Υγρότοπος Επανομής: Ένας φυσικός θησαυρός που κινδυνεύει

Λέξεις: Γιάννης Καραμήτσιος / Αγγελική Κανούλα

Στην ακτή της Επανομής, στον Δήμο Θερμαϊκού, εκτείνεται ένας μεγάλος υγρότοπος που περιλαμβάνει δύο προστατευόμενες περιοχές: τη Ζώνη Ειδικής προστασίας «Λιμνοθάλασσα Επανομής» και την Ειδική Ζώνη Διατήρησης «Λιμνοθάλασσα Επανομής και Θαλάσσια Παράκτια Ζώνη».

Το παράκτιο μήκος της ζώνης φτάνει τα 6,5 χλμ. και περιλαμβάνει μια «αμμόγλωσσα»  που εισχωρεί μέσα στη θάλασσα, το ακρωτήριο Μύτικας (με το προσωνύμιο Φανάρι). 

Στο σημείο εκείνο καταλήγει ο προστατευμένος  υδροβιότοπος (Natura 2000),  εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς και καθαρότητας θαλάσσιου περιβάλλοντος, καθώς λόγω θέσης τα νερά ανανεώνονται συνεχώς.

Το ακρωτήριο της Επανομής είναι ουσιαστικά το τελευταίο του Θερμαϊκού Κόλπου, στα όρια ακριβώς του Νομού Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια, με νοτιοανατολική κατεύθυνση,  εκτείνεται μια οικιστικώς παρθένα παραλία πολλών χιλιομέτρων που καταλήγει στον Ποταμό.

Στην περιοχή της λιμνοθάλασσας έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 115 είδη πουλιών, όπως το φλαμίνγκο, η χαλκόκοτα, ο στρειδοφάγος, η χουλιαρομύτα, ο θαλασσοσφυριχτής.

 Επίσης διαβιούν εκεί είδη όπως η αγριόγατα και το ψάρι ταινιοσακοράφα, τα οποία περιλαμβάνονται στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας και προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να διαβάσετε στον επίσημο ιστότοπο του φορέα διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών του Θερμαϊκού κόλπου.

Οι κίνδυνοι

Kατά τους καλοκαιρινούς μήνες, η προστατευόμενη Θαλάσσια Παράκτια Ζώνη μετατρέπεται σε μια άναρχη περιοχή. Το ίδιο συμβαίνει με τον όμορο υγρότοπο που θεωρείται σημαντικός για την αναπαραγωγή, την τροφοληψία και τη διαχείμαση μεγάλου αριθμού ειδών . 

Επιπλέον, λόγω της ιδιαίτερης διαμόρφωσης του εδάφους, που είναι προέκταση της πλούσιας αμμουδερής παραλίας και του υγρότοπου, η διέλευση οχημάτων 4Χ4 χάραξε νέους δρόμους επηρεάζοντας την πανίδα και τη χλωρίδα του τόπου. Έτσι τα αμμώδη μονοπάτια μετατρέπονται σταδιακώς σε χωματόδρομους.

Επίσης, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε καθημερινή βάση η στάθμευση για διάφορους λόγους (ψάρεμα, μπάνιο, κάιτ σερφ, ελεύθερο κάμπινγκ) τροχοφόρων σε υπερβολικά μεγάλο αριθμό, εκεί όπου κυριολεκτικά σκάει το κύμα, καταπατώντας ακόμη και τη μοναδική αμμόγλωσσα στην άκρη του ακρωτηρίου.

Γύρω από τον υγρότοπο  της Επανομής  αναπτύσσονται αμμοθίνες. Οι παράκτιες θίνες –οι αμμόλοφοι- δημιουργούνται από τη δράση της θάλασσας και του ανέμου. Αποτελούν ένα φυσικό φράγμα που προστατεύει τις καλλιέργειες από τις πλημμύρες, τους δυνατούς ανέμους και το αλμυρό νερό.

Οι θίνες δείχνουν ως το πιο σιωπηλό τμήμα του υγροτόπου, αλλά στην πραγματικότητα είναι γεμάτες ζωή: πουλιά, έντομα και αρθρόποδα, ενώ εξαιρετικά σημαντικοί είναι οι πληθυσμοί των ερπετών.

Δυστυχώς καταστρέφονται και αυτές από τις αλλεπάλληλες και ανεξέλεγκτες διελεύσεις τόσο  4Χ4  οχημάτων, όσο και από δίτροχα που πραγματοποιούν αγώνες μοτο-κρος πάνω σε αυτές.

Τέλος, στην περιοχή  εκτός των οργανωμένων παραλιών, οι οποίες μισθώνονται από τον Δήμο σε μπιτς μπαρ, υπάρχει παντελής έλλειψη πρόνοιας καθαρισμού. Αυτές οι ακτές καθαρίζονται αποκλειστικά από εθελοντικές πρωτοβουλίες πολιτών, ΜΚΟ και περιβαλλοντικές οργανώσεις.

Τέλος, πλημμελής είναι η προστασία των ακτών από τις πρόχειρες κατασκευές και τις εγκαταλειμμένες βάρκες.

Η περιοχή είναι λοιπόν εκτεθειμένη σε πολλούς ανθρωπογενείς κινδύνους, οι οποίοι μπορούν να αποφευχθούν με την κατάλληλη πολιτική βούληση.

Τι πρέπει να κάνουμε

Ο υγρότοπος αποτελεί ένα κόσμημα της φύσης και για αυτό πρέπει να είναι προσβάσιμος σε όλους.

Τα μέτρα και οι δράσεις που προτείνουμε για την αρμονική συμβίωση ανθρώπου και φύσης είναι τα εξής:

1. Αν χρειαστεί να επισκεφτούμε τον υδροβιότοπο με αυτοκίνητο, υπάρχει καθορισμένος δρόμος που οδηγεί από την ακτή του Ποταμού στην τοποθεσία του Αγίου Νικολάου, με χώρο στάθμευσης. Κανένα τροχοφόρο δεν  πρέπει να έχει πρόσβαση πουθενά αλλού στον υγρότοπο. Οι υπάρχοντες δρόμοι, οι οποίοι δημιουργήθηκαν από παράνομες διασχίσεις αυτοκινήτων, πρέπει να αφεθούν στη φύση για να τους καλύψει ξανά με άγρια βλάστηση.
2. Η σήμανση κρίνεται απαραίτητη, καθώς και η μερική περίφραξη -όπου είναι δυνατόν- με φυτοφράκτες. Θα πρέπει να τοποθετηθούν μεγάλες δίγλωσσες πινακίδες (Ελληνικά και Αγγλικά) που θα ενημερώνουν τους επισκέπτες σε όλα τα σημεία διάβασης των ορίων της περιοχής. Θα υπενθυμίζουν τους βασικούς κανόνες μέσα από θετικά μηνύματα που θα εμπνέουν τον σεβασμό για τα ζώα και το οικοσύστημά τους. 
3. Μπορούν να τοποθετηθούν μικροί πυργίσκοι – παρατηρητήρια, με την επιμέλεια ειδικών, από τα οποία οι επισκέπτες θα απολαύσουν τη θέα και θα τραβήξουν φωτογραφίες, χωρίς να παρεμβαίνουν στο οικοσύστημα.
4. Θα πρέπει να εξασφαλιστεί επαγγελματική εικοσιτετράωρη φύλαξη, καθώς τη νύχτα  διεξάγεται παράνομο κυνήγι. Για το μέτρο αυτό θα χρειαστούν βέβαια φύλακες και οικονομικοί πόροι, ωστόσο θα πρέπει να το δούμε ως δημόσια επένδυση σε έναν φυσικό θησαυρό.
5. Θα χρειαστεί έμφαση στην ήπια ανάπτυξη, με παρατηρητήρια πουλιών, δράσεις για σχολεία και  καϊκιόσκια, στα πετυχημένα πρότυπα της λιμνοθάλασσας Καλοχωρίου.
6. Τέλος, χρήσιμες θα είναι οι τακτικές και συντονισμένες δράσεις εθελοντικού καθαρισμού των ακτών, σε συνεργασία με την περιβαλλοντική ομάδα του ΑΠΘ και τον Δήμο.

Η επίτευξη των προτεινόμενων δράσεων  στην Επανομή είναι αδύνατη χωρίς πρώτα να επιτευχθεί η συναίνεση της τοπικής κοινωνίας και των εμπλεκομένων φορέων, ινστιτούτων κεντρικής Διοίκησης, ΟΤΑ και ντόπιων ιδιωτικών φορέων.

Στόχος θα πρέπει να είναι η διαρκής ενημέρωση και οι συνεχείς διαβουλεύσεις για την τελική επεξεργασία του διαχειριστικού σχεδίου της περιοχής.

Η διάδοση των όποιων ερευνητικών αποτελεσμάτων και η ανταλλαγή πληροφόρησης με το κοινό καθίστανται μονόδρομος για την εφαρμογή  μέτρων. Τέλος, απαραίτητη είναι και η συνεργασία με  όμορους δήμους της περιοχής, με τους οποίους φαίνεται να υπάρχει  για την ώρα χαμηλός βαθμός συνεργατικότητας.

*Ο Γιάννης Καραμήτσιος και η Αγγελική Κανούλα είναι μέλη του υπό ίδρυση σωματείου «Θεσσαλονίκη 21ος αιώνας»

(φωτογραφίες: Σταύρος Παπανικολάου)