το έργο επρόκειτο να παραδοθεί τον Φεβρουάριο του 2020 ολοκληρωμένο, ενώ είχε ήδη «φορτωθεί» με καθυστέρηση ενός μήνα λόγω της παρέλευσης από τη λειτουργία του υπαίθριου πάρκινγκ.

Τα προβλήματα βέβαια είχαν ξεκινήσει από νωρίς, όταν θα έπρεπε να ολοκληρωθούν οι αρχαιολογικές ανασκαφές, όμως το έργο δεν ήταν ώριμο, ενώ τελικά μόλις το Σεπτέμβριο οι αρχαιολόγοι κατάφεραν να δώσουν το πράσινο φως να προχωρήσει το έργο. Εντυπωσιακό είναι ότι ακόμα και όταν αρχαιολόγοι προσπάθησαν να επισκεφτούν το έργο ο εργολάβος τους δήλωσε ότι η πόρτα είναι χαλασμένη και δεν μπορούν να περάσουν! Το ερώτημα που γεννάται είναι γιατί η εταιρία δεν κατήγγειλε τις συγκεκριμένες αστοχίες της μελέτης με την ανάληψη της.

Η Πλατεία Ελευθερίας μετατράπηκε σε έναν χώρο – φάντασμα, περικυκλωμένος από λαμαρίνες και χωρίς προοπτική συνέχειας, με την Parallaxi να τονίζει από τις 16/11/2019 ότι πρόθεση της νέας διοίκησης του δήμου Θεσσαλονίκης ήταν να επαναφέρει την ιδέα της δημιουργίας του υπόγειου σταθμού στάθμευσης αυτοκινήτων και την ολοκλήρωση της ανάπλασης από πάνω, όταν το υπόγειο parking ολοκληρωθεί.

Εξέλιξη φυσικά που επιβεβαιώθηκε οχτώ μήνες μετά, με τον αρμόδιο αντιδήμαρχο τεχνικών έργων να αναφέρει σε συνέντευξή του ότι ο χώρος θα παραχωρηθεί στην πόλη ώστε να (ξανά)γίνει πάρκινγκ.

Τα ερωτήματα γύρω από το πώς έφτασαν τα πράγματα έως εδώ είναι φυσικά πολλά και «καυτά». Πόσα χρήματα έχει πάρει μέχρι σήμερα ο εργολάβος που είχε αναλάβει την ανάπλαση; Θα επιστραφούν αυτά τα λεφτά ή έστω υπάρχει μέριμνα για να αποζημιωθεί ο δήμος; Ποιοι, πού και πότε ενημερώθηκαν για την πρόθεση της νυν διοίκησης να βάλει ξανά στο τραπέζι την παραχώρηση του χώρου για τη δημιουργία υπόγειου πάρκινγκ; Ενημερώθηκαν οι σύμβουλοι μέσω του δημοτικού συμβουλίου για το θέμα;

Τι υπάρχει από κάτω;

Τεχνικοί κύκλοι εξέφρασαν εξ’ αρχής τους φόβους τους σχετικά με το ενδεχόμενο δημιουργίας υπόγειου πάρκινγκ στο σημείο, τονίζοντας ότι μπορεί να οδηγηθούμε μια νέα πλατεία-φάντασμα τύπου πλατεία Διοικητηρίου. Μεγάλη είναι πλέον και η αγωνία για το τι θα βρεθεί σε περίπτωση βαθύτερης ανασκαφής από την επιφανειακή που αφορούσε την κατασκευή της πλατείας.

Στη περίπτωση της εκσκαφής για τη δημιουργία ενός μεγάλου υπόγειου πάρκινγκ είναι πιθανόν να βρεθούμε μπροστά σε αποκαλύψεις του θαλάσσιου τείχους της πόλης ή ακόμα και όσων περιγράφονται από ιστορικά έργα ότι ρίχθηκαν στο σημείο ως οχυρωματικό έργο εναντίον επιδρομών Σαρακηνών, δηλαδή ρωμαϊκά γλυπτά, κόλωνες κλπ. Σε μια τέτοια περίπτωση η αποπεράτωση ενός τέτοιου έργου θα συναντήσει τεράστια προβλήματα.

Βγάλτε τις λαμαρίνες και έτοιμη

Με την ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας να έχει περάσει από σαράντα κύματα και τον χώρο να έχει αφεθεί στη μοίρα του, η φύση… ανέλαβε δράση και έχει δημιουργήσει το αποτέλεσμα που βλέπετε και στην κεντρική φωτογραφία του άρθρου. Αν κάποιος πάει και αφαιρέσει τις λαμαρίνες, αυτομάτως η πόλη αποκτάει έναν χώρο πρασίνου που τόσο έχει ανάγκη. Μήπως να την αφήναμε έτσι; Ελπίδα να γίνει κάτι άλλο δεν υπάρχει και μην ακούτε υποσχέσεις. Η πλατεία αυτή ακολουθεί τη μοίρα όλων των έργων της πόλης που εξαγγέλλονται και μετά στοιχειώνουν. Στην προκειμένη περίπτωση βέβαια παίζει και η κόντρα του νυν δημάρχου με τον προηγούμενο. Είναι θέμα ρεβάνς…