Πότε μπορεί ο αστυνομικός να χρησιμοποιεί το όπλο του;

Λέξεις: Παναγιώτης Γεωργιάδης

Στο πρόσφατο αιματηρό περιστατικό του Περάματος, 7 αστυνομικοί της ομάδας ΔΙ.ΑΣ έκαναν εκτεταμένη χρήση των όπλων τους σε κατοικημένη περιοχή με περισσότερους από 30 πυροβολισμούς, εναντίον υπόπτων που καταδίωκαν, που ήταν ωστόσο άοπλοι και ανήλικοι πλην ενός. Αποτέλεσμα η απώλεια μιας ανθρώπινης ζωής και ο σοβαρός τραυματισμός ενός ανηλίκου, ενώ από θαύμα δεν τραυματίστηκαν διερχόμενοι περαστικοί και άλλοι οδηγοί. Επειδή ίσως αρκετοί επηρεασμένοι από δημοφιλείς αστυνομικές τηλεοπτικές σειρές και ταινίες δράσης, θεωρούν ότι και στην πραγματικότητα ο αστυνομικός δικαιούται να ενεργεί όπως οι τηλεοπτικοί ήρωες, που με ατελείωτα πιστολίδια εφαρμόζουν τον νόμο, καλό θα ήταν να γνωρίζουμε το νομικό πλαίσιο και τις προϋποθέσεις που μπορεί ο αστυνομικός να κάνει χρήση του υπηρεσιακού του όπλου.

Η χρήση όπλου από αστυνομικό πρέπει να είναι πάντα σύννομη και εντός των ορίων της αρχής της αναλογικότητας. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του Ν. 3169/2003 εφ όσον ο αστυνομικός είναι αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει το όπλο του, θα πρέπει αυτό να γίνει με τον ηπιότερο και παράλληλα αποτελεσματικότερο τρόπο που κλιμακώνεται σε: α) εκφοβιστικό, όταν δεν στοχεύεται η πλήξη οποιουδήποτε στόχου, β) κατά πραγμάτων, όταν στοχεύεται η πλήξη πραγμάτων, γ) ακινητοποίησης, όταν στοχεύεται η πλήξη μη ζωτικών σημείων του σώματος ανθρώπου και ιδίως των κάτω άκρων αυτού και δ) εξουδετέρωσης, όταν στοχεύεται η πλήξη ανθρώπου και πιθανολογείται ακόμη και ο θάνατός του.

Στο άρθρο 3 του Ν. 3169/2003 ορίζονται οι προϋποθέσεις για την χρήση του όπλου που είναι οι ακόλουθες:

Ο αστυνομικός επιτρέπεται να κάνει χρήση του όπλου του, εφόσον συντρέχει κίνδυνος ένοπλης επίθεσης σε βάρος αυτού ή τρίτου και συντρέχουν οι παρακάτω προϋποθέσεις:

α. Έχουν εξαντληθεί όλα τα ηπιότερα του πυροβολισμού μέσα, εκτός αν αυτά δεν είναι διαθέσιμα ή πρόσφορα στη συγκεκριμένη περίπτωση. Ηπιότερα μέσα είναι ιδίως παραινέσεις, προτροπές, χρήση εμποδίων, σωματικής βίας, αστυνομικής ράβδου, επιτρεπτών χημικών ουσιών ή άλλων ειδικών μέσων, προειδοποίηση για χρήση πυροβόλου όπλου και απειλή με πυροβόλο όπλο.

β.Έχει δηλώσει την ιδιότητά του και έχει απευθύνει σαφή και κατανοητή προειδοποίηση για την επικείμενη χρήση πυροβόλου όπλου, παρέχοντας επαρκή χρόνο ανταπόκρισης, εκτός αν αυτό είναι μάταιο υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες ή επιτείνει τον κίνδυνο θανάτου ή σωματικής βλάβης.

Όταν συντρέχουν οι ανωτέρω προϋποθέσεις επιβάλλεται η ηπιότερη χρήση του πυροβόλου όπλου, εκτός αν αυτό είναι μάταιο υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες ή επιτείνει τον κίνδυνο θανάτου ή σωματικής βλάβης. Ως ηπιότερη χρήση πυροβόλου όπλου νοείται η κατά το άρθρο 1 του Ν. 3169/2003 κλιμάκωση της χρήσης του με τη μικρότερη δυνατή και αναγκαία προσβολή.

Ο εκφοβιστικός πυροβολισμός ή ο πυροβολισμός κατά πραγμάτων επιτρέπεται, ιδίως σε περιπτώσεις κινδύνου από ζώο ή προειδοποίησης για πυροβολισμό εναντίον ανθρώπου, εφόσον έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα, ώστε να μην πληγεί άνθρωπος από αστοχία ή εξοστρακισμό του βλήματος. Πυροβολισμός κατά οχήματος, που ενέχει κίνδυνο τραυματισμού επιβαίνοντος προσώπου, επιτρέπεται μόνο υπό τις προϋποθέσεις της επόμενης παραγράφου.

Ο πυροβολισμός ακινητοποίησης επιτρέπεται, αν αυτό απαιτείται:

α. Για την απόκρουση ένοπλης επίθεσης, εφόσον η επίθεση άρχισε ή επίκειται, ώστε κάθε καθυστέρηση αντίδρασης να καθιστά αναποτελεσματική την άμυνα. β. Για την αποτροπή επικείμενης τέλεσης ή εξακολούθησης κοινώς επικίνδυνου κακουργήματος ή κακουργήματος που τελείται με χρήση ή απειλή σωματικής βίας. γ. Για τη σύλληψη καταδικασθέντος ή υποδίκου ή καταδιωκομένου που καταλαμβάνεται να τελεί επ` αυτοφώρω κακούργημα ή πλημμέλημα, εφόσον αντιδρά στη σύλληψή του και υπάρχει άμεσος κίνδυνος να κάνει χρήση όπλου. Ο πυροβολισμός εξουδετέρωσης επιτρέπεται, αν αυτό απαιτείται: α. για την απόκρουση επίθεσης ενωμένης με επικείμενο κίνδυνο θανάτου ή βαριάς σωματικής βλάβης ανθρώπου, β. για τη διάσωση ομήρων, για τους οποίους απειλείται κίνδυνος θανάτου ή βαριάς σωματικής βλάβης. Πυροβολισμός ακινητοποίησης ή εξουδετέρωσης απαγορεύεται: α. εφόσον υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να πληγεί τρίτος από αστοχία ή εξοστρακισμό του βλήματος, β. Εναντίον ανηλίκου, εκτός αν αποτελεί το μοναδικό μέσο για την αποτροπή επικείμενου κινδύνου θανάτου. γ. εναντίον προσώπου που τρέπεται σε φυγή, όταν καλείται να υποστεί νόμιμο έλεγχο. Συνεπώς ο αστυνομικός επιτρέπεται να χρησιμοποιήσει το όπλο του, μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνο με την τήρηση της αρχής της αναλογικότητας της μικρότερης δυνατής προσβολής.

Το αιματηρό περιστατικό της συμπλοκής στο Πέραμα δεν είναι μεμονωμένο, καθώς τον τελευταίο καιρό έχουν παρατηρηθεί πολλαπλά περιστατικά υπερβολικής χρήσης αστυνομικής βίας συμπεριλαμβανόμενης και της αλόγιστης χρήσης όπλου. Οι αστυνομικοί που ενεπλάκησαν θα κριθούν από την δικαιοσύνη, ωστόσο πρέπει να δούμε πέραν της ατομικής τους ευθύνης και την συλλογική ευθύνη της κυβέρνησης και του αρμόδιου υπουργού για την αναποτελεσματικότητα και την έλλειψη επαγγελματισμού της αστυνομίας. Ευθύνονται γιατί προσλαμβάνουν κατά κόρον ειδικούς φρουρούς για να επανδρώσουν την ομάδα ΔΙ.ΑΣ, και την Άμεση Δράση, παρακάμπτοντας τις αστυνομικές σχολές διετούς φοίτησης που εισάγονται με πανελλήνιες εξετάσεις.

Με εκπαίδευση ”express” ενός μόλις μήνα, χωρίς να διδαχθούν βασικές αρχές αστυνομικής λειτουργίας σε θεωρητικό επίπεδο, όπως επίσης και τις βασικές αρχές του Ποινικού Δικαίου και της Ποινικής Δικονομίας, τους οπλίζουν και τους στέλνουν τελείως απροετοίμαστους στον δρόμο με τα γνωστά σε όλους μας φαινόμενα άσκησης υπερβάλλουσας αστυνομικής βίας. Πως μπορούμε να απαιτούμε να φέρεται με επαγγελματισμό ένας αστυνομικός, όταν η ίδια η πολιτεία δεν τον εκπαιδεύει σε αυτό και όταν η εκπαίδευση του γίνεται με τα εγχειρίδια της δεκαετίας του 80.

Θα πρέπει να γίνει επιτέλους μια σοβαρή συζήτηση με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, και με διακομματική απόφαση να τεθούν οι βάσεις για την ορθή επιλογή των υποψηφίων στα σώματα ασφαλείας, την σωστή εκπαίδευση τους, την διαρκή αξιολόγηση τους, αλλά και την αυστηρή τιμωρία όσων παρανομούν. Αλλιώς ποιος θα μας φυλάξει από τους φύλακες!

*Ο Παναγιώτης Γεωργιάδης είναι Δικηγόρος Παρ΄ Αρείω Πάγω, Υποψήφιος Προέδρος για τον Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης. Μέλους ΔΣ – υπεύθυνος Δημοσίων σχέσεων του ινστιτούτου καταναλωτών Ν.ΙΝΚΑ.