Σταθμός Βενιζέλου: Μουσειακός χώρος ή βυζαντινή Ντίσνεϋλαντ;

Λέξεις: Κατερίνα Νικολαΐδου

«Ένας μοναδικός μουσειακός μνημειακός χώρος», «μια Byzantioland στα πρότυπα της Disneyland», «ένας σταθμός που θα λειτουργεί και ως μουσείο», «μια συμφορά ισοδύναμη του βομβαρδισμού του Παρθενώνα από τον Φραντσέσκο Μοροζίνι».

Δύο διαφορετικές αναγνώσεις της απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων του Σταθμού Βενιζέλου, που, όπως ο ίδιος ο Πρόεδρος της Αττικό Μετρό κ. Ταχιάος διαβεβαιώνει τους πολίτες, αφορά έναν αριθμό αιώνων ο οποίος είναι σίγουρα μονοψήφιος. Η αλλιώς, του ξεριζώματος και διαμελισμού ενός μοναδικού σε παγκόσμια κλίμακα ευρήματος, της καρδιάς του εμπορικού κέντρου, από τον 4ο ως τον 9ο μ.Χ. αιώνα, της δεύτερης σημαντικότερης πόλης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας – με την προοπτική το μεγαλύτερο μέρος του να επανέλθει, συραμμένο εκ νέου, σε κάποιο σημείο του Σταθμού και, από μνημείο που ήταν κάποτε, να βαπτιστεί «μουσείο».

Γίνεται, άραγε, μουσείο ένα μνημείο όταν τεμαχίζεται και μεταφέρεται μακριά από την θέση του, κι αργότερα τα τμήματά του επανασυγκολλούνται κάπου εκεί κοντά; Είναι η έννοια του μουσείου κάτι τόσο ευτελές, ώστε έτσι να βαφτίζουμε τα μνημεία όταν, κόβοντας και ράβοντάς τα σύμφωνα με τις επιθυμίες μας, τους στερούμε την αυθεντικότητά τους; Κι αν όχι, γιατί πλέον μιλούν για «μουσειακό χώρο» όχι μόνο όσοι κάνουν πολιτικές εξαγγελίες, αλλά και τα έγγραφα της Αττικό Μετρό;

Πέρσι το καλοκαίρι, η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού είχε δηλώσει πως αυτός ο «μουσειακός μνημειακός χώρος» θα είναι «κάτι ανάλογο με τον σταθμό – μουσείο του Μετρό στη Νάπολη, με το πλήθος των αρχαιοτήτων». Ας δούμε, λοιπόν, τι είδος μουσείου στεγάζει αυτός ο σταθμός του μετρό της Νάπολης

Σε αντίθεση με πολλούς άλλους σταθμούς της γραμμής 1, όπου οι επιβάτες συναντούν μόνο μερικές βιτρίνες με ευρήματα των ανασκαφών του αντίστοιχου σταθμού, ο σταθμός Neapolis στεγάζει έναν μεγάλο χώρο, χωρισμένο σε πέντε χρονολογικές περιόδους. Εκεί εκτίθενται αρχαιότητες που βρέθηκαν σε όλα τα ανασκαφικά σκάμματα των εργοταξίων της γραμμής, παρουσιάζοντας στους επισκέπτες την προϊστορική, την ελληνική, την ρωμαϊκή, την βυζαντινή και την ισπανική Νάπολη, αλλά και τη σύγχρονη εποχή, ως την φασιστική περίοδο. Αγγεία και αγάλματα που ανάγονται σε διάφορες χρονολογικές περιόδους, το εκμαγείο ενός προϊστορικού άροτρου, ακόμη και ένα άγαλμα της Νίκης το οποίο δε βρέθηκε σε εργοτάξιο του μετρό, αλλά στην περιοχή Orefici το 1893.

Όχι, δεν εκτίθενται αποκολλημένα αρχιτεκτονικά μνημεία εκεί, πολύ λιγότερο μνημειακά σύνολα έκτασης 1,5 χιλιομέτρου. Οι Ιταλοί, με την αξιοθαύμαστη παράδοσή τους στην αποκατάσταση μνημείων και την αυστηρή δεοντολογία τους για την αναστήλωση, δεν θα βάφτιζαν ένα μνημείο, μουσείο. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως, στην έκκλησή της για τη διάσωση του μνημειακού συνόλου της Βενιζέλου τον Απρίλιο του 2020, η Ιταλική Ομοσπονδία Πανεπιστημιακών Συμβουλίων Αρχαιολογίας τόνιζε πως «οι σύγχρονες τεχνολογίες σίγουρα επιτρέπουν τη δυνατότητα διατήρησης κατά χώραν του αρχαιολογικού συνόλου».

Και ναι, τα εκθέματα περιλαμβάνουν και άλλα ευρήματα, εκτός του μετρό, γιατί ο εκθεσιακός χώρος του σταθμού ανήκει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης, που βρίσκεται ακριβώς από πάνω, μόλις φτάσεις στην επιφάνεια της γης. Ο εκθεσιακός χώρος δημιουργήθηκε στο πλαίσιο ενός συνολικότερου προγραμματισμού δημιουργίας πολιτιστικών “hubs” για την ενίσχυση του πολιτιστικού τουρισμού. Όπως ακριβώς συμβαίνει και στο Yenikapi της Κωνσταντινούπολης, δηλαδή, για την αξιοποίηση, στο πλαίσιο του τουρισμού κρουαζιέρας ειδικά, του μοναδικού ευρήματος του λιμανιού του Θεοδοσίου, που ήρθε στο φως κατά τις εργασίες για την κατασκευή σταθμού του μετρό.

Γιατί, λοιπόν, «μουσείο» και όχι «μνημείο» το επανατοποθετημένο σύνολο του σταθμού Βενιζέλου;

Μήπως επειδή η αποκατάσταση μνημείων διέπεται από δεοντολογίες αυστηρές όχι μόνο στην Ιταλία αλλά παγκοσμίως; Επειδή οι δεοντολογίες αυτές καθορίζονται σε διεθνείς συμβάσεις τις οποίες και η Ελλάδα έχει συνυπογράψει; Συμβάσεις τις οποίες  φορείς στην Ελλάδα και διεθνώς επικαλέστηκαν στις εκκλήσεις και τις διαμαρτυρίες τους για την απόφαση απόσπασης αυτού του μνημειακού συνόλου;

Με το υποκείμενο, και απόλυτα αναμενόμενο, στρώμα ρωμαϊκών ευρημάτων που έρχεται πλέον στο φως καθώς το μνημείο αποξηλώνεται, το μόνο βέβαιο είναι πως το μνημειακό σύνολο δεν θα επανατοποθετηθεί στην ίδια ακριβώς θέση και στάθμη όπου βρισκόταν. Μένει να δούμε ακόμη αν «μουσείο» σημαίνει, επιπλέον, μια κατ’ επιλογή αποσπασματική επανατοποθέτηση τμημάτων του, εν είδει μουσειακών εκθεμάτων.

Υπαίθριο Μουσείο δεν ονομάζεται η μη δεοντολογική αποκατάσταση ενός κάποτε αυθεντικού μνημείου που ο ίδιος διέλυσες. Αρχαιολογικό Υπαίθριο Μουσείο, ειδικότερα, σύμφωνα με τον, συνδεόμενο με το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων, Οργανισμό Πειραματικής Αρχαιολογίας EXARC, oνομάζεται ο μόνιμος μη κερδοσκοπικός οργανισμός με υπαίθριες, ρεαλιστικής κλίμακας αρχιτεκτονικές αναπαραστάσεις, βασισμένες, κατά κύριο λόγο, σε αρχαιολογικές πληροφορίες.

Και Μουσείο δεν είναι ο χώρος που στεγάζει έναν κάποιο τρόπο που βρήκες – μετατρέποντας τμήματα ενός μνημείου σε επιμέρους εκθέματα – για να μη γίνεις δυσάρεστος στους πολίτες επειδή διέπραξες ένα πολιτιστικό έγκλημα εις βάρος τους. Είναι, σύμφωνα με το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων, ο μη κερδοσκοπικός, μόνιμος οργανισμός στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοιχτός στο κοινό, ο οποίος αποκτά, συντηρεί, ερευνά, επικοινωνεί και εκθέτει τον υλικό και άυλο πολιτισμό της ανθρωπότητας και του περιβάλλοντός της με σκοπό την εκπαίδευση, την μελέτη και την ψυχαγωγία.

Όταν, λοιπόν, βρίσκεσαι σε αμηχανία πώς να βαφτίσεις κάτι που δε θέλεις να λέγεται μνημείο πια, ή κατά νόμο δε μπορείς να το αποκαλείς πλέον έτσι, κι από την άλλη, ούτε υπαίθριο μουσείο μπορείς να το πεις, ούτε και μουσείο γενικά, τότε μάλλον κάτι έχεις κάνει λάθος.

*Η Κατερίνα Νικολαΐδου είναι αρχαιολόγος – μουσειολόγος Υπηρέτησε στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ως στέλεχος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και συνεργάστηκε ως εμπειρογνώμονας με την UNESCO, το Πρόγραμμα Ανάπτυξης του Ο.Η.Ε. και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σήμερα δραστηριοποιείται ως επιχειρηματίας στις Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες και ως συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας.