Το ιστορικό παρελθόν και το φυσικό περιβάλλον της Χαλκιδικής

Λέξεις: Γιάννης Κύρκος Αικατερινάρης

Ανηφόριζα στους πρόποδες του Χολομώντα και ύστερα κοίταξα προς τη μεριά του Ολύμπου. Μου έδωσε την εντύπωση στην αρχή ότι χαμογελούσε και θαύμαζε τις ομορφιές της Χαλκιδικής, καθώς την ατένιζε από μακριά. Ήταν για άλλη μια φορά εντυπωσιακός μέσα στα γαλάζια τ’ ουρανού, πάνω από το μπλε του Θερμαϊκού, ανάμεσα στα Πιέρια όρη και τον ανταγωνιστικό του Κίσσαβο. Όμως το χρώμα του Τορωναίου κόλπου, που βρέχει τον κάμπο του Πολυγύρου και την απέναντι ιστορική χερσόνησο της Κασσάνδρας, φάνταζε τώρα βαθύτερο.

Μνήμες αιώνων συσσωρεύονται γύρω από το μυχό του κόλπου, τη ζεστή θάλασσα που φτάνει μέχρι το βιότοπο του Άη Μάμα. Στον παρακείμενο κάμπο της Καλαμαριάς, στις ακτές του Θερμαϊκού, αλλά και σ’ όλη την προικισμένη χερσόνησο, οι κάτοικοι έχουν εναποθέσει μαζί με τις μνήμες τους κι όλες τις προσδοκίες τους. Σ’ αυτή την περιοχή άνθισαν κατά την αρχαιότητα σπουδαίες πόλεις, όπως η Όλυνθος με το επίνειό της τη Μηκύβερνα και η Ποτίδαια με τον ισθμό της. Υπήρχαν κι άλλες λιγότερο γνωστές, όπως και διάσπαρτοι οικισμοί στον κάμπο της Καλαμαριάς κατά την οθωμανική περίοδο, οι περισσότεροι από τους οποίους εποικίστηκαν από τους πρόσφυγες στη δύσκολη περίοδο μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο και τη Μικρασιατική καταστροφή. Ονομαστοί ιστορικοί, φιλόσοφοι, αλλά και λόγιοι του ελληνικού διαφωτισμού τις αναφέρουν σε κείμενά τους.

Ο Ηρόδοτος (περί το 484 π.Χ.-425 π.Χ.) έγραψε ανάμεσα στα άλλα των «Ιστοριών» του (7.121.1-7.127.2) και για την καταστροφή του στόλου και των στρατευμάτων του Πέρση Αρτάβαζου. Συντελέστηκε το 479 π.Χ. στην Ποτίδαια, κοντά στο λαιμό της Κασσάνδρας, από ένα παλιρροιακό κύμα που έμοιαζε με το γνωστό σήμερα τσουνάμι. Ήταν απρόσμενο γι’ αυτό κι ερμηνεύτηκε ως μια τιμωρία των εισβολέων της Περσίας από τον Ποσειδώνα.

Ο Αριστοτέλης (384-323 π.Χ.), παιδί της Χαλκιδικής γης από τα Στάγειρα και μέγας φιλόσοφος, έδωσε κι εδώ τη δική του ερμηνεία, όπως άλλωστε έκανε πάντα για ό, τι παρατηρούσε. Υιοθέτησε κι ανάπτυξε πάρα πέρα σχετικές θεωρίες, δίνοντας μια πρωτοποριακή, επί πολλούς αιώνες, ερμηνεία της αιτιολογίας των σεισμών. Εκατοντάδες χρόνια πριν δοθεί η σημερινή επιστημονική, αναφέρθηκε σε ανέμους που καθώς έβγαιναν από τα έγκατα της γης προκαλούσαν τους σεισμούς κι όλα τα επακόλουθά τους.

Δεν ήταν βέβαια καθόλου τυχαίο ότι σ’ αυτόν τον πολυγραφότατο διανοητή αναφέρθηκε και ο σπουδαίος δάσκαλος της εποχής του ελληνικού Διαφωτισμού, ο Ευγένιος Βούλγαρης (1716-1806), διευθυντής στην περίφημη Αθωνιάδα Σχολή της Μονής Βατοπεδίου. Σε μια επιστολή προς φίλο του είχε γράψει, παρορμώμενος προφανώς από τις ομορφιές της Χαλκιδικής γης: «Οι μούσες που τριγυρίζουν ελεύθερες παντού, στρέφουν την προσοχή τους περισσότερο πάνω στους κορμούς των δέντρων όπου από παλιά έχουν χαραχθεί τα ερωτικά τους ονόματα, παρά πάνω στα φύλλα ή και στην άμμο εάν τύχαινε (εκεί) να σχεδιαστούν». Και λίγο παρακάτω συνέχισε ότι «ο Αριστοτέλης καταπιάνεται με πολλά και εξετάζει τις αρχές (σημ. τους φυσικούς νόμους) και τις δημιουργίες της φύσης. Εδώ και Γάλλοι και Γερμανοί και Άγγλοι προβάλλουν τα νεωτερικά τους συστήματα…».

Κι αν ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε στα «Φυσικά» του με πολλά τέτοια ζητήματα, έδινε με τα «Πολιτικά» του πειστικές απόψεις για άλλα γεγονότα. Είναι βέβαια γνωστό ότι στην περίοδο του δυτικού Διαφωτισμού κατηγορήθηκε για ορισμένες θεωρίες του, καθώς τις προσεταιρίστηκαν επιλεκτικά τρίτοι, συχνά παρερμηνεύοντας το νόημά τους. Οι Σχολακιστές, για παράδειγμα, υποστήριζαν ότι για να πιστοποιηθεί η εγκυρότητα της γνώσης θα έπρεπε να συνάδει προς την πίστη στον Θεό και τις θεωρίες του Αριστοτέλη… Ανάλογες ήταν οι περισσότερες από τις αιτίες της αμφισβήτησής του στη συγκεκριμένη περίοδο, χωρίς ωστόσο να λαμβάνεται υπόψη ο χρόνος που διατυπώθηκαν αυτές οι αρχές του. Για ένα τέτοιο λόγο ασφαλώς και ο Αδαμάντιος Κοραής, έχοντας μια διαφορετική αντίληψη για την έννοια της ελευθερίας, προχώρησε στη σχετική έκδοση των «Πολιτικών» στο Παρίσι, τη σημαδιακή χρονιά του 1821 που κηρύχτηκε η ελληνική επανάσταση.

Χρόνια αργότερα, στη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, μαχητές της ελληνικής αντίστασης κατά των Γερμανών κατακτητών, πέρασαν στην τελευταία περίοδό της στη Χαλκιδική, ξεκινώντας με καΐκια από τις απέναντι ακτές κοντά στον Όλυμπο. Ενώθηκαν με τους ομόλογούς τους ντόπιους αντιστασιακούς και προχώρησαν μαζί στην εκδίωξη των τελευταίων δυνάμεων του άξονα, για να μπουν στα τέλη του Οκτώβρη του 1944 θριαμβευτές στη Θεσσαλονίκη.

Όμως φαίνεται οι θεοί κατά την αρχαιότητα έβλεπαν συχνά από τον Όλυμπο τα όσα συμβαίναν στη Χαλκιδική. Ανησυχούσαν κατά τους μύθους, όταν αυτά ήταν δυσμενή και λαμβάνανε τα κατάλληλα μέτρα, μεριμνώντας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο για την απόδοση του δίκιου. Τώρα ωστόσο φοβάμαι ότι ο Όλυμπος όλο και συχνότερα βάζει στην κορυφή του μια μάσκα από σύννεφα, καθώς είναι δύσκολο πια να επέμβει με τους θεούς του. Δεν θέλει να βλέπει, εν ονόματι μιας δυσνόητης «ανάπτυξης», την αγαπημένη του χερσόνησο να «ξεκοιλιάζεται» και να καταστρέφεται η «θεϊκή» της φύση από ρυπογόνα και καταστροφικά μεταλλεία ξένων εταιριών, χωρίς ούτε μια ουγκιά χρυσού να μένει στον τόπο… Βλέπει, καταλαβαίνει κι ανησυχεί γιατί τα όποια μέτρα υποτίθεται ότι πάρθηκαν από τους κυβερνώντες για την αντιμετώπιση των δεινών της πανδημίας, θεωρούνται ανεπαρκή έως ανύπαρκτα. Αν μη τι άλλο δεν αποβλέπουν σε καμιά πραγματική ή άλλου είδους ανάπτυξη, και πολύ περισσότερο αυτή του τουρισμού. Δεν προχώρησαν ούτε καν στον αυτονόητο  γενικό  εμβολιασμό όσων απασχολούνται σ’ αυτόν τον τομέα και στους παρεμφερείς του, κάτι δηλαδή που αποφασίστηκε κι άρχισε να εφαρμόζεται στα νησιά…

Ευχή όλων να γίνουν επιτέλους τα αυτονόητα, για να φορέσει και πάλι ο Όλυμπος τα γιορτινά του, την καλή γαλάζια του χλαμύδα. Ας πραγματοποιήσουν οι ασκούντες εξουσία, πέρα από τις κορώνες των πανηγυρικών τους λόγων, και τα όσα οφείλουν στη Χαλκιδική. Κι αυτά είναι πολλά!