Τι μας κρύβουν οι λέξεις – Ζαν Πωλ Φιτουσί
Πως η νεογλώσσα επηρεάζει τις κοινωνίες μας.
Το νέο βιβλίο του Γάλλου καθηγητή οικονομικών Ζαν Πωλ Φιτουσί κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση Αντώνη Δ.Παπαγιαννίδη και συναντά ρήσεις του Τζωρζτ Όργουελ που μοιάζουν τόσο επίκαιρες. Με το νέο της έργο η επιφανής αυτή προσωπικότητα ασχολείται με τη νεογλώσσα κι όσα αυτή μας έχει πείσει να θεωρούμε ως πραγματικότητα.
Ένα πόνημα απόλυτα σύγχρονο, καθώς τοποθετείται χρονικά μέσα στην πανδημία που βρήκε την ήπειρό μας χαλαρή και. Το έργο προσαρμόζεται κατάλληλα στις απαιτήσεις της νέας εποχής που ξημερώνει. Στέκεται πολύ στην αμφισημία των λέξεων και στις έννοιες που μοιραία συγχέονται. Υποστηρίζει ότι η επικοινωνία έχει κερδίσει κατά κράτος την μάχη με την ουσία και κρούει των κώδωνα του κινδύνου για τα χειρότερα που βρίσκονται προ των πυλών.
Η νέα συνθήκη που δημιουργείται οδηγεί τις μάζες σε μονόδρομη σκέψη. “Όσο φτωχαίνει η γλώσσα τόσο καθίσταται εφικτή η σύγκλιση των σκέψεων”. Εμείς ως Έλληνες έχουμε εκατομμύρια λέξεις, οι περισσότερες όμως χάνονται στο πέρασμα των χρόνων. Κάπου εδώ αρχίζουν όροι γνωστοί για την πολύπαθη πατρίδα μας: κρίση, διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, δημοσιονομική πολιτική, λιτότητα. Από την μία ο Βορράς κι από την άλλη ο Νότος. Πώς τα κατάφερες έτσι Ευρώπη; Το χάσμα ολοένα μεγαλώνει, οι ανισότητες κι οι αποστάσεις oξύνονται. Καμία πραγματική διάθεση αλληλεγγύης, αντιθέτως αδιαλλαξία και διάθεση για παρεμβατικότητα. Το κράτος δικαίου στην εποχή μας τείνει να γίνει δεύτερο αίτημα, θυσία στους κανόνες που επιβάλλουν οι εκάστοτε ισχυροί.
Συζητάμε για τη βαθύτερη κρίση εν καιρώ ειρήνης. Θυσίες, ματαιώσεις, απογοητεύσεις δίχως αντίκρισμα. Αποσάθρωση των κοινωνιών. Ζητείται απεγνωσμένα ελπίς. Η πολύμορφη κηδεμονία των αγορών συνεχίζει να περιορίζει την κυριαρχία της πολιτικής. Μία ευρωπαϊκή τραγωδία εν εξελίξει με χιλιάδες θύματα. Φυσική καταπόνηση και ταυτόχρονα ψυχολογική κατάρρευση. “Η μέση τάξη ηττήθηκε κατά κράτος”. Αναζητείται ηθική. Μία δογματική Ένωση με σημαία της τον καπιταλισμό, που τρέμει το επόμενο μεγάλο σοκ που δε θα μπορέσει να διαχειριστεί και να κάνει την κρίση … άλλη μία ευκαιρία. Με ρεαλισμό κι υπευθυνότητα ο συγγραφέας στέκεται στο ύψος της ιστορίας με τη ξύλινη γλώσσα του κυνισμού, δίχως καμία διάθεση υπεκφυγής και συμβιβασμού.
Ο σπουδαίος Michel Serres τονίζει ότι το χθες ήταν καλύτερο από το σήμερα. Ο λαός από την μεριά του παθητικός. Εξαντλημένος, αδύναμος να αντισταθεί. Ένα κλίμα αποκαρδιωτικής παραίτησης που οδηγεί μαθηματικά σε κίνδυνο για τη Δημοκρατία του Δυτικού Κόσμου. “Οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να μιλούν”. Στην εποχή της επικράτησης της ψηφιοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης (διαβάστε το Άνθρωποι και Ρομπότ του Πέτρου Παπακωνσταντίνου), για να τις αξιοποιήσουμε προς όφελός μας πρέπει να μάθουμε ιστορία και να διεκδικήσουμε την αξιοπρέπειά μας και τη στοιχειώδη ποιότητα ζωής απέναντι στο φάντασμα του λαϊκισμού και του εθνικισμού που αναβιώνει. Οι ΕΛΙΤ παρακολουθούν παθητικά και νομίζουν πως ελέγχουν την κατάσταση. Τα γεγονότα της δεκαετίας όμως του 1930 δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας.
Συνήθως υιοθετούνται λύσεις για το παρόν δίχως κάποιο μακρόπνοο πλάνο, καθώς δεν υπάρχει η πολυτέλεια του χρόνου, αλλά και της καθαρής ματιάς με φόντο το μέλλον. Προκειμένου να ενισχυθεί το αφήγημα επιστρατεύονται μηχανισμοί προπαγάνδας με τη συνεισφορών των πάντα πρόθυμων ΜΜΕ. “Κανείς δε γνωρίζει τι μας ξημερώνει”. Γίνεται όμως μία ακόμα μεγάλη έμμεση παραδοχή στις σειρές αυτού του εξαιρετικού βιβλίου. Ο “τρίτος κόσμος” είναι εδώ έτοιμος να “εκδικηθεί” μέσω ποικιλόμορφων μεταλλάξεων. Βάση δεδομένων κι όσο η κλιματική αλλαγή τρέχει με τους σημερινούς ρυθμούς οι πανδημίες θα γίνουν συχνό φαινόμενο τα επόμενα χρόνια. Κι οι αγαπημένοι μας ηλικιωμένοι; Διπλά καταδικασμένοι…
Εύκολα κατανοεί κανείς που έχουμε φτάσει. Στο έσχατο σημείο. Αν δεν ήταν τραγικό, θα ήταν κωμικό. Κι όμως δεν είναι καιρός για γέλια, αλλά για επαγρύπνηση και πράξεις. Τώρα χρειάζονται περισσότερο ίσως από ποτέ φωνές σαν του Ζαν Πωλ Φιτουσί για να αφυπνίσουν συνειδήσεις και προοδευτικούς ανθρώπους. Ρεαλισμός κι υπευθυνότητα απέναντι σε μία τεχνητή πολυπλοκότητα που καλλιεργεί το χάος και πυροδοτεί αναπόφευκτα έναν κύκλο βίας. Ήρθε η ώρα να τερματιστεί ο “διάλογος των κωφών”, να τεθεί μία νέα συνθήκη και να αποφασίσουμε αν πρέπει να κάνουμε κι άλλα βήματα μπροστά ή να φρενάρουμε και να σκεφτούμε μήπως πρέπει να γίνει ένα βήμα πίσω, ώστε να καταφέρουμε να διορθώσουμε όσα διαλύσαμε σε περίπου μία δεκαετία. Σύμμαχοι οι Τέχνες, ο Πολιτισμός κι η Επιστήμη …
