Σεξουαλική αγωγή: Η σημαντική συζήτηση στη ζωή των παιδιών μας

Η συζήτηση για το σεξ είναι ίσως από τις πιο δύσκολες για πολλούς γονείς συζητήσεις που θα κάνουν με τα παιδιά τους, συνάμα αποτελεί την πιο σημαντική ενημέρωση για την ζωή του παιδιού τους. Το τελευταίο διάστημα όλο και περισσότερες καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση έρχονται στο φως της δημοσιότητας, εγείροντας το ερώτημα αν η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση θα μπορούσε να βοηθήσει στην πρόληψη τους.

Όπως εξηγεί η Αφροδίτη Μηλοβιανού, Κλινική και Κοινοτική Ψυχολόγος: «Η σεξουαλική αγωγή είναι η ενημέρωση και η υποστήριξη των παιδιών ώστε να μπορούν να κάνουν ασφαλείς, συνειδητές επιλογές όχι μόνο για τη σεξουαλική πράξη αλλά και για τις σχέσεις, τη σεξουαλικότητα και τη σωματική και ψυχική υγεία. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως η σεξουαλική αγωγή δεν έχει να κάνει μόνο με τα μέρη του σώματος και βιολογικές διαδικασίες αλλά περιλαμβάνει όλες τις συναισθηματικές, κοινωνικές και γνωστικές πλευρές της σεξουαλικής ζωής. Τι θεωρούμε ότι είναι φυσιολογικό να συμβαίνει μεταξύ ανθρώπων, σε τι ηλικία μπορεί να συμβαίνει, τα συναισθήματα που μπορούμε να έχουμε για τα άτομα με τα οποία εμπλεκόμαστε σε μια σεξουαλική πράξη, η συναίνεση, τα όργανα του σώματος, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, η εγκυμοσύνη είναι μερικά μόνο ζητήματα.»

Σε χώρες του εξωτερικού το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής έχει θεσπιστεί ως εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ωστόσο η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα πίσω. Αναφορικά, στην Γαλλία το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής έγινε υποχρεωτικό από την δεκαετία του 90, ενώ στην Ολλανδία το μάθημα διδάσκεται από τις τάξεις του δημοτικού.

Στην Ελλάδα η ιστορία της σεξουαλικής αγωγής ως εκπαιδευτικό μάθημα μας πηγαίνει στο μακρινό 1964, όταν ο Ευάγγελος Παπανούτσος, τότε Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας είχε προαναγγείλει πως «Η Σεξουαλική Αγωγή μπαίνει άμεσα στα ελληνικά σχολεία».

Χρειάστηκαν δεκαετίες για να γίνουν μικρά βήματα προς το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής, χωρίς ποτέ να είναι καρποφόρα. Το 1995 εισάγεται μία ενότητα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στο μάθημα αγωγή της υγείας. 2001 και εκδίδεται βιβλίο για το μάθημα, όμως δεν μοιράστηκε ποτέ… Πολλοί ισχυρίστηκαν ότι υπήρξαν αντιδράσεις από την εκκλησία, το Υπουργείο Παιδείας δεν έδωσε ποτέ ξεκάθαρη απάντηση. Το 2003, ο Θάνος Ασκητής καταθέτει πρόταση στο Υπουργείο Παιδείας για το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής, ο ίδιος βασίστηκε σε ένα πρόγραμμα επιδοτούμενο από την ευρωπαϊκή κοινότητα, που περιλάμβανε συνολικά 9 θεματικές υγείας. Η μία ήταν η Σεξουαλική Αγωγή. Το πρόγραμμα δεν προχώρησε ποτέ.

25 Φεβρουαρίου 2021, μετά την θύελλα καταγγελιών για σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοινώνει την επέκταση σε όλα τα σχολεία από τον Σεπτέμβριο του προγράμματος της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά πιλοτικά κατά τη φετινή χρονιά.

Τι είναι όμως η σεξουαλική αγωγή, πότε πρέπει να ξεκινήσει, γίνεται αποκλειστικά από τους γονείς, τι περιέχει και πώς μπορεί να προστατέψει ένα παιδί από την σεξουαλική κακοποίηση; Η κλινική ψυχολόγος, Αφροδίτη Μηλοβιανού μίλησε στην Parallaxi, λύνοντας μας τις απορίες σε ένα θέμα «ταμπού».

Πότε πρέπει να ξεκινάει η σεξουαλική αγωγή στα παιδιά;

Η σεξουαλική αγωγή πρέπει να ξεκινά νωρίς από τη νηπιακή ηλικία και να συνεχίζεται και μετά το σχολείο. Δεν είναι μια πληροφορία που δίνεται εφάπαξ και αρκεί για να πορευτεί ένας άνθρωπος. Σε κάθε ηλικιακό στάδιο το βάθος στο οποίο φτάνει η ενημέρωση και η θεματολογία είναι διαφορετικά. Φυσικά, σε κάθε ηλικία το λεξιλόγιο και το περιεχόμενο είναι προσαρμοσμένα στη γνωστική, σωματική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.

Τι περιέχει;

Τα παιδιά γύρω στα 2-4 έτη μπορούν και πρέπει να ξεχωρίζουν τα μέρη του σώματος και το γεγονός ότι το σώμα τους τους ανήκει. Μπορούν να καταλάβουν ότι είναι φυσιολογικό τα σώματα και τα όργανα να είναι διαφορετικά και ότι είναι φυσιολογικό να θέλουν να εξερευνήσουν το σώμα τους. Σε αυτή την ηλικία επίσης όμως πρέπει να μάθουν πότε και που είναι αποδεκτό να εξερευνούν το σώμα τους και ότι έχουν δικαίωμα να ασχολούνται μόνο με το δικό τους σώμα.

Με αυτή τη βάση, σιγά σιγά στα επόμενα χρόνια και μέχρι τα παιδιά να τελειώσουν το νηπιαγωγείο, η αγωγή περιλαμβάνει περισσότερες λεπτομέρειες για το σώμα και την αναπαραγωγή, τα εσωτερικά όργανα που προηγουμένως δεν έβλεπαν και δεν κατανοούσαν ως έννοιες. Επίσης με τη βάση της ιδιωτικότητας του σώματος που έχει δημιουργηθεί προηγουμένως, τα παιδιά που πλέον είναι πιο κοινωνικά αλλά και πιο περίεργα για το ανθρώπινο σώμα μαθαίνουν πότε, πώς και που είναι αποδεκτό να τα ακουμπάει κάποιος και μαθαίνουν δεξιότητες ώστε να δίνουν ή να αρνούνται την άδεια σε κάποιον να τους ακουμπήσει. Αντίστοιχα, μαθαίνουν και το πότε αυτά μπορούν να ακουμπούν κάποιον ή όχι.

Στο δημοτικό εισάγονται νέες έννοιες όπως οι διαφορές μεταξύ φύλου και γένους. Επίσης γίνεται η ενημέρωση για τη σύνδεση της σεξουαλικότητας με τις σχέσεις που αναπτύσσουν οι άνθρωποι. Η εξερεύνηση του σώματος μπορεί να αλλάξει μορφή και τα παιδιά να ενδιαφέρονται να μάθουν πως ικανοποιούνται σεξουαλικά. Εδώ οι πληροφορίες που δίνονται βασίζονται στις προηγούμενες πληροφορίες αναφορικά με την ιδιωτικότητα και το δικαίωμα άρνησης στο άγγιγμα κάποιου. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας αρχίζουν να επικοινωνούν με άλλους ανθρώπους και συχνά μέσα από κοινωνικά δίκτυα. Πρέπει να γνωρίζουν με ποιους είναι ασφαλές να επικοινωνούν και το περιεχόμενο της επικοινωνίας που μπορούν να έχουν με κάποιον.

Επιπλέον, στο δημοτικό καλό είναι να γνωρίζουν τα παιδιά αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης, είτε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα είτε ανθρώπους και υπηρεσίες που μπορούν να τους ενημερώσουν και να τους συμβουλέψουν.

Τα παιδιά πρέπει να αρχίσουν να προετοιμάζονται για σοβαρές αλλαγές στο σώμα τους καθώς πλησιάζουν την εφηβεία. Καλό είναι να γνωρίζουν τις σωματικές, ορμονικές, ψυχολογικές αλλαγές της περιόδου αυτής, την ποιότητα και ασφάλεια των σχέσεων και να φροντίζουν σωστά το σώμα τους που αλλάζει.

Τα παιδιά πρέπει να μπουν στην εφηβεία προετοιμασμένα για όλες αυτές τις αλλαγές και για το σεξουαλικό ενδιαφέρον που θα αρχίσουν να αποκτούν. Ήδη από την προεφηβική περίοδο πρέπει να γνωρίζουν βασικά πράγματα για την σεξουαλική πράξη και τις ερωτικές σχέσεις ώστε να μπορούν να πάρουν ασφαλείς μελλοντικές αποφάσεις.

Οι έφηβοι πρέπει να γνωρίζουν ακόμη περισσότερες πληροφορίες για το αναπαραγωγικό σύστημα, τις μεθόδους αντισύλληψης, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Ίσως ακόμη να χρειάζονται συμβουλευτική για τη διαχείριση των σχέσεων, ζητήματα πίεσης και συναίνεσης ώστε να προφυλάξουν καλύτερα τη σωματική και ψυχική τους υγεία. Πόσο σημαντική είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση; Μία λανθασμένη ή μάλλον ελλιπής σεξουαλική αγωγή στα παιδιά και στους εφήβους τι μπορεί να προκαλέσει στις μετέπειτα σεξουαλικές εμπειρίες τους (Πχ ταμπού, έλλειψη γνώσεων, κλπ)

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι απαραίτητη για τη σωματική και ψυχική υγεία και καθοριστική για το μέλλον. Η έλλειψη πληροφόρησης και στήριξης οδηγεί σε λάθος αποφάσεις και έλλειψη δεξιοτήτων να χειριστούμε σωστά σχέσεις και δυσάρεστες καταστάσεις. Για παράδειγμα, τα παιδιά και οι νεαροί ενήλικες που πέφτουν θύματα παρενόχλησης ή κακοποίησης συχνά δεν ξέρουν πώς να το διαχειριστούν. Δεν αισθάνονται δυνατοί να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και εμφανίζουν ψυχολογικές δυσκολίες, ενοχή, έλλειψη εμπιστοσύνης και πολλά άλλα. Το ίδιο ισχύει και για όσους δεν ξέρουν να διαχειριστούν δυσλειτουργικές και κακοποιητικές σχέσεις.

Επιπλέον, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση μπορεί να προλάβει σοβαρά ζητήματα όπως ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες ειδικά σε μικρές ηλικίες και προβλήματα υγείας όπως τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.

Η λανθασμένη διαπαιδαγώγηση οδηγεί πολλούς νέους σε αναρίθμητες δυσκολίες και ερωτήματα που κανονικά δεν θα έπρεπε να έχουν μείνει αναπάντητα. Πολλοί νέοι δεν ξέρουν πόσο διαρκεί μία στύση, πως επιτυγχάνεται ο οργασμός, αν είναι φυσιολογικός ή όχι ο πόνος κατά την πράξη, δεν γνωρίζουν πως προκύπτουν προβλήματα στη σεξουαλική ζωή, αισθάνονται δυσφορία με τα βιολογικά τους χαρακτηριστικά, δεν ξέρουν πώς να επικοινωνήσουν στους άλλους τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, διακατέχονται από προκαταλήψεις και προβαίνουν σε διακρίσεις για τα κοινωνικά φύλα, τις σεξουαλικές προτιμήσεις….

Φυσικά για όλα αυτά δεν ευθύνεται μόνο η έλλειψη σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα παιδιά αλλά και στις προηγούμενες γενιές γιατί και αυτές δεν ξέρουν πώς να φερθούν σωστά ως πρότυπα και να μεταφέρουν τις κατάλληλες πληροφορίες στους νεότερους.

Σε αρκετές χώρες η σεξουαλική αγωγή υπάρχει ως μάθημα στα σχολεία, η Ελλάδα στρέφεται σιγά σιγά σε αυτή την κατεύθυνση, δημιουργώντας ένα πιλοτικό πρόγραμμα πιστεύεις ότι αρκεί μόνο αυτό ή πρέπει να γίνει υποχρεωτικό μάθημα;

Η σεξουαλική αγωγή δεν είναι μόνο ζήτημα του σχολείου και δεν τελειώνει στα πλαίσια ενός μαθήματος που γίνεται μια φορά. Είναι ζήτημα και του σπιτιού, και της κοινωνίας, και των ειδικών (γιατρών, ψυχολόγων, εκπαιδευτικών κλπ). Πιστεύω πως η σεξουαλική αγωγή δεν είναι κάτι που εμφανίζεται απλά σε ένα πρόγραμμα και τα παιδιά το μαθαίνουν. Επιπρόσθετα, σε κάθε ηλικία οι ανάγκες και όσα πρέπει να ξέρει ένα παιδί είναι διαφορετικά. Για αυτό δεν γίνεται να είναι απλά ένα πρόγραμμα που το παιδί παρακολουθεί σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Χρειάζεται το παιδί να λαμβάνει γνώσεις και υποστήριξη για τη σεξουαλική του υγεία και ζωή σε όλα τα στάδια της ζωής και σε όλα τα πλαίσια. Άρα, για τα πλαίσια του σχολείου, πιστεύω πως μια πιο μόνιμη μορφή είναι σίγουρα απαραίτητη. Μπορεί να αποτελεί μέρος προγραμμάτων ή μαθημάτων που προσφέρονται σε σταθερή βάση και προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για την υγεία των παιδιών και των εφήβων γενικά. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι ενταγμένο σε ένα σταθερό μάθημα Αγωγής Υγείας που εξετάζει θέματα σωματικής, ψυχικής, σεξουαλικής υγείας και περιέχει αντίστοιχο υλικό για κάθε ηλικιακή ομάδα.

Δεν ξέρω αν θα το θεωρούσα μάθημα βέβαια αυτό που πρέπει να συμβεί στο σχολείο. Η σεξουαλική αγωγή ίσως κάνει πολλά παιδιά να αισθάνονται άβολα να συζητούν τα θέματα αυτά με άλλους και αυτό να τους αποτρέπει από το να το δουν σοβαρά και να μπορέσουν πράγματι να ρωτήσουν όσα θέλουν. Άρα η σεξουαλική αγωγή μπορεί να υπάρχει και με τη μορφή της συμβουλευτικής σε μικρές ομάδες ή ατομικά.

Μπορεί η σεξουαλική αγωγή να προλάβει ή να προστατέψει το παιδί από την σεξουαλική κακοποίηση;

Ναι, όταν υπάρχει και η ψυχολογική στήριξη και δεν μιλάμε μόνο για τα μέρη του σώματος. Πρέπει να γνωρίζουν τι σημαίνει συναίνεση, απόλαυση, ιδιωτικότητα, παρενόχληση, με ποιους και πότε μια σεξουαλική πράξη μπορεί να επιτρέπεται και να είναι ασφαλής και να νιώθουν ικανά να υπερασπιστούν τον εαυτό τους σε πρακτικό και ψυχολογικό επίπεδο. Πρέπει να νιώθουν ότι μπορούν να επικοινωνήσουν άμεσα και με ασφάλεια σε κάποιον ενήλικα που θα τα προστατέψει και θα τα στηρίξει, είτε είναι γονέας είτε εκπαιδευτικός ή άλλος ειδικός.

Τα παιδιά δεν γνωρίζουν αν και πότε πρέπει να αντισταθούν και να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Μετά από περιστατικά παρατηρούνται αισθήματα ντροπής, ανικανότητας και ενοχής επειδή δεν ξέρουν πώς να αντιμετωπίσουν αυτές τις καταστάσεις. Ακόμη και μετά από αυτά τα περιστατικά που έχουμε παρακολουθήσει φέτος υπάρχουν πολλοί ενήλικες- φαντάσου πόσα παιδιά- που δεν μπορούν να δώσουν ούτε τον ορισμό της κακοποίησης και της παρενόχλησης…

Ποια είναι τα πιο συχνά λάθη που κάνουν οι γονείς στην συζήτηση για το σεξ με τα παιδιά τους ή εφήβους;

Να μιλάνε με απλό, γενικόλογο, παιδιάστικο ή μεταφορικό τρόπο. Επίσης να μην ξέρουν πώς να μιλήσουν σε παιδιά διαφορετικών ηλικιών με αποτέλεσμα να τρομάζουν τα μικρά παιδιά με ακατάλληλες πληροφορίες, να μην δίνουν απαραίτητες πληροφορίες για να μην τα «πονηρέψουν» ή να μην ενημερώνουν τα μεγαλύτερα παιδιά με ακριβείς πληροφορίες που ίσως φανούν σωτήριες. Να μην ξέρουν πώς να διαχειριστούν ζητήματα καινούρια για αυτούς όπως είναι το σεξ σε μικρή ηλικία, ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού, ορολογία κλπ. Να νιώθουν τρομερή ανασφάλεια και ταραχή όταν μιλάνε για αυτό κάνοντας τη συζήτηση για τα παιδιά άβολη και ίσως να τα αποτρέπουν να τους προσεγγίσουν στο μέλλον. Τέλος, το να μην μπορούν να κρατήσουν μια σωστή στάση απέναντι στα παιδιά τους και στο τι θέλουν να τους λένε. Οι γονείς συχνά εμφανίζονται πολύ άνετοι και θέλουν τα παιδιά τους να τους θεωρούν «φίλους», να τους λένε ότι τους απασχολεί σαν να το λένε στους φίλους τους. Κάτι τέτοιο φυσικά δεν γίνεται να συμβεί και ίσως το παιδί τελικά να σοκάρει τους γονείς του ή να μην θέλει να τους πει κάτι επειδή νιώθει πολύ άβολα με αυτή την οικειότητα.

Πώς και γιατί πρέπει να μιλήσουμε στα παιδιά για το σεξ;