Πρόστιμο 500 ευρώ: Πόσο ίσα μπορούν να είναι όλα τα ζώα στη κοινή μας φάρμα;

Είναι ευτυχές ότι από το βήμα της Βουλής ο πρωθυπουργός ανήγγειλε εγκαίρως αυτή τη φορά την επέκταση δύο έκτακτων μέτρων: της προστασίας του ενοικίου για τις πληττόμενες επιχειρήσεις, και της επέκτασης του προστίμου στα 500 ευρώ για τη μη τήρηση των μέτρων για την πανδημία από τους πολίτες… Υπάρχει βέβαια μία μακάβρια συστοιχία. Είναι σαν να υπονοείται, συμβολικά, ότι το ένα θα συμπληρώσει το άλλο. Όσο ενθαρρυντικό είναι ότι θα στηριχθούν περαιτέρω οι μικρές και οι μεσαίες επιχειρήσεις, πολύ-λίγο είναι ένα άλλο ερώτημα, αυτό που δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικό ωστόσο είναι η νέα τιμή στο προστίμου, και αυτό γιατί για πολλούς συμπολίτες μας είναι πολύ λίγο κάτω από το βασικό μισθό ή αρκετά πολύ για την επισφάλεια τους. Ένα υπέρογκο έξοδο για κάποιον που πέτυχε τον αστυνομικό σε κακή μέρα, αφού ξέχασε να στείλει ένα μήνυμα, ιδίως αν μοιάζει με «κάναν περίεργο», κατά τα κυρίαρχα πρότυπα..

Δεν θέλω καθόλου να θίξω το ζήτημα όσων με την ευκαιρία βρήκαν μία ακόμη αφορμή να διατρανώσουν την αντίθεση τους στην πολιτική του lockdown, είτε γιατί ο κορονοϊός μοιράζεται πολλά, για παράδειγμα, με μία κοινή γρίπη, είτε γιατί πρέπει να δώσουμε λιγότερη έμφαση στην αντιμετώπιση μίας πανδημίας σαν αυτή και περισσότερα σε άλλα πιο κρίσιμα ζητήματα. Η πανδημία αν μη τι άλλο θίγει παλιά προβλήματα, πολύ παλιά, βάζοντας τα σε νέες δυναμικές και ένα από αυτά είναι και η έννοια της ισότητας, ή πως την νομίζουμε τελικά στις σημερινές ταξικά πολύ διαιρεμένες κοινωνίες μας. Αυτό θέλω να το θίξω καλύτερα και από τον πρωθυπουργό, επειδή αισθάνομαι, εγώ, ένας απλός πολίτης, ότι φαίνεται ως θέμα να το λησμονεί…

Εύλογα μου δημιουργείται έτσι η απορία αν ο πρωθυπουργούς ήθελε τελικά να στείλει ένα μήνυμα ταξικού περιεχομένου συμψηφίζοντας σχεδόν το ύψος του προστίμου με τον βασικό. Γιατί για παράδειγμα δεν το συμψήφιζε σχεδόν με τα υψηλότερα εισοδήματα που θα συναντήσει κανείς ανά την επικράτεια μας; Εύλογα, επειδή το μέτρο θα ήταν αναποτελεσματικό. Κανείς δεν θα είχε να τα πληρώσει, κανείς δεν θα συμμορφωνόταν. Πρέπει η απειλή του να είναι πραγματική. Και εκεί είναι το θέμα.

Αν τα πρόστιμα είναι για να αποτρέπουν, έτσι οι περισσότερο πλούσιοι συμπολίτες μας, που για αυτούς τα 500 ευρώ είναι κάτι σαν τα 5 λεπτά για έναν που βγάζει το βασικό θα συνεχίσουν να έχουν κάθε κίνητρο (ελλείψει, με σοβαρό αντίκτυπο για την τσέπη τους, αντικινήτρου) να αδιαφορούν για τη σωστή τήρηση των μέτρων. Ή και οποιουδήποτε νόμου. Ευτυχώς δηλαδή έχει απομείνει ως ένα βαθμό ο κοινωνικός έλεγχος, του «ενοχλητικού» που ζητάει να φορεθεί η μάσκα, που στιγματίζει ηθικά όσους δεν τηρούν τη νομοθεσία, αν και εφόσον ασκείται και αυτός αποτελεσματικά στα μέρη όπου συνήθως ζουν και συχνάζουν οι πλουσιότεροι από εμάς.

Μήπως άρα τότε θα ήταν δικαιότερο, και περισσότερο αποτελεσματικό, όλα τα πρόστιμα να ορίζονται αναλογικά με το εισόδημα, με τη μορφή ενός ποσοστού όπως ακριβώς γίνεται και με το φόρο; Όμως σε αυτό ακριβώς το πεδίο, του φόρου, μπορούμε να αναζητήσουμε και εξηγήσεις γιατί δεν επιλέγεται τελικά μία τέτοια δικαιότερη λύση. Υποπτεύομαι ότι η διοικητική μας κουλτούρα δεν μπορεί να αφομοιώσει αυτή την αντίληψη για (εισοδηματική) αναλογική ισότητα, και υπάρχει λόγος για αυτό. Και ότι ένα, ενιαίο, και κυρίαρχο, φαντασιακό συνέχει τη λογική πίσω από τα δύο.

Όπως συναντά κανείς τη φυγή φορολογητέου πλούτου από μία χώρα προς ένα φορολογικό παράδεισο, όπως διαπιστώνει δηλαδή την ύπαρξη ενός κοινωνικού αναχωρητισμού, μία ροπή προς την ιδιώτευση, ορισμένων πλουσίων, που σε πολλές χώρες αποτυπώνεται και γεωγραφικά-υγειονομικά, με την ύπαρξη υπερπολυτελών «καθαρών» και καλά αστυνομευόμενων συγκροτημάτων δίπλα στις φαβέλες των αβράκωτων, έτσι και τα κυρίαρχα δόγματα στην οικονομία και τη διοίκηση δεν έχουν προβλέψει για το πως θα χτίσουμε μία κοινωνία ίσων. Η κυρίαρχη λογική από το 1980 είναι ότι όπου υπάρχουν μεγάλα κεφάλαια αυτά θα επενδύονται και θα ξανά επενδύονται αυτόματα δημιουργώντας συνθήκες, μακροπρόθεσμα, αναδιανομής του πλούτου. Αυτή, λένε, είναι μια βαθιά δομή του κεφαλαίου, αναλλοίωτη στο χρόνο – η ικανότητα του να αξιοποιεί ευκαιρίες…

Αυτό όμως που δεν μπορούσε να διανοηθεί ο ακόμα κυρίαρχος νομοθέτης, δυστυχώς για κάποιους, αυτός που έχουμε από το 1945, όταν θεμελιώθηκε η αξίωση για κοινωνική δικαιοσύνη συνταγματικά και άρα σχεδιάστηκε το πολίτευμα, είναι ότι μεγάλος μέρος των πλουσιότερων θα επέλεγε τελικά αυτό τον αναχωρητισμό. Ή ότι θα υπήρχαν κυβερνήσεις που θα επέτρεπαν τον πλουτισμό χωρίς την παράλληλη εφαρμογή αναλογικής φορολογίας εισοδήματος. Πιστεύει ο Γάλλος πολιτικολόγος Pierre Rosanvallon στην «Κοινωνία των Ίσων» ότι όταν πλούσιοι και φτωχοί, γυναίκες και άντρες, άνθρωποι όλων των φυλών, πολεμούσαν πλάι πλάι στα χαρακώματα δημιουργήθηκε ένας άυλος δεσμός κοινωνικής αλληλεγγύης, και με βάση αυτών σχεδιάσαμε τη ζωή σε κοινότητα μετά τον πόλεμο πάνω στα ερείπια του σεξισμού, του ρατσισμού, της αστικής υπεροψίας και κουλτούρας, του πολέμου.

Η ισότητα εκείνη, ανομολόγητη, πίσω από τον κοινωνικό δεσμό, σήμερα βάλλεται από ανθρώπους και μηχανισμούς που φαίνεται να ταυτίζουν την άμεση πολιτική της έκφραση, τους φόρους και την αναδιανομή του πλούτου, τη δημιουργία κοινωνικών δομών ίσης πρόσβασης σε όλους, με υποτίθεται λειτουργικές παθογένειες. Τότε το δίλημμα ήταν κοινωνική δικαιοσύνη ή ζούγκλα. Σήμερα είναι που θα βρει κανείς τις «καλύτερες υπηρεσίες» πέρα από το νέο τέρας, τον «κρατισμό», που όμως δομούνται έτσι ώστε να επιβεβαιώνεται διαρκώς ο αναχωρητισμός και να διαθλάται στις πολλές ταχύτητες που έχουν οι κοινωνίες μας – σχολεία με σκάκι, σχολεία χωρίς καλοριφέρ…

Παρατηρούμε σήμερα έτσι το φαινόμενο, όχι μόνο σε σχέση με την πανδημία, τεράστια σε όγκο ποσά, ανάλογα με το ΑΕΠ μικρότερων χωρών, να συσσωρεύονται από μερικές «πρωτοπόρες» εταιρείες, και αυτό να είναι λογικό. Συνοψίζει το πνεύμα του ηρωικού καπιταλιστή, και ενώ τα ποσά προκαλούν ίλιγγο, πολλές φορές, σε πολλά κράτη, δεν φορολογούνται κατάλληλα. Έτσι που η πρώην γυναίκα του ιδιοκτήτη της Αmazon να μνημονεύεται σε πρόσφατο άρθρο του New York Times για την ικανότητα της να αναδιανέμει πλούτο σε φιλανθρωπία με μεγάλη ταχύτητα (4,8 δις σε 4 μήνες) σε σχέση με τις πρακτικές άλλων δισεκατομμυριούχων. Επειδή έτυχε να παντρευτεί αυτόν τον άντρα, σε αυτή τη συγκυρία, στον ψηφιακό καπιταλισμό, που ανάθεμα αν διοικεί ο ίδιος την επιχείρηση του, αν γνωρίζει τι ακριβώς παράγει, αν έχει αίσθηση των ανθρώπων που απασχολεί και των συνθηκών που ζουν και παράγουν κ.α…

Όλα σχετίζονται για την «επιστήμη» της οικονομίας με το βραχυπρόθεσμο και το μακροπρόθεσμο και με κάποια αξιώματα που υποτίθεται πως ισχύουν καθολικά. Τι μας ενδιαφέρει άρα αν βραχυπρόθεσμα κάποια ζώα είναι «περισσότερο ίσα από κάποια άλλα» αφού υποτίθεται, νόμος ορίζει, μακροπρόθεσμα τα κέρδη αυτά θα διανεμηθούν σε εκείνους που το αξίζουν. Τότε όλοι θα έχουμε δικαίωμα στην κοινωνική ύπαρξη, θα ελπίζουμε σε καλούς γάμους, και τελικά θα πετυχαίνουμε την κατά βούληση εξαίρεση από το πρόστιμο που θα το θεωρούμε ψίχουλα… Έτσι, ακόμα και αν έχουμε μπροστά μας κάτι πρωτοφανές για την ανθρωπότητα, κάτι που οι κοινωνίες θα αντιμετώπιζαν ομόφωνα με αξιοπρέπεια, και αποτελεσματικότητα, αν εισέπρατταν ισονομία από τις πολιτείες, τα ευτελή πρόστιμα μπορούν να επιτρέπουν τον εξαιρετισμό και τις διακοπές στα αντίστοιχα των φορολογικών παραδείσων θέρετρα οπού «δεν-μας-δίνεται-δεκάρα-για-τον-covid». Αλλοίμονο αν φορολογηθούν ή επιβαρυνθούν τελικά οι πλούσιοι και οι οργανισμοί με τα κεφάλαια, θα κοιτάξουν να φύγουν ή θα επενδύσουν κάπου αλλού, αφού έτσι λέει το κυρίαρχο δόγμα! Προτιμάμε τις κοινωνίες της φιλανθρωπίας από τις δομές που μπορούν να ελέγχουν οι πολίτες, χτίζουμε νομοθετήματα εσχάτως για να καλέσουμε τους δυσαρεστημένους πλούσιους των υπόλοιπων χωρών!

Με αυτά ως γνώμονα, ας μην σπεύσει κανείς να πλήξει τους μικρούς επειδή δεν αποδίδουν φόρους όπως θα έπρεπε, ιδίως εκεί που δεν το κάνουν επιδεικτικά, ή με αλαζονεία για χρήμα, και φθόνο για να γίνουν ο επόμενος ηρωικός καπιταλιστής. O λόγος για αυτό έχει εκτεθεί από έναν αυθεντικά φιλελεύθερο στοχαστή, σε μία εποχή ωστόσο που δεν θα συναντήσουμε κανείς μία ταξικά διαιρεμένη κοινωνία με αυτές τις σπουδές. Έτσι ο John Locke θα έλεγε πρώτος χωρίς φόβο στην ιστορία ότι για να σώσουν τις περιουσίες τους οι πολίτες μπορούν να εκδηλώνουν την πολιτική τους ανυπακοή προς την κυβέρνηση τους, μεταξύ των άλλων, μη αποδίδοντας το φόρο, αξιώνοντας αξιοπρεπή ζωή, ίσους κανόνες για όλους. Αυτό θα ορίζει, κατά τη γνώμη του, μία κοινωνία που βασίζεται στις περιουσίες των ανθρώπων που όμως δεν ξεπερνούν το μέτρο, ιδίως όταν πολλές και πολλοί από εμάς, βραχυπρόθεσμα, δυσκολεύονται ή δεν έχουν να ζήσουν, όταν οι άυλοι δεσμοί που μας συνδέουν χαλαρώνουν ή απειλούνται με κατάρρευση.

Θα πρέπει κανείς αυτό, την κοινωνική ανυπακοή πάνω σε αρχές και αξίες που θεμελιώνουν το πολίτευμα, επειδή δεν γίνεται αλλιώς, επειδή δεν μπορούν να επιλέξουν να φύγουν, άρα να το συγκρίνει με τη συμπεριφορά των πολύ μεγάλων, μακροπρόθεσμα, βραχυπρόθεσμα δεν ξέρω.. Κάποια ζώα, νομίζω πάντως, έχουν απλά την πολυτέλεια να μην υπάγονται στους νόμους με τον ίδιο τρόπο. Για να μην πούμε πόσο άνισα επηρεάζουν τελικά στην παραγωγή τους. Πρέπει άλλες προτεραιότητες για την φάρμα μας..

Πηγές:

https://www.nytimes.com/2020/12/20/business/mackenzie-scott-philanthropy.html

Pierre Rosanvallon:

Σελίδες 122-130 στην αγγλική έκδοση, κυκλοφορεί στα Ελληνικά με μετάφραση Αλέξανδρου Κιουπκιολή

Ο Locke στη 2^η Πραγματεία Περί Κυβέρνησης