Η σύγχρονη ελληνοκυπριακή ακροδεξιά (ΕΛΑΜ): Κατανοώντας το φαινόμενο

Η άνοδος του ακροδεξιού Εθνικού Λαϊκού Μετώπου (ΕΛΑΜ) στην τέταρτη θέση στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές στην Κύπρο δεν ήταν έκπληξη για κανένα. Ούτε και ο (σχεδόν) διπλασιασμός της εκλογικής του δύναμης. Και προφανώς η εξήγηση δεν είναι μονοπαραγοντική. Είναι αποτέλεσμα και της ιστορίας και της συγκυρίας.

Λέξεις: Γιάννος Κατσουρίδης

Η κομματική παρουσία της ακροδεξιάς στην Κύπρο, με τρόπο αυτόνομο και με χαρακτηριστικά που συνάδουν με τα αντίστοιχα κόμματα αυτής της οικογένειας στην υπόλοιπη Ευρώπη, συντελείται σχετικά αργοπορημένα, στα τέλη της πρώτης δεκαετίας της τρίτης χιλιετίας. Οι λόγοι γι’ αυτή την αργοπορία πρέπει να αναζητηθούν στην ιστορία της Κύπρου και του κυπριακού προβλήματος ειδικά. 

Το ΕΛΑΜ ιδρύθηκε το 2008 ως παράρτημα ουσιαστικά της Χρυσής Αυγής στην Κύπρο. Δεν πήρε το όνομα Χρυσή Αυγή Κύπρου μόνο και μόνο επειδή ο τότε Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας για καθαρά νομοτυπικούς λόγους αρνήθηκε την εγγραφή κόμματος με ονομασία που υπήρχε σε άλλο κράτος. Η σχέση με την Χρυσή Αυγή προσέφερε στο ΕΛΑΜ τους κρίσιμους οργανωτικούς, ιδεολογικούς και οικονομικούς πόρους για την αρχική του εμφάνιση και παρουσία.

Στην πρώτη του εμφάνιση στις ευρωπαϊκές εκλογές του 2009 πήρε μόλις 669 ψήφους και 0.22%. Έκτοτε, σε όλες σχεδόν τις εκλογικές αναμετρήσεις σημείωνε καλύτερες εκλογικές επιδόσεις για να φτάσει στο 6.78% (από 3.71%) και 24.255 ψήφους στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές, διπλασιάζοντας και τις κοινοβουλευτικές του έδρες (από 2 σε 4). Θα μπορούσε κάποιος να αντιτάξει ότι δεν μιλάμε για ένα ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό. Ακόμα και αν δεχτούμε ότι η εκλογική δύναμη του ΕΛΑΜ δεν είναι τόσο μεγάλη, η πολιτική είναι κάτι περισσότερο από απλά εκλογικά αποτελέσματα, όμως. Η επιρροή ενός τέτοιου κόμματος είναι πολλές φορές δυσανάλογη των εκλογικών του αριθμών.

Το ιστορικό πλαίσιο και η εξέλιξη της ελληνοκυπριακής ακροδεξιάς

Η τελευταία έκφραση της ιστορικής ακροδεξιάς ήταν η παρακρατική οργάνωση ΕΟΚΑ Β’ (1971-74) που μαζί με την ελλαδική χούντα πραγματοποίησαν το πραξικόπημα που οδήγησε στην τουρκική εισβολή το 1974. Από τότε, και υπό το βάρος του δίδυμου εγκλήματος, η ακροδεξιά μπήκε στο πολιτικό περιθώριο. Για πολλά χρόνια στεγαζόταν μέσα στο μεγάλο κόμμα της δεξιάς, τον ΔΗΣΥ, όπου βρίσκει πολιτικό καταφύγιο, ενώ ένα άλλο κομμάτι της σε κυπριακές φοιτητικές παρατάξεις της Ελλάδας. Αργότερα, ένα τμήμα της φιλοξενείται στους Νέους Ορίζοντες όταν ιδρύθηκε το κόμμα αυτό το 1996. 

Η χρονική απομάκρυνση από το 1974 δημιουργεί σταδιακά στις προϋποθέσεις ώστε η ακροδεξιά να επιχειρήσει ξανά αυτόνομη παρουσία. Ισχυρή ώθηση προς αυτή την κατεύθυνση δόθηκε στην δεκαετία του 2000 με δύο γεγονότα που σχετίζονται με τα ιστορικά χαρακτηριστικά του κυπριακού ακροδεξιού χώρου: το κυπριακό πρόβλημα, όπου μετά το δημοψήφισμα του 2004 τα πιο ακραία και εθνικιστικά στοιχεία του ΔΗΣΥ ένιωθαν πλέον ακάλυπτα από τις επιλογές του κόμματος στο κυπριακό, και τον αντικομμουνισμό μετά την ανάδειξη της αριστεράς στην κυβέρνηση το 2008. Τη χρονιά αυτή κάνει και επίσημα την εμφάνιση του το ΕΛΑΜ. Έκτοτε, έχει διεκδικήσει με δικά του ψηφοδέλτια όλες τις εκλογές που έχουν διεξαχθεί στην Κυπριακή Δημοκρατία. 

Πέραν της χρονικής απόστασης από το 1974 και της συνακόλουθης  απόσυρσης της γενιάς που βίωσε τα γεγονότα και την αντίστοιχη είσοδο νέων γενιών που δεν πολιτικοποιήθηκαν με αυτά τα βιώματα, σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση, άνοδο και σταθεροποίηση του ακροδεξιού φαινομένου, διαδραμάτισαν μια σειρά άλλοι παράγοντες. Ενδεικτικά: η πολιτική της λήθης και ενίοτε δικαίωσης και αποστιγματισμού της ιστορικής ακροδεξιάς που ακολούθησε η παραδοσιακή δεξιά και άλλοι κοινωνικοί θεσμοί όπως η Εκκλησία, καθώς και το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο των τελευταίων ετών με τις αλλεπάλληλες κρίσεις (οικονομική, κοινωνική, θεσμική, πολιτική).

Το ΕΛΑΜ διατηρεί βασικά χαρακτηριστικά της παλαιάς κυπριακής ακροδεξιάς: αδιάλλακτη γραμμή στο κυπριακό, εθνικισμό, αντιτουρκισμό και αντικομμουνισμό. Ενσωματώνει, όμως, και καινούρια ζητήματα και μεθόδους κινητοποίησης. Η υιοθέτηση εκ μέρους του ΕΛΑΜ του «ελληνοχριστιανικού ιδεολογήματος», ένα μείγμα χριστιανισμού και ελληνικού εθνικισμού, του επιτρέπει να έχει προσβάσεις στο συντηρητικό τμήμα της ελληνοκυπριακής κοινωνίας και ιδιαίτερα να μπορεί να απευθύνεται σε σημαντικές μερίδες ψηφοφόρων της παραδοσιακής δεξιάς. Το ίδιο ισχύει και για το «εθνικό θέμα», όπου οι εθνικιστικές θέσεις του κόμματος του επιτρέπουν να απευθύνεται εύκολα σε ένα μεγάλο τμήμα της ψηφοφοριακής βάσης του ΔΗΣΥ και όχι μόνο. Υιοθετεί όμως και νέα θέματα και νέες τακτικές. Για παράδειγμα, ακολούθησε αρκετά πετυχημένα μια στρατηγική διείσδυσης μέσα στις κερκίδες των οργανωμένων οπαδών των δεξιών ποδοσφαιρικών σωματείων, ενώ το πολιτικό τους οπλοστάσιο εμπλουτίζεται με καινούρια θέματα: τον αγώνα ενάντια στους μετανάστες και τη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας. Υιοθέτησε, επίσης, ένα αντισυστημικό/καταγγελτικό, πολιτικό λόγο.

Αν και ξεκάθαρα παράρτημα της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής, η διαφορετική πολιτική κουλτούρα στην Κύπρο σε σχέση με την Ελλάδα ανάγκασε το ΕΛΑΜ σε διαφορετική πολιτική στρατηγική, ενώ και η ανοχή βασικών συνιστωσών του πολιτικού συστήματος (κόμματα, ΜΜΕ, Εκκλησία) του επέτρεψαν για αρκετά χρόνια να καμουφλάρει τη σχέση αυτή.

Οι πρόσφατες βουλευτικές εκλογές: εδραίωση και η κανονικοποίηση της κυπριακής ακροδεξιάς

Στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές, το ΕΛΑΜ ήταν το μοναδικό κόμμα που αύξησε τα ποσοστά του σε όλες τις επαρχίες της χώρας. Η αύξηση των ποσοστών και των ψήφων του ΕΛΑΜ παραπέμπει σε μια εδραίωση και κανονικοποίηση της κυπριακής ακροδεξιάς.

Αυτό που χρήζει ιδιαίτερης σημείωσης είναι η μετάλλαξη που συντελείται στο ΕΛΑΜ τα τελευταία 2-3 χρόνια και η οποία συνέδραμε τόσο την αύξηση της εκλογικής του επίδοσης όσο και την κανονικοποίηση του. Το ΕΛΑΜ εξελίσσεται σε μια ηπιότερη μορφή ακροδεξιάς σε σχέση με την μητρική οργάνωση της Ελλάδας. Η διαφαινόμενη καταδίκη της Χρυσής Αυγής τους ανάγκασε να αποκόψουν δεσμούς. Μεταλλάσσεται σε ένα κόμμα που θέλει να έχει συμμετοχή στο πολιτικό σύστημα και όχι να πυροβολεί απ’ έξω. Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν η -για πρώτη φορά εκ μέρους τους- ψήφιση του κρατικού προϋπολογισμού (του 2021) πριν λίγους μήνες και η καθοριστική ψήφος που έδωσαν οι βουλευτές του στην βουλή στην πολύ πρόσφατη εκλογή της νέας Προέδρου του σώματος και υποψήφιας του δεξιού ΔΗΣΥ.

Το ΕΛΑΜ προσπαθεί πλέον να ομοιάσει περισσότερο σε ένα κόμμα τύπου Σαλβίνι και Λε Πεν παρά σε μια Χρυσή Αυγή. Αυτό θα έχει βέβαια συνέπειες για το ΕΛΑΜ, αφού πλέον θα κρίνεται και θα αξιολογείται ως ένα «συστημικό» κόμμα, μέτοχος του πολιτικού παιχνιδιού και όχι ως ένα «αντισυστημικό» κόμμα, ελεύθερος σκοπευτής.

*Ο Γιάννος Κατσουρίδης είναι Επίκουρος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.