Το σπουδαίο Route One USA στο 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ

Route One USA του Robert Kramer, 1989: «το τραγούδι του απέραντου δρόμου» (Walt Whitman). Ένα ντοκιμαντέρ-ντοκουμέντο που αξίζει κάθε λεπτό από τις 4+ ώρες που διαρκεί.

Λέξεις: Θωμάς Λιναράς

Ο ντοκιμαντερίστας Ρόμπερτ Κραίημερ (1939-1999) και συνσεναριογράφος της Κατάστασης των πραγμάτων [1981] του Βιμ Βέντερς (για να δώσουμε ένα στίγμα), ύστερα από 10 χρόνια στην Ευρώπη, επιστρέφει πίσω• όχι στην πατρίδα, όχι στην Αμερική αλλά στην Αμερική που έμεινε πίσω.

Route 1 ονομάζεται ο δρόμος κατά μήκος της Ανατολικής ακτής, που ξεκινά από το Fort Kent του Μαίην κοντά στα καναδικά σύνορα και καταλήγει στο Key West, το πιο νότιο σημείο της Φλόριντα: 3. 400 χιλιόμετρα. Αυτό είναι και το ταξίδι της ταινίας και ο Δόκτωρ (ερμηνευμένος από τον Paul McIsaak ), alter-ego του σκηνοθέτη, είναι αυτός που κρατά και ξετυλίγει το αφηγηματικό της νήμα. Δρόμος μεγάλης κυκλοφορίας προπολεμικά o Route 1, σήμερα διασχίζει την ενδοχώρα των μεγάλων πόλεων της Ανατολικής ακτής: επαρχιακές νεκρές ζώνες, παρηκμασμένες ημι-ιαστικές περιοχές, βυθισμένες στην φτώχεια, στην ανεργία, στην θρησκοληψία ( “ο Ιησούς Χριστός σώζει”) και στην εγκατάλειψη των γκέτο. Άνθρωποι που περιμένουν υπομονετικά στα συσσίτια για να τραφούν ή παραιτημένοι σε μια εργασιακή δουλεία, πιασμένοι στη μέγγενη της ανάγκης, που ζουν στριμωγμένοι στις παρυφές της πραγματικότητας, στα όρια της ύπαρξής τους και που επιβιώνουν in extremis.

O Γιατρός μπροστά (και ο Κραίημερ πίσω από την κάμερα) τους δίνει φωνή και βήμα, ακούει τις ιστορίες τους με προσοχή, τους προσεγγίζει με ευαισθησία και κυρίως δεν τους χειραγωγεί, δεν τους χρησιμοποιεί για να αποδείξει κάποια a prori θέση ή για να καταγγείλει το «σύστημα». Γι’ αυτό και αυτοί οι ξεχασμένοι άνθρωποι που επιβιώνουν -σχεδόν λάθρα- στο χείλος του περιθωρίου, κοιτούν άφοβα τον φακό μιλώντας για τη ζωή τους με συγκλονιστική ειλικρίνεια και αξιοπρέπεια, εκφέροντας ο καθένας την δικιά του αλήθεια: «ναι, έκλεψα, λήστεψα, εξαπάτησα, παρανόμησα» λέει ένας μεσόκοπος αποσυνάγωγος, άστεγος «αλλά έστειλα τα κορίτσια μου στο κολλέγιο».

Το αμερικανικό όνειρο σ’ αυτήν την ταινία έχει συρρικνωθεί στην διεκδίκηση μια θέσης εργασίας σ’ ένα φαστφουντάδικο ή εκείνης στο ταμείο ενός σουπερμάρκετ. H κινηματογραφική μηχανή μπαίνει στα φτωχικά τους σπίτια φιλμάροντας αυτές τις ζωές «σε χαμηλή πτήση» με σεβασμό και αισθητική ευγένεια. Η προβληματική ενσωμάτωση των Ινδιάνων της Βορείου Αμερικής, το φυλετικό και το μεταναστευτικό πρόβλημα, οι παρασημοφορεμένοι βετεράνοι του Βιετνάμ που κατάντησαν απόβλητοι παρίες, οι μισαλλόδοξοι ευαγγελικοί ιεροκήρυκες, οι επίδοξοι Δήμαρχοι διαλυμένων πόλεων, ηλικιωμένοι μοναχικοί άνθρωποι, παιδιά χωρίς το παραμικρό μέλλον… βρίσκουν όλοι τη θέση τους και τον λόγο τους στις εικόνες της ταινίας.

Η πραγματικότητα αποτυπώνεται γυμνή, ωμή, σκληρή, χωρίς ωραιοποίηση και εξωραϊσμούς, αλλά η αλληλεγγύη και η συμπόνια δεν λείπουν. Ο Γιατρός συμμετέχει στις δραστηριότητές τους, μοιράζει φαγητό στα συσσίτια, ζει μαζί τους, φροντίζει, νοιάζεται, αναζητά παλιούς του φίλους, μαθαίνοντας πως έχουν φύγει από τη ζωή κι όταν βρίσκει κάποιον απ’ αυτούς (η συνάντηση με τον Πατ), η συγκίνηση είναι αυθεντική και πλημμυρίζει τις εικόνες.

Η ταινία διαρκώς κοντοστέκεται, σταθμεύει σ’ αυτές τις no man’s land κοινότητες , ακολουθεί τυφλά μονοπάτια στους έρημους χώρους και στις άδειες καρδιές αυτών των ξεχασμένων ανθρώπων. Κάθε στάση είναι κι ένα σύνορο και κάθε σύνορο μια άλλη χώρα. Ταυτόχρονα η διαδρομή του Route 1 είναι κι ένα ταξίδι στον χρόνο και στα ριζώματα της αμερικανικής ιστορίας: προσκύνημα στην καλύβα του Χένρυ Νταίηβιντ Θορώ μέσα στο δάσος, στο σπίτι του ποιητικού Πατριάρχη Ουώλτ Ουίτμαν, στην αίθουσα όπου οι 50 πατέρες του έθνους, υπό τον Τζωρτζ Ουάσιγκτον, συνέταξαν το 1773 το Αμερικανικό Σύνταγμα, στο μνημείο του 54ου συντάγματος στρατού που αποτελούνταν μόνο από Αφροαμερικανούς, στις «μάγισσες» που κάηκαν στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης, στο μνημείο, με όλα τα ονόματα όσων «έπεσαν» στον πόλεμο του Βιετνάμ από το 1959 μέχρι το 1975, στα βουντού ξόρκια στην Αϊτινή κοινότητα του Μαϊάμι.

Το Route 1 αναζητά και βρίσκει τα κρυφά περάσματα της μνήμης, τα σημάδια των πουλιών μιας άλλης εποχής, τον καλπασμό της ταχυδρομικής άμαξας προς τη Δύση και δεν διστάζει να χαθεί στα αδιέξοδα μονοπάτια του δάσους ή να κοιτάξει εκεί όπου δεν υπάρχει τίποτα να δεις, να υφαρπάξει την αλήθεια της Ιστορίας μέσα από τις απρόβλεπτες συναντήσεις και τα λόγια των ανθρώπων του δρόμου.

Ενός δρόμου που οι χάρτες τον σημειώνουν ως ελάσσονα, ο οποίος όμως διασχίζει την καρδιά της καρδιάς της Αμερικής. Ένα οδοιπορικό-ρωγμή αυτής της καρδιάς, μέσα από το οποίο αναδύονται ακέραια και αληθινά ανθρώπινα και γεωγραφικά τοπία, με εικόνες πλούσιες σε νόημα, ρηξικέλευθες κινηματογραφικά και ανατρεπτικές στη θεματική τους έτη φωτός μακριά από κάθε επίσημη, θεσμοθετημένη ή εναλλακτική ματιά πάνω στο αμερικανικό τοπίο, αποκαλύπτοντας μιαν άλλη χώρα , μιαν Άλλη Αμερική που «θα έπρεπε να μην την αγαπάς κι ωστόσο να την αγαπάς ακόμα».

*Η ταινία προβάλλεται στο πλαίσιο του 23ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.