Η σκοτεινή πλευρά της τηλεοπτικής κωμωδίας

Ο BoJack Horseman ξεκίνησε αρκετά παραπλανητικά, ως ένα ακόμα τηλεοπτικό σόου κινουμένων σχεδίων που απευθύνεται σε ενήλικες. Πρόκειται για έναν άνδρα (επί της ουσίας ένα άλογο) που έχει κολλήσει στο παρελθόν, ξαναζώντας τις ημέρες της δόξας του ως σταρ της κωμικής σειράς σε ένα σόου της δεκαετίας του 80′ που ονομάζεται «Horsin’ Around». 

Ο BoJack είναι εθισμένος, κάνει κακό σεξ, φαίνεται καταθλιπτικός. Κλασικά σημάδια νευρικών κινούμενων σχεδίων για ενήλικες του 21ου αιώνα, στα βήματα των The Simpsons και του Family Guy.

Όπως πολλά streaming σόου, οι πρώτοι φανατικοί του «BoJack Horseman» όταν ξεκίνησε να προβάλλεται το 2014, άρχισαν να διακρίνουν ότι από το έβδομο επεισόδιο και μετά γινόταν όλο και καλύτερο. Όμως, δεν μπορούσαν να φανταστούν το τι τους επιφύλασσε ο δημιουργός της σειράς. Οι επόμενες έξι σεζόν θα προσέφεραν έναν συγκλονιστικό προβληματισμό για το νόημα της ζωής, καθώς ο Bojack ερχόταν αντιμέτωπος με την κενότητα της εγκόσμιας επιτυχίας, την καταστροφική απώλεια, ένα σωρό τρομερές τύψεις και σχεδόν τον θάνατο.

Αυτό το άλογο είναι το πρόσωπο της κωμωδίας του 21ου αιώνα. Σειρές όπως τα BoJack Horseman, Fleabag, Catastrophe, Veep και Crazy Ex-Girlfriend είναι μεταξύ των κωμωδιών που έχουν αφήσει πίσω τους την παραδοσιακή μορφή κωμικών σειρών του παρελθόντος.

Η τηλεοπτική κωμωδία δεν είναι απλώς αστεία στις μέρες μας. Τα γέλια συνοδεύονται από πολύ μεγαλύτερα συναισθηματικά διακυβεύματα που συχνά αντιπαρατίθενται με θλίψη, ντροπή, εθισμό, διαφθορά, ψυχικές ασθένειες, υπαρξιακά ερωτήματα σχετικά με το νόημα της ζωής.

Με τις υπηρεσίες streaming, όπως είναι φυσικό, οι επιλογές μας για να παρακολουθήσουμε τηλεοπτικά προγράμματα έχουν πολλαπλασιαστεί. Παίρνουμε το μέσο πιο σοβαρά. Αυτή η αλλαγή επέτρεψε στις κωμωδίες να σταθούν επάξια δίπλα στο δράμα, όσον αφορά το κύρος. Το γέλιο ανακατεύεται πλέον με την σοβαρότητα.

Και αυτό έγινε τα τελευταία χρόνια. Η τηλεοπτική κωμωδία του 20ου αιώνα ήταν πιο ξεκάθαρη. Η τηλεόραση καθοδηγούνταν από τους διαφημιστές, τα μεγαλοστελέχη των δικτύων δεν ήθελαν να αναστατωθούν ή να προσβληθούν οι τηλεθεατές. Επομένως στις οθόνες μας έρχονταν πρόγραμμα που είχαν σαν στόχο να τους ευχαριστήσουν όλους. Μια συνταγή για να καταπνιγεί η δημιουργικότητα.

Αυτό άλλαξε στη νέα χιλιετία. Η «έκρηξη» των καλωδιακών καναλιών έδωσε έμφαση στην ποιότητα, την καινοτομία και τις κινηματογραφικές τεχνικές, οδηγώντας το είδος μακριά από τους παραδοσιακούς περιορισμούς των κωμωδιών με τα ηχογραφημένα χειροκροτήματα και γέλια.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, προγράμματα όπως το The Office και το Curb Your Enthusiasm, άνοιξαν την πόρτα σε μια νέα απεικόνιση της κωμωδίας.

Καταστροφικά γεγονότα, όπως για παράδειγμα η 11η Σεπτεμβρίου, ίσως να διαδραμάτισαν το δικό τους ρόλο για τη «στροφή» προς την σκοτεινή κωμωδία, αφού αποτέλεσαν την αρχή μιας διάβρωσης των ψευδαισθήσεων της ασφάλειας και της εξασφαλισμένης προόδου που ήταν χαρακτηριστικό της ζωής στον δυτικό κόσμο τις δεκαετίες του 80′ και 90′.

Από τον συνεχή φόβο της τρομοκρατίας, τους πολέμους, την οικονομική κρίση, τα περιστατικά ένοπλων επιθέσεων στα σχολεία, την πολιτική πόλωση και εν τέλει την πανδημία, οι δύο τελευταίες δεκαετίες έχουν σηματοδοτήσει την απώλεια της αθωότητας για πολλούς ανθρώπους στον δυτικό κόσμο.

Πολλά προγράμματα πριν και μετά την 11η Σεπτεμβρίου, θόλωσαν τα όρια μεταξύ κωμωδίας και δράματος. Αλλά υπάρχει κάτι πιο συναρπαστικό που ανακαλύφθηκε στην πορεία. Από εκεί που η σκοτεινή πλευρά της κωμωδίας εμφανίζονταν μόνο στον κινηματογράφο ή το θέατρο, η τηλεόραση απέφευγε τους πειραματισμούς. Η τηλεοπτική κωμωδία του 21ου αιώνα έγινε όμως ένας χώρος επίλυσης των αντιφάσεων του κόσμου, αναγνωρίζοντας ότι και στις καλύτερες στιγμές της ζωής μας, η ζωή μπορεί να σου ρίξει μια δυνατή κλωτσιά, αλλά και το πιο σημαντικό, ότι ακόμα και στη χειρότερη στιγμή μας, μπορούμε να χαμογελάσουμε.

Πάρτε ως παράδειγμα τη σειρά Ted Lasso. Θα μεταφράζονταν εύκολα ως μια κλασική κωμική σειρά του παρελθόντος. Ένας απλός, λαϊκός προπονητής του αμερικάνικου ποδοσφαίρου, πηγαίνει στο Ηνωμένο Βασίλειο και του αναθέτουν να προπονήσει μια αγγλική ομάδα ποδοσφαίρου, ένα άθλημα που δεν καταλαβαίνει, σε μια εντελώς διαφορετική κουλτούρα που δεν του ταιριάζει. Σαν ένα ψάρι έξω από το νερό, που έχει εμφανιστεί σε κωμωδίες από τη δεκαετία του 60′ έως και τη δεκαετία του 90′.

Αλλά ως φαινόμενο του 21ου αιώνα, η σειρά μεταμορφώθηκε σε κάτι εντελώς διαφορετικό από τη δεύτερη σεζόν και μετά. Μια εξερεύνηση της παγίδας της τοξικής αρρενωπότητας, των λυτρωτικών δυνάμεων του πόσο ευάλωτοι είμαστε, της ειλικρίνειας και της εκτίμησης των συνανθρώπων. Η ζωή του Ted μπορεί να έχει περισσότερες δυσκολίες από εκείνων των ομολόγων του τον περασμένο αιώνα, αλλά η προοπτική της σειράς είναι -τουλάχιστον μετά από δύο σεζόν- απίστευτα αισιόδοξη.

Οι περισσότερες dark comedies έχουν μια πλευρά μετρημένης αισιοδοξίας. Ήρωες που καταφέρνουν να επιβιώσουν από κάποιες σοβαρές δυσκολίες, να κερδίσουν ένα happy end, να συμβιβάζονται με ένα τραύμα και τελικά να κοιτούν μπροστά, πιο σοφοί.

Αυτό κάνει αυτές τις σειρές σαν ένα βάλσαμο για τις αβέβαιες στιγμές μας. Δεν τα παρουσιάζουν όλα ότι είναι ηλιόλουστα, απευθύνονται στην ακαταστασία του πραγματικού κόσμου, μια ακαταστασία που έγινε πιο έντονη από τα τέλη της δεκαετίας του 2010 και πιο έντονη στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2020.

Κάποιες από τις κορυφαίες κωμωδίες του 21ου αιώνα είναι κατάμαυρες, χωρίς καμία ρωγμή για να αφήσει μια αχτίδα φωτός. Το Veep τελείωσε με μια θανατηφόρα κυνική καταδίκη της πολιτικής των ΗΠΑ και το Succession δεν έχει ακόμα αποκαλύψει κάποιο στοιχείο αισιοδοξίας για την οικογένεια Roy. Η βρώμικη πλούσια αμερικάνικη δυναστεία των μέσων ενημέρωσης στο επίκεντρο της. Η αναγνώριση των κριτικών και η λατρευτική μανία γύρω από τη σειρά οφείλεται στην απεικόνιση της απληστίας, της ανικανότητας, της ατιμωρησίας των υπερπλουσίων που διοικούν αυτοκρατορίες επικοινωνιακών κολοσσών.

Στην πραγματικότητα είναι δύσκολο να κατηγοριοποιήσεις τη συγκεκριμένη σειρά. Ένα πρόγραμμα διάρκειας μιας ώρας γεμάτο ανατροπές. Είναι ασυνείδητα σαιξπηρικό. Τα Emmy 2021 το αποκάλεσαν δράμα. Ίσως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα «ανάλαφρο δράμα», αντί για μαύρη κωμωδία.

Όλα τα παραπάνω δεν εντοπίζονται μόνο στην αμερικάνικη τηλεόραση. Ανάλογα προγράμματα εντοπίζουμε και στην Ιαπωνία, την Νότια Κορέα, τη Γαλλία, τη Σουηδία. Είναι αναμενόμενο ότι θα υπάρξει παγκοσμίως μια ανάπτυξη των ειδών στις τηλεοπτικές σειρές, όσο δίνεται η δυνατότητα στους τηλεθεατές να έχουν πρόσβαση σε προγράμματα από κάθε χώρα.

Υπάρχουν βέβαια και οι εξαιρέσεις στη στροφή της κωμωδίας προς το «μαύρο». Το 30 Rock είχε ένα κυνικό, σατιρικό στοιχείο, αλλά κατά βάθος εξακολουθούσε να είναι μια κλασσική κωμωδία στο χώρο εργασίας. Και το Schitt’s Creek στην αρχή είχε ένα στοιχείο χλευασμού, κοιτάξτε αυτούς τους πλούσιους ανθρώπους που αναγκάστηκαν να ζουν στη μέση του πουθενά, στη συνέχεια αψήφησε αυτή την εικόνα σε κάθε βήμα για να δημιουργήσει ένα ουτοπικό όραμα για τη ζωή μιας μικρής πόλης που δέχονταν τους πάντες.

Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι εάν το «μαύρο» ή το «φως» θα κυριαρχήσει στην κωμωδία τον 21ο αιώνα. Η σειρά BoJack Horseman χρησιμεύει ως χαρακτηριστικό παράδειγμα μεταξύ του πώς η πραγματικά καθαρή κωμωδία, ανόητη, αστεία, μπορεί να μεταμορφωθεί σε έναν λεπτό διαλογισμό για το νόημα της ζωής. Και να έρθει πιο κοντά στις απαντήσεις σε αυτά τα μεγάλα ερωτήματα, από τι θα πρόσφερε ένα δράμα.

Προσοχή spoiler!

Στην τελευταία σκηνή του σόου ο BoJack έχοντας άδεια μια ημέρα από τη φυλακή για να παρευρεθεί σε έναν γάμο, κάθεται σε μια ταράτσα με τη φίλη του Diane, ότι πιο κοντινό θα μπορούσε να βρει σε μια αδελφή ψυχή. Της μιλάει για τη ζωή στη φυλακή και μετά σηκώνει τους ώμους του. «Λοιπόν, τι θα κάνεις;» λέει αυτός. «Η ζωή είναι σκύλα και μετά πεθαίνεις, σωστά;»

«Μερικές φορές» λέει αυτή. «Μερικές φορές η ζωή είναι σκύλα και μετά συνεχίζεις να ζεις».

Παύση.

«Μα είναι ωραία νύχτα ε;»

«Ναι» λέει αυτός. «Αυτό είναι καλό».

Ο τίτλος του επεισοδίου είναι: Nice while It Lasted.

Και εγείρει ένα ερώτημα. Πότε θα γίνει αμφισβητήσιμη η διάκριση μεταξύ κωμωδίας και δράματος; Πότε θα είμαστε έτοιμοι να παραδεχτούμε ότι η ζωή είναι αστεία και θλιβερή, όμορφη και τραγική και ότι μια μορφή τέχνης καταφέρνει να τα αντικατοπτρίζει όλα; Ακόμα και αν αυτή είναι η τηλεόραση.

ΠΗΓΗ: BBC