Πρώην Στρατόπεδο Καρατάσιου: 10 χρόνια περιαστικές καλλιέργειες

Στην Ευρώπη η αστική γεωργία ήταν ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής στην πόλη μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα. Και ενώ το 1800, μόνο το 3% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε στις πόλεις, από το 2007 ο πληθυσμός των πόλεων ξεπέρασε όσους ζουν στην ύπαιθρο. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ), το 54% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε αστικές περιοχές το 2016. Το ποσοστό αυτό προβλέπεται να αυξηθεί. Αντιμέτωπη με το αυξανόμενο κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος της βιομηχανικής γεωργίας, η Ε.E. υιοθέτησε μια νέα ευρωπαϊκή κοινή αντίληψη για την ανάπτυξη, τον Ιούνιο του 2017. Αυτό υποχρεώνει την Ε.Ε. για την υποστήριξη των αγρο-οικολογικών πρακτικών και δράσεων για τη μείωση των ζημιών μετά τη συγκομιδή και των απορριμμάτων τροφίμων, καθώς και για την προστασία των εδαφών, τη διατήρηση των υδάτινων πόρων, την παύση, την πρόληψη και την αναστροφή της αποψίλωσης και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και των υγιών οικοσυστημάτων.

Το 2011, η Ελλάδα είχε αρχίσει να γεύεται τα ξινόπικρα προβλήματα που είχε δημιουργήσει η παγκόσμια κρίση του 2008. Βέβαια προϋπήρχε από πολλά χρόνια το πρόβλημα της ποιότητας της βιομηχανοποιημένης τροφής, κι έτσι ήρθαν και έδεσαν, αρνητικά και πολλαπλασιαστικά, οι δύο αυτές καταστάσεις. Κάποιοι απαιτούσαν να έχουν τον έλεγχο όσων τροφών βάζουν στο στόμα τους, αυτοί και τα παιδιά τους, γιατί τους είχε γίνει πεποίθηση ότι η υγεία και η ευδαιμονία πατούν πάνω στην διατροφή και στο lifestyle.

Όλα ξεκίνησαν στην Θεσσαλονίκη, από τους “ομοτράπεζους”. Μια μικρή ομάδα συνειδητοποιημένων πολιτών, περί την Οικολογική Κίνηση Θεσσαλονίκης, που μεσολαβούσαν ώστε να εξασφαλίσεις υγιεινά βιολογικά προϊόντα από παραγωγούς γύρω από την Θεσσαλονίκη. Οι “ομοτράπεζοι” λοιπόν αποτέλεσαν τον πυρήνα μιας μεγαλύτερης 30μελούς ομάδας, που σε λίγα χρόνια θα έγραφε το πιο επιτυχημένο και μακροχρόνιο πείραμα περιαστικής καλλιέργειας στην Ελλάδα, της ομάδας ΠΕΡ.ΚΑ ( ΠΕΡιαστικοί ΚΑλλιεργητές). Κι όπως στην Χημεία, για να είναι επιτυχής η ζύμωση των σακχάρων, που μας δίνει το τερψιλαρύγγιο κρασάκι, πρέπει να γίνει σε συγκεκριμένο χρόνο, έτσι και η ζύμωση των ιδεών της ομάδας που έγινε μέσα σε συγκεκριμένη διάρκεια 2,5 μηνών, προετοίμασε θεωρητικά την ομάδα σε θέματα περιαστικής καλλιέργειας και της έδωσε τον χρόνο για σχέσεις σύσφιξης. Μέσα σ‘ αυτό το διάστημα έγιναν συζητήσεις και διαλέξεις ειδικών, που σφυρηλάτησαν τις σωστές καταστατικές αρχές που θα έπρεπε να έχει μια τέτοια άτυπη αυτοδιαχειριζόμενη πρωτοβουλία πολιτών. Οι βασικές αρχές αυτές υπογράμμιζαν:

-Kαλλιεργούμε αποκλειστικά για προσωπική κατανάλωση εποχιακά λαχανικά σύμφωνα με τις αρχές της βιολογικής, της βιοδυναμικής και της φυσικής καλλιέργειας, με παραδοσιακές μεθόδους και με μέσα που δεν προσβάλουν ή προκαλούν βλάβες στο οικοσύστημα, τους συγκαλλιεργητές και τους περιοίκους.

-«Kαλλιεργούνται» και οι σχέσεις συνεργασίας, αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης μεταξύ των μελών των περιαστικών καλλιεργητών. Ενίοτε και εφόσον υπάρχει επάρκεια παραγωγής προϊόντων, μπορούν να διατίθενται σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.

Με αυτές τις αρχές στο μυαλό και στην καρδιά, η ομάδα των Πέρκα ξεχύθηκε προς αναζήτηση κατάλληλου χωραφιού για καλλιέργεια. Και τότε είχε την τύχη να λάβει μια πρόσκληση από τον Πολιτιστικό Σύλλογο πρώην Στρατοπέδου Καρατάσιου, που την καλούσε να έρθει στο πρώην στρατόπεδο και να “καταλάβει” ένα χώρο περίπου 2 στρεμμάτων, ανάμεσα στα εγκαταλειμμένα από το 2003 κτίρια δύο λόχων.

Σ ένα πανέμορφο επίπεδο δάσος στα περίχωρα της πόλης, με ένα ιδιόμορφο και ακαθόριστο ιδιοκτησιακό καθεστώς, το πρώην στρατόπεδο Καρατάσιου το διεκδικούσαν και το διεκδικούν, δύο υπουργεία και ο τοπικός Δήμος Παύλου Μελά. Όμως μπροστά στη ανάγκη για έλεγχο της τροφής και με την αποφασιστικότητα της συγκυρίας η ομάδα Πέρκα δεν ολιγώρησε ούτε στιγμή μπροστά στα γραφειοκρατικό αγκυλωτικό ιδιοκτησιακό θέμα του πρώην στρατοπέδου Καρατάσιου. Απεναντίας η ομάδα με την παρουσία της, με τις δράσεις της και με τις συνεργασίες της με άλλες ομάδες, οργανώσεις, φορείς και άτομα με κοινούς στόχους, θα αναδείκνυε την αξία του πρώην στρατοπέδου προτείνοντας την παραχώρησή του στην κοινωνία της Θεσσαλονίκης, και την μετατροπή του σε ανοικτό μητροπολιτικό πάρκο, πνεύμονα πρασίνου, πολιτισμού και αναψυχής. Μιας Θεσσαλονίκης με το πολύ χαμηλό πράσινο των 2,5τ.μ ανά κάτοικο.

Ταυτόχρονα κατέστησε γνωστό με σαφήνεια ότι δεν επιδιώκει την ιδιοποίηση του χώρου που θα καλλιεργούσε και ότι θα λειτουργεί ως προσωρινή γέφυρα μεταξύ της τωρινής επίσημης εγκατάλειψης και μέχρι την υλοποίηση της παραπάνω πρότασης   .

Κι έτσι τον Απρίλη του 2011, τριάντα περιαστικοί καλλιεργητές με τις οικογένειές τους, απ’όλη την πόλη της Θεσσαλονίκης, με πολύ ενθουσιασμό και αλληλεγγύη, με προσωπική εργασία καθάρισαν το “χωράφι” απ΄τα μεγάλα αγριόχορτα, που βρίσκονταν στον χώρο αναφοράς, ανάμεσα σε δύο κτίρια πρώην λόχων. Με κλήρο μετά μοιράστηκαν τα προσωπικά μερίδια των περίπου 40 τ.μ., λαμβάνοντας πρόνοια και για δύο μεγαλύτερα κοινόχρηστα μερίδια 100 τ.μ. που θα χρησιμοποιούνταν για κοινωνικό σκοπό. Τα κοινόχρηστα εργαλεία αγοράστηκαν, η περίφραξη μπήκε, το σκληρό χώμα σκάφτηκε, το νερό κουβαλήθηκε με σωληνώσεις από τη διπλανή γεώτρηση ποτίσματος των δημοτικών γηπέδων ποδοσφαίρου. Όλα με προσωπική εργασία. Τα μερίδια όλα ίσα, χωρίς περίεργες περιφράξεις με πλαστικά ή οικοδομικά υλικά. Οι αρχές της υπαγόρευαν σαφώς ότι όλα πρέπει να γίνουν με τρόπο φιλικό στο περιβάλλον, με τρόπο βιολογικό. Με αυτά και μ’αυτά έφτασε και ο καιρός για να φυτευτούν τα πρώτα φυτά. Οι σπόροι ή τα φυτάκια που αγοράζονταν ομαδικά, και που θα έπρεπε να είναι παραδοσιακές ποικιλίες, που θα έδιναν καρπό, κι αυτός θα έδινε τους σπόρους του για την επόμενη χρονιά. Κάποιοι ήταν γεωπόνοι, κάποιοι θυμούνταν απ’ τα χωριά τους κι έτσι ανταλλάσσονταν καλλιεργητικά μυστικά.

Ένα άλλο θέμα ήταν η καθιέρωση μιας δομής που θα έπαιρνε τις αποφάσεις για την αρμονική λειτουργία των κήπων. Πατώντας πάνω στις καλά μελετημένες και αμετακίνητες καταστατικές αρχές καθιερώθηκε η γενική συνέλευση των καλλιεργητών, που θα συγκαλείτο μια φορά τον μήνα για να γίνει το μόνο όργανο που μπορούσε να πάρει αποφάσεις με δημοκρατικό τρόπο. Εδώ πρέπει να θυμήσουμε ότι για να λειτουργήσει αρμονικά μια άτυπη ομάδα, όπως είναι η ΠΕΡΚΑ, χρειάζεται ανυπερθέτως να καθιερωθούν και να τηρούνται ευλαβικά σαφείς καταστατικές αρχές. Η πρώτη ανταμοιβή ήρθε όταν μαζεύτηκαν οι πρώτες ντοματούλες, οι πιπεριές, οι μελιτζάνες και τ’άλλα ζαρζαβατικά,το καλοκαίρι του 2011. Οργανώθηκαν κοινές ρεφενέ γιορτές με τα τσιμπούσια που επιβάλλονταν για το δέσιμο της ομάδας και γίνονταν συχνά.

Στα πρώτα χρόνια η αντίδραση του Δήμου και του στρατού ήρθε μουδιασμένη έως εχθρική. Στάλθηκαν περιπολικά για εκφοβισμό αλλά το ηθικό ήταν τόσο ψηλά που δεν μπορούσαν να το φτάσουν, πόσο μάλλον να το κατεβάσουν. Απεναντίας στην κοινωνία των πολιτών το ενδιαφέρον ήταν μεγάλο. Όταν σιγά-σιγά η πρωτοβουλία γινόταν γνωστή, άρχισαν να συρρέουν αιτήματα για νέα μερίδια. Έτσι ενώ η Πέρκα ξεκίνησε το 2011 με 30 οικογένειες, και με ένα κήπο, σήμερα το 2021, το στρατόπεδο φιλοξενεί 130 οικογένειες σε επτά κήπους. Άρχισαν να καταφθάνουν στο πρώην στρατόπεδο δημοσιογράφοι και τηλεοράσεις απ’ την Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα πανεπιστήμια έστελναν τους φοιτητές για την διπλωματική τους εργασία στην Πέρκα, έγιναν πολλές ξεναγήσεις στον λεγόμενο εναλλακτικό τουρισμό, που ήθελε να μάθει ποιες διεξόδους βρήκαν οι Έλληνες μέσα στην κρίση. Ήρθαν προσκλήσεις από ακαδημαϊκά ιδρύματα για να παρουσιασθεί στα αμφιθέατρα, αυτό το πρώτο αυτοδιαχειριζόμενο πείραμα περιαστικής καλλιέργειας. Άνθρωποι της Πέρκα ταξίδεψαν στο εξωτερικό προσκεκλημένοι από ευρωπαϊκά προγράμματα για να μεταφέρουν το πολιτισμένο μήνυμα κι εκεί. Δηλαδή η πρωτοβουλία ήταν εξωστρεφής και ήθελε να μεταλαμπαδεύσει το μήνυμα της βιολογικής αστικής καλλιέργειας της γης και σε άλλες ομάδες και χώρους. Στο πνεύμα αυτό η Πέρκα βγήκε απ’το στρατόπεδο και έφτιαξε εθελοντικά ένα λαχανόκηπο μέσα στο Δημοτικό Βρεφοκομείο Αγ. Στυλιανός, και έναν δεύτερο στην πλατεία Γαλοπούλου, μια γειτονιά προσφύγων.

Από το 2014 και σε συνεργασία πλέον με τον τοπικό Δήμο Παύλου Μελά, όπου κομβικό ρόλο έπαιξε ο νέος αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος και περιαστικός καλλιεργητής Σάκης Λαζαρίδης στήθηκαν πολλοί σχολικοί λαχανόκηποι σε νηπιαγωγεία, δημοτικά σχολεία και Γυμνάσια της περιοχής. Οργανώθηκαν πολλές διαλέξεις και εργαστήρια, μέσα στο πρώην στρατόπεδο αλλά και σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, για την ιστορία της περιαστικής καλλιέργειας, την φυσική καλλιέργεια και την δημοκρατία των σπόρων. Από το 2016 συμμετέχει ως ιδρυτικό μέλλος και συνεργαζόμενος φορέας στο εγκεκριμένο από το Υπουργείο Παιδείας Τοπικό Θεματικό Περιβαλλοντικό Δίκτυο “Σχολείο Ανοιχτό στην Κοινωνία – Ενεργός Πολίτης στον Δήμο Παύλου Μελά” υλοποιώντας περιβαλλοντικές δράσεις σε συνεργασία με τη σχολική κοινότητα.

Κάθε χρόνο που περνούσε, οι περιαστικοί καλλιεργητές του πρώην στρατοπέδου Καρατάσιου στην Πολίχνη Θεσσαλονίκης, δημιουργούσαν ευφάνταστες πρωτοβουλίες, όπως π.χ. την ετήσια γιορτή των σπόρων με ομιλίες και δωρεάν διανομή παραδοσιακών σπόρων και φυτών. Έκτισαν μόνοι τους παραδοσιακό πέτρινο φούρνο, ένα μικρό θερμοκήπιο, παιδότοπο,δεξαμενές συλλογής όμβριων υδάτων από τις σκεπές των κτηρίων, κ.α.

Η Περ.κα συνεργάζεται με τους τοπικούς συλλόγους, συλλογικότητες και εθελοντικές ομάδες που δραστηριοποιούνται μέσα στο πρώην στρατόπεδο Καρατάσιου στις παρεμβάσεις και κινητοποιήσεις για την ανάδειξη και επίλυση των περιβαλλοντικών ζητημάτων της περιοχής (απομάκρυνση επικίνδυνου αμιάντου από το πρώην εργοστάσιο Χίτζιου δίπλα στο σχολικό συγκρότημα Καρατάσιου, αντιπλημμυρική θωράκιση του ρέματος Ξηροποτάμου και ανάδειξη της παραρεμάτειας βιοποικιλότητας, δενδροφυτεύσεις στην περιαστική περιοχή). Τέλος συμμετείχε με κατάθεση προτάσεων στη δημόσια διαβούλευση, που διοργάνωσε ο Δήμος Παύλου Μελά για τη διεκδίκηση και αξιοποίηση του πρώην στρατοπέδου Καρατάσιου ως ελεύθερο χώρο πρασίνου, πολιτισμού και αναψυχής.

Τον έβδομο χρόνο λειτουργίας της Πέρκα, το 2018, άρχισαν να μαζεύονται μαύρα σύννεφα ανταρσίας, πάνω απ’το στρατόπεδο. Κάποια μικρή ομάδα καλλιεργητών, φάνηκε ότι την ενδιέφερε περισσότερο να μαζεύει τα ζαρζαβατικά της, αδιαφορώντας για τις βασικές αρχές και τον τρόπο λειτουργίας της Πέρκας. Κώφευσε στις επανειλημμένες προειδοποιήσεις της Γενικής συνέλευσης, που μετά προχώρησε στην διαγραφή τους, στη οποία και πάλι δεν υπάκουσαν. Βλέπεις η Πέρκα δεν είχε, και δεν μπορούσε να έχει μηχανισμό επιβολής ποινών. Αποτέλεσμα αυτής της δυσάρεστης εξέλιξης που αποδιοργάνωσε την Πέρκα, ήταν να θυσιάσει οικειοθελώς την αυτοδιαχείρισή της και με απόφαση γενικής συνέλευσης και υπογραφής των μελών με σκοπό να γίνει Δημοτική Περιαστική Καλλιέργεια.

Ιδιαίτερα στον δύσκολο καιρό της πανδημίας , η Περ.κα συνεχίζει να υπάρχει , κάνοντας με την παρουσία της ουσιαστική περιφρούρηση , δείχνοντας  την αντίσταση του κόσμου για τσιμεντοποίηση αυτού του μοναδικού δημόσιου χώρου, με την συμβολή του Δήμου Παύλου Μελά. 

Με πρόσφατη δε απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος υιοθετήθηκε η πρόταση του Δ.Σ. του Δήμου Παύλου Μελά και χαρακτηρίστηκε ο χώρος των 689 στρεμμάτων του πρώην στρατοπέδου Καρατάσιου ως Μητροπολιτικό Πάρκο με 75% κατ’ελάχιστον πράσινο και το υπόλοιπο 25% κοινωφελείς και δημόσιες χρήσεις, δικαιώνοντας τους αγώνες της τοπικής κοινωνίας ενάντια στην ιδιωτικοποίηση και τσιμεντοποίηση του χώρου.

Σε ένα δυσμενές περιβάλλον όπου επικρατούν η κλιματική αλλαγή, η απώλεια της βιοποικιλότητας, η μόλυνση των υδάτων, οι εξαντλημένες γαίες, η διακύμανση των τιμών και η έλλειψη προστατευτικών μηχανισμών, οι κοινότητες πρέπει να γράψουν τη δική τους πολιτική τροφίμων. Όλοι πρέπει να είναι σε θέση να το κάνουν, όχι μόνο μερικοί. Αυτό σημαίνει ότι οι φωνές όλων πρέπει να μετρήσουν. Πρωτοβουλίες πολιτών όπως η ΠΕΡΚΑ δείχνουν τον δρόμο.

*Ο Αντώνης Καράγιωργας, είναι Περιαστικός καλλιεργητής, βιοχημικός.