Τέχνη και Λογοκρισία: «Αφηρημένος αφαιρώ και αυτό το μέσο της διαμαρτυρίας»…

Δεν γνωρίζω, για να σας πληροφορήσω σωστά, όλα όσα χρειάζεται κανείς για να αξιολογήσει τη νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης για τα ΜΜΕ. Για άλλη μία φορά λέει ότι το έδαφος το προλείανε για αυτήν η αντιπολίτευση, και μιμείται τις πρακτικές άλλων χωρών, μαζί με την Ευρώπη. Άλλα λόγια να αγαπιόμαστε.

Ξέρω μονάχα, από ένα άρθρο στην Αυγή, ότι προβλέπεται δίωξη όταν κάτι θα συνιστά «πρόσκληση στην τέλεση τρομοκρατικού εγκλήματος». Αν λάβουμε υπόψιν όσα καταγγέλλουν τα σωματεία των εργαζόμενων στην τέχνη, η κατάσταση μπορεί να είναι δύσκολη, ειδικά για καλλιτέχνες της ραπ σκηνής αλλά όχι μόνο. Πως να ορίσεις τελικά την «πρόσκληση»;

Ο νέο-αναρχικός φιλόσοφος Simon Critchley, κάπου ανάμεσα σε δύσκολες λέξεις, ορίζει ένα πλαίσιο για την τέχνη. Αφηγείται τη σκηνή από μία παμπ της Αγγλίας, όταν ανάμεσα στις μπύρες και το ποδόσφαιρο, παρεμβαίνει μία έκτακτη είδηση και εμφανίζεται ο Πρωθυπουργός. Οι παρευρισκόμενοι γελάνε. Αυτό το γέλιο, συλλογικό, ανόθευτο, αυθόρμητο, του θύμισε τον Σαίξπηρ.

Δεν θα βρεις ούτε ένα θέατρο κοντά στο παλάτι ή στην κατοικία του Πρωθυπουργού. Μόνο όπερες. Οι λαϊκές τάξεις, ή τέλος πάντων όσοι αισθάνονται ότι δεν διοικούν, χρησιμοποιούν την ειρωνεία και τη σάτιρα ως όπλο και ως μορφή επιβίωσης. Η τέχνη απολάμβανε πάντα μία αυτονομία σε σχέση με την εξουσία. Το ίδιο και το χιούμορ. Μέχρι και ο Μακιαβέλλι, ο απόλυτος ρεαλιστής που νομίζουν ορισμένοι, έγραφε σατιρικές κωμωδίες ή για να ξεφύγει ο ίδιος ή για να κάνει τον κόσμο λίγο καλύτερο…

Έπειτα μου ήρθε στο μυαλό το εξής περιστατικό. Κάπου στα 60’s στη Γερμανία μία ομάδα νέων ανατινάζει ένα εμπορικό. Κάποιοι από αυτούς θα γίνουν η αναρχική RAF, με τους πολλούς βομβαρδισμούς, τους φόνους, τις ληστείες.

Είναι σημαντική η σημειολογία. Στη Γερμανία οι νέοι έχουν πλήξει. Όπως γίνεται και στον υπόλοιπο κόσμο εξεγείρονται. Ένα παραπάνω εκεί, οπού όλο το μεταπολεμικό μοντέλο του κράτους δομείται έτσι ώστε να αποτρέψει τον ναζισμό και τον κομμουνισμό από το να συμβούν (αυτό στις πολιτικές επιστήμες μέχρι σήμερα το ονομάζουμε militant democracy).

Οι νέοι δηλαδή έψαχναν να εκφραστούν. Οι περιοριστικοί στις ελευθερίες νόμοι, που σημειωτέων, θεσπίζονταν ακόμα από πρώην μέλη του Ναζιστικού κόμματος όπως παρέμειναν στο μεταπολεμικό κράτος, τους προκαλούν, τους πνίγουν.

Εκείνη την εποχή λοιπόν συλλαμβάνονται ορισμένοι εικαστικοί με την κατηγορία ότι υποκίνησαν λέει, καλλιτεχνικά, την πράξη του βομβαρδισμού στο εμπορικό. Όντως είχαν δημοσιεύσει ένα πόστερ, με υπότιτλο «φωτιά στην κουλτούρα του καταναλωτισμού». Είχαμε και άλλα ποστερ σε άλλες χώρες. Ο Guy Debord απεικονίζει τον πύργο του Άιφελ να φλέγεται.

Η συνήγορος της υπεράσπισης, σε μία από τις αγορεύσεις της, επικαλείται τον Breton. Φανταστείτε λέει ένας από τους ιδρυτές του σουρεαλισμού να κατεβαίνεις σε μία λεωφόρο με ένα πιστόλι στο χέρι και να πυροβολείς αδιάκριτα. Το Γερμανικό δικαστήριο αθωώνει τελικά τους καλλιτέχνες.

Είναι άλλο η τέχνη, το συμβολικό, και άλλο η πραγματική ζωή. Από την αναπαράσταση μίας πραγματικότητας ως τη τέλεση ενός εγκλήματος δεν υπάρχει απλά μία άβυσσος, αλλά αφορούν τελικά τα δύο εντελώς ξεχωριστά πράγματα.

Θα μπορούσα να αναφέρω πάμπολλα άλλα παραδείγματα λογοκρισίας. Πως το ρεμπέτικο δημιουργήθηκε στις φυλακές και σε ότι πιο κακόφημο. Πως το κυνήγησαν τόσο οι δεξιοί, που προτιμούσαν τον εθνικό υψηλό λυρισμό, όσο και οι αριστεροί, που πίστευαν στην μη-λούμπεν, πλούσια σε ρεαλισμό και όχι σε ναρκωτικές ουσίες τέχνη. Για το πως σήμερα καυχιούνται ορισμένοι γραφειοκράτες του πολιτισμού και πίνουν κρασί στο όνομα του από επιχορηγήσεις για την προστασία του.

Η ουσία είναι όμως ότι όταν ανοίγεις το βαρέλι της αυθαιρεσίας, αυτό δεν έχει πάτο. Ή τζάμπα θα φορτώνονται σοβαρά δικαστικά έξοδα άνθρωποι που αψήφησαν την αυτολογοκρισία. Και θα έχουμε ένα ρεσιτάλ εξευτελισμού της λογικής μέσα στις δικαστικές αίθουσες. Ή θα επικρατήσει ο οικουμενικός κανόνας του Θέμου Άννινου από τον σατιρικό Ασμοδαίο, που μας χάρισε και έναν Ροΐδη…

“Αφηρημένος αφαιρώ και αυτό το μέσο της διαμαρτυρίας”

ΥΓ. Υπάρχει και ένα τελευταίο σενάριο. Ο νέο-αναρχικός Chritchley, εχθρός εξ αγχιστείας μάλλον για την κυβέρνηση, και ας έχει μία ψυχή να και ας επικαλείται το χιούμορ ως μορφή αντίστασης και τον απεριόριστο ηθικό σεβασμό στο πρόσωπο ως το τελευταίο ζητούμενο για την πολιτική, έγραφε και κάτι άλλο στο βιβλίο: αν η καθημερινότητα σε βαραίνει τόσο πολύ, αυνανίσου και χρησιμοποίησε τον οργασμό σου εκεί που πρέπει. Μην νομοθετείς για βλακείες. Μην συμβάλλεις στη σύσταση της Λογοκριτικής Διεθνούς. Μην δίνεις υπερεξουσίες σε ανθρώπους. Αργά ή γρήγορα θα τους διαφθείρουν.

Χρήσιμες Πηγές:

Περισσότερα σκίτσα του Θέμου Άννινου στο ψηφιακό αρχείο της Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ.

Τα γεγονότα σε σχέση με τη RAF, στην αμετάφραστη δυστυχώς μελέτη του Jeremy Varon.

Αμετάφραστος και ο Simon Critchley στο βιβλίο που επικαλούμαι. Ωστόσο έργα του που έχουν μεταφραστεί, κυρίως για το ποδόσφαιρο, μπορεί να συμβουλευτεί κανείς εδώ.

Έναν αντίλογο στη θέση ότι κάθε περιορισμός στην τέχνη συνιστά και περιορισμό στην ελευθερία βρίσκει ο αναγνώστης στους κύκλους του φεμινιστικού κινήματος, και πιο συγκεκριμένα στο θέμα της πορνογραφίας. Πληροφορίες, αν και στα αγγλικά-«ακαδημαϊκά», εδώ.

Τον Guy Debord που θα λογοκριθεί μάλλον, δεν σας το δίνω. Φοβάμαι. Μην μας πουν και υποκινητές και ακραίους…