Το δημοκρατικό χρέος

Λέξεις: Γιώργος Βαβάτσης

Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να συγχαρώ την κυβέρνηση για τη δομή των 2 ενημερωτικών εντύπων (28ης και 29ης Απριλίου). Υπάρχουν ξεκάθαρα περιβλήματα, ευκόλως κατανοητή γλώσσα και επιτυχημένη επιλογή χρωμάτων, που διευκολύνει την ανάγνωσή τους από την αρχή μέχρι το τέλος. Έτσι, προκύπτει ένα αποτέλεσμα συγγραφής κατανοητό από το σύνολο της κοινωνίας, από τον καθηγητή Πανεπιστημίου, ως το λειτουργικά μη αναλφάβητο. Επομένως, συγχαρητήρια! 

Ωστόσο, υπάρχει ένα πρόβλημα. Μέσα από τη φαινομενική τους επάρκεια, απουσιάζουν δύο (2) τουλάχιστον βασικά στοιχεία. Πρώτον, τα Πανεπιστήμια και ο τρόπος της εφεξής λειτουργίας τους. Το δεύτερο, αφορά την απαγόρευση της κυκλοφορίας για το εύρος των ωρών 12-6 πμ. Μια εξήγηση για την εφαρμογή ενός τέτοιου (αυστηρής επιτήρησης, όπως δηλώνεται ρητά) μέτρου θεωρώ πως θα ήταν απαραίτητη. Ως ηθικό χρέος. Ας ξεκινήσουμε όμως από το ζήτημα των Πανεπιστημίων. 

Για την ανακοίνωση της 28ης Απριλίου, το μόνο που μπορεί να ειπωθεί είναι ότι κρίνεται απαράδεκτη η απώλεια του φορέα των Πανεπιστημίων από την ευρύτερη κατηγορία της Εκπαίδευσης. Η τεχνική της αποσιώπησης είναι αρετή για έναν ηγέτη. Η αλόγιστη χρήση της όμως, ιδίως στο εσωτερικό της χώρας, συχνά καταλήγει καταστροφική. Δε θα θιχτεί το κύρος της κυβέρνησης αν δηλώσει υπεύθυνα ότι δε γνωρίζει τι μέλλει γενέσθαι. Δεν υπάρχουν υπεράνθρωποι. 

Φτάνουμε όμως αισίως στις 29 Απριλίου, με νέα ανακοίνωση, που αφορά αποκλειστικά τα Πανεπιστήμια. Αυτό φαντάζει ως ονείρωξη για το φοιτητή της προηγούμενης μόλις παραγράφου. Δεν είναι όμως. Η ανακοίνωση αυτή, όπως και η προηγούμενη, λιτή, απέριττη και προπάντων μη περιεκτική, προκαλεί μεγαλύτερη αβεβαιότητα απ’ ότι σιγουριά. Στην ανάγνωση του σχετικού με τη λειτουργία των ΑΕΙ εγγράφου, διαφαίνονται από την πρώτη ματιά 2 διαχρονικές αρχές -ίσως και αξίες: η αξία δεν είναι αναγκαστικό να είναι ακριβή, μπορεί κάλλιστα να είναι και φθηνή- της ελληνικής πραγματικότητας: ‘’Ουδέν μονιμότερον του προσωρινού’’, η πρώτη. ‘’Τάζοντας δεν πέθανε κανείς’’, η δεύτερη. 

​”Ουδέν μονιμότερον του προσωρινού’’: “Τα διαδικτυακά μαθήματα θα συνεχιστούν ως το τέλος του ακαδημαϊκού εξαμήνου’’. Ασφαλώς, δεν κείμαι έναντι αυτής της λύσης. Δεν είναι δα λύση αντίστοιχη των εμετικών containers που εδώ και δεκαετίες στεγάζουν αρκετούς μικρούς μας φίλους, ηλικίας 6-18 ετών. Είναι αντιθέτως ένα αξιόλογο βήμα, που επιτέλους πραγματοποιείται. Αξιοποιούμε πλέον πα-ρα-γω-γι-κά το πολύτιμο εργαλείο της τεχνολογίας. Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση φανερώνει και τα θετικά της στοιχεία. Ωστόσο, στόχος είναι αυτή η εξέλιξη να έχει στην πορεία χαρακτήρα συμπληρωματικό, όχι οργανωτικό. Σκεπτόμενος όμως τις παραδοσιακές παθογένειες της ελληνικής κουλτούρας, κρούω κώδωνα κινδύνου. Δεν πρέπει δάσκαλός μας να γίνει το λάπτοπ. Δεν πρέπει τα σπίτια μας να γίνουν containers. 

​”Τάζοντας δεν πέθανε κανείς’’: ​”Εξετάσεις θα πραγματοποιηθούν και το εξάμηνο θα ολοκληρωθεί κανονικά’’. Εδώ έχω σοβαρή ένσταση. Ναι, έχουν ξαναϋπάρξει λοιμοί, σε διαφορετικά όμως συστήματα από το σημερινό παγκοσμιοποιημένο σύστημα​· ναι, ​και η γρίπη του 1918 εκδηλώθηκε και αυτή σε καπιταλιστικό καθεστώς, ωστόσο οι συνθήκες του τεχνολογικά διανθισμένου 2020 διαφέρουν άκρως αυτών του Μεσοπολέμου. Ναι λοιπόν, οι συνθήκες είναι πρωτόγνωρες και οι εξελίξεις σχεδόν αδύνατο να προβλεφθούν. Πώς λοιπόν, σε ένα τέτοιο περιβάλλον, μιλά κανείς για κανονικότητα; Προσωπικά, δεν μπορώ να πιστέψω σε υποσχέσεις που δίνονται από ισχυρούς μεν ανθρώπους, σε εντελώς ρευστό δε έδαφος. Ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι, στις 4 Μαΐου, δε θα επιδεινωθεί η κατάσταση;

Ότι δε θα βγει στις 5 Μαΐου νέα, κομψοτεχνημένη ανακοίνωση που θα αναιρεί καθολικά την προηγούμενη, παρέχοντας ελπίδες για μια υπό νέους όρους κανονικότητα; Βασικό όπλο του πολίτη, η σοφή φράση “κράτα μικρό καλάθι’’. Τίθεται θέμα αξιοπιστίας εδώ. Και θα επανέλθω στην άποψη που διατυπώθηκε πιο πάνω. Δεν υπάρχουν υπεράνθρωποι. Υπάρχουν υπεύθυνοι και ανεύθυνοι ηγέτες. Κι όταν κάποιος υπερεκτιμά τις δυνάμεις του εντός ενός ανεξέλεγκτου περιβάλλοντος, φέρεται ανεύθυνα. Διότι αν εκπληρωθούν σε αυτές τις συνθήκες οι υποσχέσεις του, θα φανεί απλώς τυχερός. Στο πιθανότατο όμως σενάριο αποτυχίας, ο φορέας υποσχέσεων μπορεί ευκολότατα από ανεύθυνος να τραπεί σε αερολόγο. Και κανείς δε θέλει να κυβερνάται από αερολόγους. Ειδικά οι φοιτητές. Το πολιτικό ρίσκο της παροδικά βολικής ανευθυνότητας, είναι μακροπρόθεσμα πολύ μεγαλύτερο από αυτό της επιλογής μιας σκληρής ειλικρίνειας. Γιατί διακυβεύεται το μεγαλύτερο αγαθό του Κοινωνικού Συμβολαίου: η εμπιστοσύνη. Και χωρίς εμπιστοσύνη, δεν υπάρχει Δημοκρατία. 

Αναμφίβολα, η εμπιστοσύνη είναι ο θεμέλιος λίθος της Δημοκρατίας. Η οποία είναι εύθραυστη, και πρέπει να τη φυλάμε καθημερινά ​πάσῃ θυσίᾳ. Όχι να τη φυλάξουμε. Να τη  φυλάμε. Αυτό είναι το καθήκον καθενός από εμάς, η ιερή αποστολή μας. Έχουν υπάρξει πολλά ιστορικά παραδείγματα όπου η Δημοκρατία παρέλυσε. Η γκάμα ξεκινά από περιόδους σαν αυτήν της αρχαίας Αθήνας, για να βρεθεί στη σύγχρονη εκδοχή του φαινομένου, με πολιτεύματα όπως αυτά της Βραζιλίας, της Χιλής ή της ευρωπαϊκής (!!!) Ουγγαρίας. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, μαζί και με τις ενδιάμεσες εντός γκάμας στάσεις, υπάρχει ένα κοινό γνώρισμα. Απουσία εμπιστοσύνης. Καχυποψία από τους μεν προς τους δε και από τους δε, προς τους μεν. Πράγμα που οδηγεί σε μια άκρως τοξική σχέση. Πρώτη έκφανση της τοξικότητας, εξεγέρσεις. Δεύτερη, η καταστολή. Τρίτη, αιματηρό διαζύγιο. Η δίκη της δημοκρατίας. 

Με αυτές τις ανησυχίες ως προδιάθεση, θα ήθελα να περάσουμε στη δεύτερη βασική έλλειψη της ανακοίνωσης της 28ης Απριλίου. Γιατί να υπάρξει ‘’αυστηρή σύσταση για περιορισμένη κυκλοφορία σε ανοιχτούς χώρους από τις 12 πμ έως τις 6 πμ’’; Τι εξυπηρετεί ένα τέτοιο μέτρο; Τάσσομαι υπέρ της πειθάρχησης, της νοοτροπίας που μού μετέδωσε το κράτος (που σε περιόδους κρίσης, δικαιολογημένα τρέπεται σε κράτος- προστάτη). Ο λόγος είναι ότι καταλαβαίνω τους σκοπούς της. Το να μείνω σπίτι είναι ο πιο άμεσος τρόπος για τον περιορισμό της μετάδοσης του κορονοϊού. Κατανοητό, σεβαστό, αποδεκτό. Για το μέτρο όμως της ‘’αυστηρής σύστασης’’ δε γνωρίζω άλλο από το ότι θα εφαρμοστεί. Για αυτό , αφ’ ενός φρόντισε η επίσημη ανακοίνωση, που παρουσιάζει το μέτρο (το αποκαλώ μέτρο, γιατί τρέμω να το αποκαλέσω διάταγμα) ως ασήμαντο, συμπληρωματικό μιας προγραμματικής δήλωσης. Αφ’ ετέρου, φρόντισαν οι υπεύθυνοι τύπου, που καλούν σε τήρηση κάθε μέτρου και καθησυχάζουν τους πολίτες παρουσιάζοντας την άκριτη αποδοχή ως αρετή, ως χάρη που ο ηρωικός ελληνικός λαός διαθέτει. Χωρίς περαιτέρω επεξηγήσεις. Με τη σειρά μου λοιπόν, έχοντας πραγματικά καλή θέληση να νομιμοποιήσω μέσα μου αυτό το μέτρο, θα σκεφτώ διάφορες επεξηγήσεις. Η νύχτα μεταδίδει τον κορονοϊό. Ή, ο Θεός κοιμάται το βράδυ και δεν μπορεί να μάς φροντίσει. Όσο λοιπόν δε λαμβάνω εξήγηση για τη νέα ‘’σύσταση’’, άλλο τόσο το μυαλό μου θα κατεβάζει ιδέες. Και δεν το επιθυμώ. Έτσι, όντας Έλληνας πολίτης, απαιτώ τη διευκρίνιση του μέτρου από την Πολιτεία. Δεν είναι αίτημα. Είναι απαίτηση. Για να σεβαστώ αυτό το μέτρο, αφού το καταλάβω. Όχι αφού μού επιβληθεί. Παρακαλώ λοιπόν την Πολιτεία να σεβαστεί τους -οικειοθελώς- υπηκόους της. Να μην τους θεωρεί ανόητους αριθμούς, μα ισότιμους συνδιαμορφωτές της πολιτικής κατάστασης. Για να υπάρχει Δημοκρατία, πρέπει η Πολιτεία να μάς εμπιστευθεί. 

Θα κλείσω με κάτι άσχετο, που ίσως όμως είναι και σχετικό. Είμαι λάτρης του ρεμπέτικου τραγουδιού. Πολλές φορές με έχω πιάσει να φαντασιώνομαι ότι βρίσκομαι ανάμεσα στους παλιούς ρεμπέτες, σε ένα σκοτεινό υπόγειο. Να τραγουδάμε μαζί και, παρανομώντας, να λέμε μέσα απ’ τα τραγούδια μας αλήθειες για τη ζωή. Κάθε φορά όμως που συμβαίνει αυτό, γίνομαι θύμα της ωραιοποίησης του παρελθόντος. Στη φαντασίωσή μου δε χωράνε οι φυλακίσεις των ατόμων που λένε τις αλήθειες της ζωής. Η καταστροφή του μέλλοντός τους από τον κοινωνικό στιγματισμό, τον επιβαλλόμενο από την τότε εξουσία. Όχι, αυτά δε χωράνε. Στις φαντασιώσεις μου χωράνε μόνο τα χαμόγελα. Κι αυτό είναι λάθος. Εν ολίγοις, δε θέλω αντίστοιχες διαστρεβλωμένες εικόνες να έχει για εμένα ο άνθρωπος του έτους 2104. Δε θέλω στο νου αυτού του ανθρώπου να ηρωοποιηθεί το γεγονός ότι κάθομαι σε ένα παγκάκι χαμογελώντας, αγνοώντας τους νόμους και λέγοντας περιθωριακές αλήθειες για τη ζωή. 

Έντονα προβληματισμένος,

Βαβάτσης Γιώργος, 29/4/2020

*O Γιώργος Βαβάτσης είναι φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ