Tai Chi εναντίον στρες ή αλλιώς πώς η γάτα υπερτερεί του σκύλου

Λέξεις: Άρης Παπαγιαννόπουλος

Αρκετά συχνά, διαπιστώνω ένα έντονο ενδιαφέρον γύρω μου, ως προς το πώς μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει το άγχος με την ενασχόληση με το Tai Chi, χωρίς να καταφύγει σε φαρμακευτικά σκευάσματα. Πράγματι, πρόκειται για ένα φαινόμενο που εντάθηκε με την οικονομική κρίση και πρόσφατα με την τρέχουσα επιδημία στη χώρα μας.

Για κάποιον που δε γνωρίζει καθόλου τι είναι το Tai Chi, αναφέρουμε επιγραμματικά ότι πρόκειται για μια πολύ παλιά πολεμική τέχνη της Κίνας, που διαπιστώθηκε ότι η εφαρμογή της έχει πολλαπλά οφέλη για την σωματική και ψυχική υγεία. Έτσι διαδόθηκε σιγά σιγά και στη Δύση και εφαρμόζεται πλέον περισσότερο σαν άσκηση ή μορφή αυτοσυγκέντρωσης, χωρίς να χάνει όμως τις αρχές στις οποίες βασίστηκε η δημιουργία της. Στους περισσότερους, αυτή η πρακτική είναι γνωστή με τη μορφή μιας σειράς αργών κινήσεων, που θυμίζουν είτε έναν αργό χορό,  είτε μια πάλη με κάποιον αόρατο αντίπαλο, είτε κάτι σαν διαλογισμό εν κινήσει, είτε ακόμα και μια ήπια γυμναστική.

Πολλοί επαγγελματίες με έντονο στρες, δικηγόροι, χρηματιστές, γιατροί κλπ, ειδικά στο εξωτερικό όπου είναι πιο διαδεδομένο,  το εξασκούν σχολαστικά, για να αντισταθμίσουν τις πιέσεις που δέχονται. 

Αυτές τις χαλαρές μέρες λοιπόν, βρήκα την ευκαιρία να κάνω μια βαθύτερη συζήτηση με τον Δάσκαλό μου γύρω από αυτό, την οποία θα προσπαθήσω να μεταφέρω παρακάτω όσο πιο πιστά μπορώ. 

-Δάσκαλε έχω διαπιστώσει από προσωπική εμπειρία, ότι τα τελευταία χρόνια βιώνω μεγαλύτερη ηρεμία στην καθημερινή μου ζωή και πιστεύω ότι η πρακτική μου στο Tai Chi και το Qi Gong έχει παίξει ρόλο σε αυτό. Τι γνώμη έχεις εσύ; 

– Κατ΄αρχάς, μου αποκρίθηκε, ας δούμε τι  είναι αυτό που ονομάζουμε άγχος και πού οφείλεται:

Χωρίς να υπεισέλθουμε σε επιστημονικές ορολογίες, συνέχισε, είναι το αίσθημα ανησυχίας, πίεσης, διέγερσης, κενού, απαξίας, θλίψης, πλήξης, απογοητεύσεων, ενοχλήσεων, θυμού, μίσους, ζήλιας, ενοχής, φόβου, νευρικότητας και συνεχούς αγωνίας. Και από πού προέρχεται αυτό το εσωτερικό στρες;  Εάν το ψάξουμε λίγο δίνοντας πιο ιδιαίτερη προσοχή μέσα μας, όπως σου έχω δείξει αρκετές φορές, θα διαπιστώσουμε ότι προέρχεται από δύο βασικές πηγές: 

Η πρώτη πηγή στρες είναι αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ως προσδοκία ταύτισης της νοητής με την φυσική πραγματικότητα. Άσε με να στο εξηγήσω λίγο περισσότερο αυτό, γιατί ενώ είναι μια πολύ απλή έννοια, υπάρχει κίνδυνος να μην γίνει κατανοητή: 

Πίνοντας μια γουλιά τσάι για να καθαρίσει ίσως τη φωνή του, προχώρησε στους συλλογισμούς του: 

– Το μυαλό μας, με τον παράξενο τρόπο που εκπαιδεύτηκε να λειτουργεί, συνηθίζει να σκαρώνει συνεχώς πιθανές καταστάσεις-σενάρια είτε για το μέλλον, είτε για το παρόν, με βάση τα στοιχεία που έχει διαθέσιμα, ή με βάση τα πιστεύω του, τις προσδοκίες, τις επιθυμίες, τις κοινωνικές συμβάσεις που έχει υιοθετήσει, κοκ. Σε κάθε περιστατικό και περίσταση, το μυαλό μας έχει ήδη προεξοφλήσει τι πρόκειται να συμβεί ή τι είναι αυτό που είναι σωστό και πρέπον να γίνει. Προσδοκά λοιπόν συγκεκριμένες συμπεριφορές από τις συναναστροφές του, συγκεκριμένα γεγονότα στην εργασία ή τις στιγμές αναψυχής, κατάλληλες καιρικές συνθήκες στις δραστηριότητες του κλπ. Δημιουργεί έτσι τη δική του εσωτερική, ας την ονομάσουμε, πραγματικότητα.  Λογαριάζει όμως χωρίς τον ξενοδόχο όπως λέει και η παροιμία και χαμογέλασε συγκαταβατικά, πριν συνεχίσει να μου εξηγεί. 

-Έρχεται όμως, η εξωτερική πραγματικότητα και διαψεύδει κατά το μάλλον ή ήττον, αυτή την εκ των προτέρων φανταστική συνθήκη που έχει πιστέψει ο νους ότι πρόκειται να επικρατήσει. Άλλες φορές η διάψευση είναι “θετική” και τότε μιλάμε για ευχάριστη έκπληξη, άλλες πάλι -τις περισσότερες- η διάψευση είναι “αρνητική” και μιλάμε για απογοήτευση. 

Και στις δύο περιπτώσεις όμως, δημιουργείται στρες.

Στα πρώτα χρόνια, όσο ο άνθρωπος είναι ακόμη νέος, η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου είναι ακόμα πολύ ισχυρή και η προσαρμογή στην “αντικειμενική πραγματικότητα” γίνεται γρήγορα. 

Με τα χρόνια όμως, η λειτουργία αυτή της νευροπλαστικότητας, αν δεν εξασκείται επαρκώς, αποδυναμώνεται. Έτσι η προσαρμογή γίνεται ολοένα και δυσκολότερη και ο άνθρωπος, μη μπορώντας να απορροφήσει την απόκλιση προσδοκίας-γεγονότος, υποφέρει από μια μόνιμη εσωτερική ένταση. Μάλιστα έχει την παράδοξη πεποίθηση ότι για όλα όσα συμβαίνουν φταίνε οι άλλοι. Πρόκειται για μια αρκετά σοβαρή κατάσταση, που μπορεί να φτάσει μέχρι και την χρόνια κατάθλιψη.

Ο Δάσκαλος κάθισε για λίγο ακόμα σιωπηλός σα να ήθελε με την σιωπή του να με βοηθήσει να ξαναγυρίσει απόλυτα η προσοχή μου σ΄ αυτόν. Μόλις βεβαιώθηκε ότι “έχω επιστρέψει”, συνέχισε να μου εξηγεί: 

-Όλα όσα έχεις διαβάσει για τις χαλαρωτικές ιδιότητες του Tai Chi, είναι εν μέρει ακριβή. Οι απαλές, βελούδινες κινήσεις, η αυτοσυγκέντρωση και  η συνεχής ροή που απαιτεί η εκτέλεση της φόρμας, η ενεργοποίηση των μεσημβρινών του βελονισμού με τις σπειροειδείς κινήσεις που κάνουμε, είναι κατάλληλα μελετημένες ώστε να δημιουργούν χαλάρωση, και να προξενούν μια βαθιά αίσθηση ευεξίας! Μοιάζει με την αίσθηση να δέχεσαι ένα χαλαρωτικό ευεργετικό μασάζ κάθε φορά. Αυτή την παρατήρηση την έχεις διαπιστώσει κι εσύ, ήδη από τα πρώτα σου μαθήματα, αλλά την ακούς και από τους άλλους μαθητές σε τακτική βάση, στον καφέ που πίνουμε καμιά φορά όλοι μαζί μετά την άσκηση.

Υπάρχει όμως και μια βαθύτερη και πληρέστερη εξήγηση για όλα αυτά, και πιστεύω πως είσαι πλέον σε θέση να καταλάβεις, αυτά που τώρα αμέσως θα προσπαθήσω να σου εξηγήσω.

-Στην τέχνη του Tai Chi, όπως έχουμε δει και μαζί στις διάφορες μορφές της έκφρασής της, στις οποίες εργαζόμαστε, ο κάθε ασκούμενος μαθαίνει εκ νέου να ζει σε μια νέα κατάσταση. Θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε ως “χαλαρότητα εν εγρηγόρσει” και  περιγραφικά να την ερμηνεύσουμε ως μια κατάσταση συνεχούς ετοιμότητας. Είτε στη στάση του όρθιου διαλογισμού, είτε στην εκτέλεση της φόρμας, είτε στο “push hands”, προσπαθούμε να είμαστε διαρκώς σε μια διττή κατάσταση. Τόσο χαλαρωμένοι, όσο και σε πλήρη ετοιμότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι η ρίζες του Tai Chi είναι πολεμικές και ο πολεμιστής πρέπει ανά πάσα στιγμή να είναι έτοιμος για όλα, χωρίς όμως να έχει εσωτερική ένταση, γιατί αλλιώς θα κατέρρεε. 

Η εικόνα μιας γάτας ξαπλωμένης αναπαυτικά, ίσως βοηθάει να αντιληφθούμε περί τίνος πρόκειται. Η γάτα όσο χαλαρή κι αν είναι όταν αναπαύεται, άλλο τόσο πανέτοιμη είναι να αντιμετωπίσει κάθε στιγμή οτιδήποτε προκύψει. Αυτός είναι και ο λόγος που η γάτα σε πολλές παραδόσεις της αρχαιότητας, όπως στην αρχαία Αίγυπτο π.χ., θεωρείται ιερό ζώο. Στην πραγματικότητα, δεν είναι το ζώο που θεωρείται ιερό, αλλά η ιδιότητα αυτή που μόλις τώρα σου περιέγραψα. Η κατάσταση αυτή της χαλαρότητας εν εγρηγόρσει ή αλλιώς της εσωτερικής ετοιμότητας, συνέχισε κοιτώντας με σοβαρά,  βαθμιαία επεκτείνεται από το στάδιο της πρακτικής εξάσκησης και σιγά σιγά ο κάθε ένας μας την ενστερνίζεται και μέσα στην καθημερινότητά του, ως μια μόνιμη εσωτερική στάση απέναντι στη ζωή. 

Εκείνη τη στιγμή, το ρητό “Έσο Έτοιμος” που για χρόνια άκουγα όταν ήμουν ενεργός Πρόσκοπος, φωτίστηκε διαφορετικά! Καταλάβαινα τι σημασία έχει, να καταλάβεις ήδη από μικρό παιδί, την αξία της εγρήγορσης.

-Σου θυμίζω ότι πολλές φορές έχεις και ο ίδιος εύστοχα επισημάνει, ότι μετά από μισή ώρα εξάσκησης, το μυαλό σου δεν παράγει συνειρμούς για κάποιο διάστημα και νιώθεις έτσι πιο χαλαρός για αρκετή ώρα μετά. Πράγματι, με αυτόν τον τρόπο η ζωή μας λίγο λίγο αλλάζει.  Σταματά να περιστρέφεται γύρω από  ένα συνεχές κυνήγι του να εκπληρώνουμε τις φαντασίες των συνειρμών μας. Αν το καλοσκεφτείς, μόλις ικανοποιήσουμε μια επιθυμία του νου μας, αμέσως εμφανίζεται η επόμενη και συνεχίζουμε το αδιάκοπο κυνήγι της εκπλήρωσής της, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι εκεί θα βρούμε την ανάπαυση που επιζητούμε. Θυμίζει κάπως ένα σκύλο που κυνηγάει την ουρά του και ποτέ δεν την πιάνει. Και επειδή τον κοίταξα παράξενα και γνωρίζει ότι έχω μια μικρή προτίμηση στους σκύλους, με ένα περιπαικτικό βλέμμα μου ανέφερε, ότι ο αγαπητός μας σκύλος, έχει πολλές ιδιότητες από τις οποίες θα πρέπει να διδαχθούμε κι εμείς και πως μελλοντικά, με την πρώτη ευκαιρία, θα αναφερθεί και σε αυτές.

-Εν κατακλείδι, συνέχισε, μεταβαίνουμε χάρη στην ετοιμότητα αυτή που σου περιέγραψα, σε μια κατάσταση του νου,  όπου, ανά πάσα στιγμή, τίποτα δεν είναι προδιαγεγραμμένο, αλλά όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά και εν δυνάμει πραγματοποιήσιμα. Όπου, τα γεγονότα όταν συμβαίνουν, δεν ερμηνεύονται πλέον ως καλά ή κακά έπειτα από σύγκριση με τα νοερά μας προκατασκευάσματα, αλλά αντιμετωπίζονται χωρίς επίκριση και πρόσημο, βιώνονται αυτούσια σε μεγαλύτερο βάθος με πληρότητα και ζωντάνια!

Με αυτό τον τρόπο τελικά εξαλείφεται η βασική δυσαρμονία νου και γεγονότων που παράγει το στρες, όπως σου εξήγησα στην αρχή της συζήτησής μας. Η ηρεμία που εξασφαλίζεται στον ασκούμενο, είναι βαθύτερη και μόνιμη, εν αντιθέσει με την πρόσκαιρη επιδερμική χαλάρωση που προξενούν οι καθημερινές συνήθειες, πχ ένα ποτό, μια φιλική συζήτηση κλπ., χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορούμε να απολαμβάνουμε και όλα αυτά ταυτόχρονα!

Με αυτά τα λόγια με κοίταξε, στέλνοντάς μου το μήνυμα ότι μου είπε ήδη αρκετά για σήμερα. Κατάλαβα ότι την δεύτερη αιτία στρες, σκόπιμα την παρέλειψε για σήμερα, και πως θα μου την εξηγούσε σε κάποια μελλοντική περίσταση, που θα ήταν πιο κατάλληλη. 

Σιωπηρά, τελειώσαμε την κούπα του τσαγιού μας και σηκώθηκα να συνεχίσω την ημέρα μου, έχοντας κατά νου να καταγράψω το συντομότερο όσα μου είπε, ώστε να μην τα ξεχάσω.