Ο θρυλικός θησαυρός της τέχνης στην ΔΕΘ, η ιστορία του και ένα παραμύθι

Eικόνες: Μάριος Δαδούδης

Τα μουσεία στην πόλη είναι πολλά, το καθένα από αυτά ξεχωρίζει ως προς την ιστορία, τα εκθέματα, την αρχιτεκτονική και την τοποθεσία του. Άλλα κουβαλούν, το παρελθόν μας άλλα το μέλλον μας, άλλα φέρνουν μνήμες της αρχαίας και της βυζαντινής Ελλάδας, άλλα φέρνουν εικόνες, χρώματα και σύγχρονη τέχνη.

Το δικό μου αγαπημένο βρίσκεται στην ΔΕΘ, στην αρχή της, κάτω από τον πύργο του ΟΤΕ και τα εκθεσιακά περίπτερα. Στεγάζεται σε ένα σύγχρονο κτίριο, το περιτριγυρίζουν γλυπτά, και ξεχωρίζει για το λευκό του χρώμα, τα μεγάλα του παράθυρα, την αυλή του, τα υπόγεια αρχαία ευρήματα, τους ανθρώπους του και για πολλά ακόμα τα οποία θα σου αφηγηθώ στην συνέχεια.

Ομολογώ πως είμαι δεμένη συναισθηματικά με το MOMus, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Οι λόγοι είναι πολλοί, ίσως γιατί δίνει έναν πιο ενδιαφέροντα τόνο σε έναν περίεργα ήσυχο και αρχιτεκτονικά ενδιαφέροντα χώρο, ίσως πάλι γιατί φιλοξενεί καλλιτέχνες της σύγχρονης τέχνης που εγώ την αγαπώ, ίσως γιατί αποτελείται από σπουδαίους και συνάμα όμορφους ανθρώπους. Είναι ένα μουσείο που πάντα θα αγαπά τους νέους καλλιτέχνες της πόλης και του κόσμου όλου και πάντα θα τους δίνει ευκαιρίες να αναπτυχθούν και να δείξουν το μυαλό τους και την δημιουργικότητα τους.

Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ιδρύθηκε το 1979 αρχικά ως σωματείο με την επωνυμία «Μακεδονικό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης», από φίλους των εικαστικών και πλαστικών τεχνών, κατοίκους της Θεσσαλονίκης.

Η παλιά φιλία του Αλέξανδρου Ιόλα με τη Μάρω Λάγια αλλά και η επιμονή της κ. Λάγια να δημιουργήσει ένα μουσείου σύγχρονης τέχνης στη Θεσσαλονίκη, μαζί με τη δραστική και άμεση συμμετοχή του Πέτρου Καμάρα, είναι η αφετηρία της «δωρεάς Ιόλα», η οποία συνολικά περιέλαβε 47 έργα τα οποία παραχωρήθηκαν στο πρώτο μουσείο σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα με Έδρα τη Θεσσαλονίκη.

Λίγα λόγια για τον Αλέξανδρο Ιόλα

Ο Αλέξανδρος Ιόλας, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ως Κωνσταντίνος Κουτσούδης, το 1907. Έδειξε από νωρίς την κλίση του στις τέχνες και το 1927 μετακόμισε στην Αθήνα όπου ξεκίνησε και τα πρώτα του μαθήματα στο χορό και τη μουσική. Εκμεταλεύτηκε πλήρως το επικοινωνιακό του ταλέντο κι έτσι συναναστράφηκε με μεγάλες προσωπικότητες της εποχής.

Στα 1931 έφυγε από την Ελλάδα μετά την προτροπή του Δημήτρη Μητρόπουλου για το Βερολίνο, με ένα σύντομο σταθμό στην Ιταλία. Ξεκίνησε τα ταξίδια του στην Ευρώπη, επιθυμώντας να ακολουθήσει το όνειρό του το οποίο ήταν να γίνει χορευτής. Αφιερώθηκε στην συγκεκριμένη τέχνη μέχρι το 1933, που υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει οριστικά την Γερμανία λόγω της ανόδου του ναζισμού. Μετακόμισε, λοιπόν, στο Παρίσι, όπου συνέχισε με επιτυχία τη χορευτική του καριέρα και ήρθε σε στενή επαφή και με εικαστικούς καλλιτέχνες για τους οποίους και πόζαρε ως μοντέλο, συνεργάστηκε με τους Raoul Dufy, τον Τζόρτζιο ντε Κίρικο και Χέρμπερτ Λιστ.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 έφυγε από το Παρίσι για τη Νέα Υόρκη. Εκεί, γίνεται κορυφαίος χορευτής στη νεοσύστατη “Ballet Theatre Company”. Το ταξίδι του στη Νέα Υόρκη στα μέσα της δεκαετία του ‘30, όμως, ήταν γραφτό να του αλλάξει για πάντα τη ζωή.

Το 1944 εγκατέλειψε το χορό με αφορμή ένα τραύμα στο πόδι και δραστηριοποιήθηκε στο χώρο του εμπορίου τέχνης. Δυο χρόνια μετά, ανοίγει την πρώτη του γκαλερί στη Νέα Υόρκη, την “Hugo Gallery” σε συνεργασία με τον Ζαν Ουγκό, εγγονό του Βίκτωρ Ουγκώ . Χωρίς να διαθέτει χρήματα ο ίδιος στο ξεκίνημα, βασίζεται αφενός στην υποστήριξη της Μαρίας ντε Γκραμόν και στην Ελίζαμπεθ Άρντεν, στους συλλέκτες Jean και Dominique de Menil και αφετέρου στις προσωπικές φιλίες του με καλλιτέχνες. Ο διασημότερος Έλληνας γκαλερίστας έγινε γνωστός παγκοσμίως ως ένας από τους πιο ικανούς μελετητές της τέχνης.

Σχεδόν 10 χρόνια μετά και συγκεκριμένα το 1953, διοργάνωσε για τον Άντι Γουόρχολ την πρώτη ατομική του έκθεση και συνδέεται στενά με το κίνημα της Ποπ Αρτ. Ο Αλέξανδρος Ιόλας αποτέλεσε έναν από τους πρωτοπόρους στην ανάπτυξη ενός «δικτύου» από αίθουσες τέχνης δορυφόρους μιας κεντρικής γκαλερί: ανοίγει νέες Alexandre Iolas Galleries σε Γενεύη, Παρίσι, Μιλάνο, Ζυρίχη, Μαδρίτη και Ρώμη, καθώς και περισσότερες στη Νέα Υόρκη.

Δωρίζει και πουλάει έργα σε μεγάλα μουσεία, όπως τα Metropolitan Museum of Art και Museum of Modern Art στη Νέα Υόρκη, το Κέντρο Ζωρζ Πομπιντού στο Παρίσι , αλλά και στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας. Το 1976, κλείνει όλες τις γκαλερί του εκτός μιας στη Νέα Υόρκη, κρατώντας έτσι την υπόσχεση που είχε δώσει στον Max Ernst, να σταματήσει όταν εκείνος θα πέθαινε.

Λίγο πριν πεθάνει η επιθυμία του να δωρίσει την αμύθητη συλλογή του από έργα τέχνης στο ελληνικό κράτος δεν εκπληρώθηκε ποτέ. Η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε την προσφορά του και έτσι το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής του χάθηκε. Το 1984, δωρίζει στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης 47 έργα σύγχρονης τέχνης από την προσωπική του συλλογή, ενώ υπόσχεται να προσθέσει και άλλα στη δωρεά. Το 1987,  πεθαίνει σε νοσοκομείο της Νέας Υόρκης νικημένος από τη νόσο του AIDS και δεν προλαβαίνει να εκπληρώσει το όνειρο του.

Η αναζήτηση του χώρου που άργησε να βρεθεί

Αναζητείται χώρος για να στεγάσει τα έργα του Μουσείο δίχως στέγη μέχρι το 1982. Μέχρι τότε το Μουσείο διοργανώνει εκθέσεις σε διάφορα σημεία της πόλης με την οικονομική στήριξη του Γιάννη Μπουτάρη, του πρώτου ευεργέτη του κέντρου, στην ιστορία του οποίου κατέχει σημαντικό ρόλο. Ο Γιώργος Φιλίππου εκείνη την χρονιά προσφέρει 850τ.μ., από το εργοστάσιό του κάτι που βοήθησε την εδραίωση του Κέντρου.

Έτσι, το 1984 με την έκθεση «Σύγχρονη Ζωγραφική Γλυπτική» την δωρεά του Αλέξανδρου Ιόλα σε επιμέλεια του ίδιου, ξεκινά επίσημα ο πρώτος κύκλος ζωής του Κέντρου. Αρχές του 1988, αρχίζει μια εντατικοποίηση των δραστηριοτήτων του που οδηγεί στη διοργάνωση εκθέσεων σε κάθε πιθανό εκθεσιακό χώρο της Θεσσαλονίκης, παλιό Αρχαιολογικό μουσείο, νέο Αρχαιολογικό μουσείο, Λευκός Πύργος, Αλατζά Ιμαρέτ, Λιμάνι Θεσσαλονίκης, ΔΕΘ.

Μέσα σε αυτήν τη φρενήρη εκθεσιακή ατμόσφαιρα προβάλλεται συνεχώς η ανάγκη εύρεσης μόνιμων αιθουσών και τότε επικρατεί η πρόταση της νυν προέδρου Ξανθής Σκαρπιά-Χόιπελ, που εστιάζεται στην εκμετάλλευση ενός υφιστάμενου περιπτέρου της ΔΕΘ. Τελικά, στις 15 Μαΐου 1991, δίδεται το περίπτερο της ΔΕΘ κι έπειτα αναζητούνται τα μέσα για τη μετατροπή του περιπτέρου σε εκθεσιακό χώρο. Τότε εντάσσεται στο Β’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και το έργο ολοκληρώνεται με τη στήριξη των αρχιτεκτονικών σχεδίων του Πέτρου Μακρίδη.

Το περίπτερο εγκαινιάζεται το 1992 από την Υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, με την έκθεση «Automates et Robots», σε συνδιοργάνωση με το Γαλλικό Ινστιτούτο. Τα επόμενα χρόνια ως το 1996 σημειώνονται 22 εκθεσιακές επιτυχίες, ενώ παράλληλα εκδίδονται κατάλογοι των εκθέσεων και οργανώνονται εκδηλώσεις κι εκπαιδευτικά προγράμματα κι έτσι πλέον γίνεται απόλυτα αναγκαία η εύρεση μόνιμης στέγης για να δοθεί κι η δυνατότητα μεταφοράς της συλλογής Ιόλα από τους χώρους της Φιλκεράμ Τζόνσον.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Τότε και με αφορμή τους εορτασμούς για την πολιτιστική πρωτεύουσα εγκρίνεται η παραχώρηση του οικοπέδου 250τ.μ. που βρισκόταν στη συνέχεια του υφιστάμενου περιπτέρου. Σε σχέδια του γραφείου «Τζώνος, Χόιπελ, Χόιπελ» ετοιμάζεται το τριώροφο κτίριο και κατασκευάζεται από την εταιρεία «Ανδρεάδης-Ζησιάδης, ΑΤΕ».

Παρά τις δυσκολίες που δημιουργήθηκαν από τα αρχαιολογικά ευρήματα (τα οποία είναι ορατά στο κοινό που επισκέπτεται το υπόγειο του μουσείου) το κτίριο εγκαινιάζεται ως το πρώτο έργο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Στη συνέχεια, έγινε και τρίτη επέκταση του Μουσείου και τελικά το 2002 το κτίριο περατώνεται κι αποτελεί το πρώτο μουσείο σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα με συνολικό μέγεθος 4.450τ.μ., ενώ κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα χρόνων απολαμβάνει της αποδοχής 160 καλλιτεχνών που δωρίζουν έργα τους και των συλλεκτών που του εμπιστεύονται τις συλλογές τους.

Το MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (πρώην Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) έχει ως αρμοδιότητά του την προαγωγή της σύγχρονης τέχνης και τη μελέτη ρευμάτων της στην Ελλάδα και το εξωτερικό, μέσα από τη διάσωσή και ανάδειξη των εικαστικών ως επί το πλείστον επιτευγμάτων της. Διαχειρίζεται η συλλογή Ιόλα, τη συλλογή Ξύδη, τη συλλογή Απέργη και τις λοιπές συλλογές και έργα σύγχρονης τέχνης του Ιδρύματος «Μακεδονικού Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης», τις συλλογές σύγχρονης τέχνης του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και τη συλλογή γλυπτών του Ιδρύματος «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Άλεξ Μυλωνά». Η εν λόγω Διεύθυνση αναλαμβάνει την οργάνωση της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, ενώ μπορεί να προβεί και σε αναθέσεις νέων έργων από εικαστικούς.

Τρία Μουσεία έγιναν ένα στην ΔΕΘ

Tο Νοέμβρη του 2018, τέσσερα μουσεία στη Θεσσαλονίκη (το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης – Συλλογή Κωστάκη, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, το Πειραματικό Κέντρο Τεχνών) και ένα στην Αθήνα (Μουσείο Άλεξ Μυλωνά) ένωσαν τις δυνάμεις, σε έναν μεγάλο, ενιαίο, δημόσιο φορέα πολιτισμού, φιλοδοξώντας να δώσουν διεθνώς το στίγμα τους στη μοντέρνα και σύγχρονη τέχνη, τη φωτογραφία, τις πειραματικές τέχνες και τη γλυπτική. Έτσι το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης μετονομάζεται σε MOMus- Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

Το δικό μου παραμύθι

Αλλά εδώ αξίζει να σας πω ένα όνειρο που πήρε σάρκα και οστά. Τον Νοέμβριο του 2018,  ξεκίνησα να στήνω ένα μοναδικό για την Ελλάδα project εν ονόματι Take Your Space. Ήθελα λοιπόν να συνδυάσω πολλές μορφές τέχνης μαζί, να ζωντανέψω ένα άψυχο (οπτικά) άγαλμα, να το μεταμορφώσω σε ανθρώπινη φιγούρα και όλο αυτό που σκέφτηκα και σχεδίασα το μοιράστηκα με την Θούλη Μυσιρλόγλου και διάφορους χορευτές της πόλης και έτσι μας δόθηκε η ευκαιρία να δημιουργήσουμε την δική μας ”Νύχτα Στο Μουσείο”.

Η απόλυτη έννοια της σύγχρονης τέχνης. Σκηνικό βγαλμένο από ταινία, το Μουσείο ξαφνικά λειτουργεί στις 21:00 το βράδυ, τα φώτα του σβήνουν και ο πάνω όροφος είναι φωτισμένος με χρώμα, ακίνητοι άνθρωποι διάσπαρτοι σε διάφορα σημεία, ξεπηδούν από την έκθεση του σπουδαίου Ιόλα, μια ξεναγός αφηγείται την ζωή του, και οι χορευτές δίνουν ζωή στα έργα του. Αυτό είναι το MOMus στα μάτια μου, το μέλλον της τέχνης στην πόλη.

Mία νύχτα που χορευτές μας έδωσαν ένα φαντασμαγορικό show ανάμεσα στα έργα τέχνης του Ιόλα. Μία ιδέα δική μου που την μοιράστηκα με εκείνους που πίστεψαν στην τέχνη και δημιουργήθηκε ένα μοναδικό παραμύθι. Ποιος ξέρει μόλις η πανδημία τελειώσει ίσως επιστρέψουμε ανανεωμένοι.