Η ρύπανση σκοτώνει και το κράτος καμαρώνει

Λέξεις: Μιχάλης Τρεμόπουλος

Οι αυξημένοι ρύποι στην ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης ξαναφέρνουν στη μνήμη μας το σύνθημα που φωνάζαμε στις διαδηλώσεις της Οικολογικής Κίνησης μετά τη μεγάλη πυρκαγιά στις δεξαμενές πετρελαίου της Jet Oil το 1986.

Σήμερα μπορεί να μην έχουμε βενζοπυρένιο ή χρυσένιο, που είχαν εντοπιστεί ακόμη και στη γειτονική Βουλγαρία, αλλά έχουμε δολοφονικά μικροσωματίδια, τα οποία είναι φορείς ρύπων, ιδιαίτερα επιβαρυντικών για άτομα με αναπνευστικό πρόβλημα, καρδιοπαθείς ή τα παιδιά.

Έχουμε θέσει επανειλημμένα το ζήτημα αλλά η διοίκηση του Δήμου Θεσσαλονίκης ποτέ δεν ανέλαβε τις ευθύνες της, όσον αφορά τουλάχιστον την ενημέρωση των πολιτών.

Στις 20.9.2021 είχαμε τονίσει στο Δημοτικό Συμβούλιο ότι η Θεσσαλονίκη είναι πρωταθλήτρια στην ατμοσφαιρική ρύπανση, γεγονός που επιβαρύνει τις επιπτώσεις από τον covid-19. Όμως το χειρίζονται ως κοινό μυστικό, παρόλο που είναι πασίγνωστο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Παραθέσαμε στοιχεία από τη Eurostat, που σημείωσε ότι στη Θεσσαλονίκη ο ετήσιος μέσος όρος σε συγκέντρωση μικροσωματιδίων ήταν 2,3 φορές υψηλότερος από τον μέσο όρο της ΕΕ.

Ένα μήνα πιο πριν, στις 23.8.2021, είχαμε αναφέρει μελέτη του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, σύμφωνα με την οποία η αύξηση στα αιωρούμενα και εισπνεόμενα μικροσωματίδια ΡΜ2.5 (έως 2,5 εκατομμυριοστά του μέτρου) λόγω των πολλών πυρκαγιών σχετίζονται με αύξηση στα περιστατικά βαριάς νόσησης από Covid-19 και θανάτου. Για κάθε αύξηση ενός μικρογραμμαρίου ανά κυβικό μέτρο ατμοσφαιρικών ρύπων, η νοσηρότητα και η θνητότητα από τον Covid-19 μπορεί να αυξηθεί έως και 10%. Άλλη έρευνα του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον κατέληξε επίσης στο ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση αυξάνει τον κίνδυνο μόλυνσης από Covid-19, εφόσον ο δείκτης μεταδοτικότητας «R» είναι υψηλότερος σε ρυπασμένες περιοχές. Ρύπανση και πυρκαγιές επιδεινώνουν την ποιότητα του αέρα και επιβαρύνουν την υγεία μας.

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Υγείας της Βαρκελώνης, αν η Θεσσαλονίκη μείωνε τα επίπεδα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από τα μικροσωματίδια σύμφωνα με τις νέες κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, θα γλύτωνε 719 θανάτους το έτος. Συνολικά οι πόλεις της Ευρώπης θα μπορούσαν κάθε χρόνο να αποφύγουν 114.000 επιπλέον πρόωρους θανάτους -περίπου 58.000 από τα μικροσωματίδια και 56.000 από το διοξείδιο του αζώτου- αν υιοθετούσαν τις νέες συστάσεις του Π.Ο.Υ.

Μόλις στις 15.11.2021, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος δημοσίευσε την έκθεση «Ποιότητα του αέρα στην Ευρώπη» για το 2021, σύμφωνα με την οποία 364.200 θάνατοι που σχετίζονται με την ποιότητα του αέρα σημειώθηκαν στην ΕΕ το 2019, εκ των οποίων 40.400 πρόωροι θάνατοι μπορούν να αποδοθούν σε χρόνια έκθεση στο διοξείδιο του αζώτου.

Είναι χαρακτηριστική η απεικόνιση από τον δορυφόρο Copernicus Sentinel-5P της μέσης τιμής του τροποσφαιρικού διοξειδίου του αζώτου (NO2) που ανιχνεύθηκε μεταξύ 1ης Οκτωβρίου και 1ης Νοεμβρίου 2021. Μπορούμε να δούμε τις υψηλές συγκεντρώσεις του επικίνδυνου ρύπου στη βιομηχανική περιοχή της κοιλάδας του Πάδου (Βόρεια Ιταλία), όπου υπήρξε και η μεγάλη έκρηξη στην αρχή της πανδημίας. Και να δούμε και την περιοχή της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας.

Στο εδώλιο η Ελλάδα για τη ρύπανση

Μόλις τον Ιούλιο (15.07.2021) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέπεμψε την Ελλάδα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) για τη μη ορθή εφαρμογή της οδηγίας 2008/50/ΕΚ, που προβλέπει χαμηλά όρια διοξειδίου του αζώτου (NO2) στην ατμόσφαιρα των ελληνικών πόλεων, όπου καταγράφεται σταθερά υπέρβαση της ετήσιας οριακής τιμής του.

Ειδικά στην Αθήνα, η ρύπανση υπερβαίνει το ανώτατο όριο συνεχώς από το 2010 και οι κυβερνήσεις έπρεπε να καταθέσουν το πρώτο εθνικό τους πρόγραμμα ελέγχου της ατμοσφαιρικής ρύπανσης έως την 1η Απριλίου 2019. Το NO2, που προκαλεί άσθμα, καρδιαγγειακά προβλήματα και καρκίνο των πνευμόνων, εκπέμπεται από τα αυτοκίνητα -κυρίως τα πετρελαιοκίνητα- και τη βιομηχανία.

Ήδη από τις 3.12.2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει παραπέμψει στο Δικαστήριο της ΕΕ την Ελλάδα για συστηματικές υπερβάσεις των επιπέδων αιωρούμενων μικροσωματιδίων στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια όλων των ετών, από το 2005 και μετά (με εξαίρεση το 2013).

Τα σωματίδια αυτά συνέβαλαν σε 379.000 πρόωρους θανάτους το 2018 στην Ε.Ε., προ πανδημίας δηλαδή και παρόλο που το ποσοστό αυτό ήταν 13% χαμηλότερο σε σχέση με το 2009, όπως αναφέρει σε έκθεσή του ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος.

Στις 8.1.2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τη δεύτερη έκδοση της «Προοπτικής για καθαρό αέρα», όπου τονίζει ότι «η ατμοσφαιρική ρύπανση εξακολουθεί να είναι ο πρωταρχικός περιβαλλοντικός κίνδυνος για την υγεία» στην ΕΕ («Healthy Environment, Healthy Lives», Έκθεση ΕΟΠ αριθ. 21/2019.), αποτελεί δε αιτία χρόνιων και σοβαρών νόσων, όπως άσθμα, καρδιαγγειακά προβλήματα και καρκίνος του πνεύμονα, καθώς και σοβαρό υγειονομικό και περιβαλλοντικό ζήτημα για τους πολίτες της ΕΕ (European Commission (2017). Special Eurobarometer 468: «Attitudes of European citizens towards the environment»).

Στην Έκθεση αυτή σημειώνει, μάλιστα, ότι «ομάδες χαμηλότερου κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, ηλικιωμένοι, παιδιά και άτομα με προβλήματα υγείας τείνουν να υφίστανται δυσμενέστερες επιπτώσεις λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό» («Unequal exposure and unequal impacts: social vulnerability to air pollution, noise and extreme temperatures in Europe», ΕΟΠ Έκθεση αριθ. 22/2018· «Employment and Social Developments in Europe 2019»).

Και καταλήγει ότι «αν θεσπίζονταν τα μέγιστα μέτρα για τον έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, οι πρόωροι θάνατοι θα μπορούσαν να μειωθούν κατά 44 % μεταξύ του 2020 και του 2030. Ωστόσο, ακόμα και έτσι θα σημειώνονταν ετησίως περισσότεροι από 130.000 πρόωροι θάνατοι στην ΕΕ μόνο εξαιτίας της ρύπανσης από ΡΜ2.5».

Παρόλα αυτά, οι αρμόδιες ελληνικές αρχές δεν προχώρησαν σε καμία άμεση ενέργεια για την προστασία της υγείας των κατοίκων της Θεσσαλονίκης. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης μετράει τα ΡΜ2.5 αλλά δεν τα ανακοινώνει. Η κυβέρνηση, κάτω από το βάρος αδράνειας χρόνων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, έσπευσε να ανακοινώσει ότι θα απαγορευτεί η πώληση νέων ΙΧ αυτοκινήτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης από το 2030, κρύβει όμως τη συσχέτιση με τα συνεχή ρεκόρ νέων κρουσμάτων στη Θεσσαλονίκη -και όχι μόνο.

Όξυνση της ρύπανσης την περασμένη βδομάδα

Η αύξηση των κρουσμάτων Covid-19, η αποφυγή του συνωστισμού στα λεωφορεία και του προβληματικού αερισμού τους ενίσχυσε τη χρήση του ΙΧ και το μποτιλιάρισμα, κάτι που αύξησε και τους ρύπους.

Την περασμένη βδομάδα, στις 15.11.2021, σε όλους σχεδόν τους σταθμούς μέτρησης ατμοσφαιρικής ρύπανσης της Θεσσαλονίκης η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας κατέγραψε υπέρβαση της μέσης ημερήσιας οριακής τιμής των 50 μg/m3 για τα μικροσωματίδια PM10.

Συγκεκριμένα, στους σταθμούς μέτρησης «Αγίας Σοφίας» καταγράφηκαν 87 μg/m3, του «Κορδελιού» 68 μg/m3 και της «Σίνδου» 64 μg/m3. Ταυτόχρονα, έπρεπε να κάνει συστάσεις προς τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης, ιδιαίτερα τα άτομα αυξημένου κινδύνου, για να περιορίσουν την έντονη σωματική δραστηριότητα, ιδιαίτερα σε εξωτερικούς χώρους. Συνηθίζει, όμως, να τα βάζει σε κρυμμένες στην ουσία από το κοινό ανακοινώσεις.

Την ίδια ημέρα η υπηρεσία του Δήμου Θεσσαλονίκης βρήκε υπερβάσεις στα PM10 στους σταθμούς μέτρησης της «Εγνατίας», με μέση ημερήσια τιμή 53 μg/m3, με μέγιστη ωριαία τιμή 82 μg/m3, στης «Λαγκαδά» 53 μg/m3 με μέγιστη ωριαία τιμή 53 μg/m3, στου «Επταπυργίου» 52 μg/m3 με μέγιστη ωριαία τιμή 62 μg/m3 και στου «Δημαρχείου» 51 μg/m3 με μέγιστη ωριαία τιμή 68 μg/m3.

Υπερβάσεις στα PM10, με υποχρέωση για ενημέρωση και προστασία του πληθυσμού μέσω συστάσεων και μέτρων προφύλαξης, είχε καταγράψει η Περιφέρεια ΚΜ και στις 12.11.2021 και στις 9.11.2021. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης βρήκε στις 12.11.2021 υπερβάσεις στα PM10 στον σταθμό μέτρησης της «Εγνατίας», με μέγιστη ωριαία τιμή 72 μg/m3 αλλά χωρίς ανακοινωμένη μέση ημερήσια τιμή. Υπερβάσεις βρέθηκαν στο «Δημαρχείο» και στις 8 και στις 9.11.2021, με μέγιστες ωριαίες τιμές 56 και 54 μg/m3 αντίστοιχα. Το ίδιο και στον σταθμό της «Εγνατίας», με μέγιστες ωριαίες τιμές 56 μg/m3 και τις δύο ημέρες. Στον σταθμό «Επταπυργίου» οι μέγιστες ωριαίες τιμές στις 8 και στις 9.11.2021 ήταν 51 και 63 μg/m3 αντίστοιχα ενώ και στις 7.11.2021 η μέση ημερήσια τιμή ήταν 52 μg/m3. Μέγιστη ωριαία τιμή στις 7.11.2021 δεν υπάρχει γιατί δεν ανακοινώνονται μετρήσεις τα Σαββατοκύριακα. Αλλά και στον σταθμό του «Δημαρχείου» στις 8.11.2021 η μέγιστη ωριαία τιμή ήταν 56 μg/m3 και στις 9.11.2021 ήταν 54 μg/m3.

Στην ΕΕ παίρνουν υπόψη τους τις μετρήσεις της Περιφέρειας. Υπάρχουν μετρήσεις και άλλων, όπως του Δήμου Δέλτα αλλά από τις 3-8-2021 δεν έχει ανακοινώσει μετρήσεις. Στην Αθήνα, όμως, οι τιμές των ρύπων από όλους τους σταθμούς μέτρησης είναι Online.

Παρόλες τις διαφορές των μετρήσεων, είναι φανερό ότι υπάρχει πρόβλημα με τα επικίνδυνα αιωρούμενα μικροσωματίδια PM10 στη Θεσσαλονίκη. Η ατμόσφαιρα της πόλης είναι επιβαρυμένη από ρύπους που προέρχονται από τη θέρμανση των κατοικιών, την κυκλοφορία και τη βιομηχανία, κατάσταση που επιδεινώθηκε κατά τα χρόνια της κρίσης. Αυτή την εποχή, μάλιστα, η κατάσταση επιδεινώνεται, όπως είχε γίνει και προ κορονοϊού. Θυμίζω ότι στις 14.11.2019 είχαμε αποκαλύψει στο Δημοτικό Συμβούλιο ότι τις μισές μέρες των προηγούμενων 28 ημερών υπήρξαν υπερβάσεις των ορίων για τα μικροσωματίδια PM10.

Καμία απάντηση από τη διοίκηση του Δήμου Θεσσαλονίκης και κυρίως μέτρα που να περιορίζουν το πρόβλημα.

Το θέμα είχα θέσει και στο ευρωκοινοβούλιο, προκαλώντας απάντηση του Ευρωπαίου Επιτρόπου Περιβάλλοντος κ. Potočnik, ο οποίος είπε ότι η υπέρβαση των ορίων είναι σταθερή από το 2005, όταν άρχισαν να συγκεντρώνονται στοιχεία σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ανέφερε, επίσης, ότι η Κομισιόν συνιστά και στην Ελλάδα να επανεξετάσει τις προτεραιότητες στα συγχρηματοδοτούμενα έργα και να επενδύσει, μεταξύ άλλων, στις καθαρές μεταφορές και στην οικολογική καινοτομία. Από τότε ελάχιστα βήματα έχουν γίνει, ούτε σε εφαρμογή της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα και του Green Deal.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση κοστίζει ζωές, όμως, γι’ αυτό και η αντιμετώπισή της θα πρέπει να γίνει άμεση προτεραιότητα, με στροφή στην ήπια ενεργειακή μετάβαση, στην αποθάρρυνση της χρήσης ΙΧ, στην ηλεκτροκίνηση των οχημάτων με κίνητρα για τα χαμηλά οικονομικά στρώματα, την ολοκλήρωση του μετρό με σεβασμό στα αρχαία, τη δημιουργία γραμμής τραμ, την ανάπτυξη του προαστιακού σιδηροδρόμου, τη θαλάσσια συγκοινωνία, στη στήριξη του ποδηλάτου με πλήρες δίκτυο προστατευόμενων ποδηλατολωρίδων, στην αντιμετώπιση της βιομηχανικής ρύπανσης Δυτικά και στην ενίσχυση της εξοικονόμησης ενέργειας και της θερμικής απόδοσης των κτιρίων.

Επίσης, επείγουν τα εξής:

Περιφέρεια, Δήμοι και ΑΠΘ να προχωρήσουν σε συντονισμό των σταθμών μέτρησης, ενιαία διαβαθμονόμηση και συμπλήρωση του δικτύου με νέα σημεία δειγματοληψίας για όλους τους ρύπους.

Εφαρμογή μηχανισμού λήψης εκτάκτων μέτρων, σε περιπτώσεις υπέρβασης των ορίων. Ουσιαστική προστασία, επέκταση και εμπλουτισμός των περιαστικών δασών.

Αύξηση των πράσινων χώρων μέσα στην πόλη και άμεση δενδροφύτευση των 2.000 κομμένων δέντρων.

*Δημοτικός Σύμβουλος Θεσσαλονίκης (Οικολογία -Αλληλεγγύη), πρώην ευρωβουλευτής, Πράσινοι