Καθαρά Δευτέρα: Ας ανακαλύψουμε ξανά τις παραδόσεις!

Αν μας ρωτούσε κάποιος με τι έχουμε ταυτίσει την Καθαρά Δευτέρα (από τα παιδικά μας χρόνια ως και σήμερα), λίγες, αλλά συγκεκριμένες είναι οι εικόνες και οι λέξεις που περιγράφουν απόλυτα τις αναμνήσεις μας: κούλουμα, πέταγμα χαρταετού, ελιές, ταραμάς, Μακεδονικός Χαλβάς.

Κι αυτό γιατί η Καθαρά Δευτέρα είναι πολύ περισσότερα από μια μέρα. Είναι συναίσθημα. Είναι οι παραδόσεις από τη μια άκρη της Ελλάδας ως την άλλη, από σπίτι σε σπίτι και από τόπο σε τόπο. Είναι ο εθιμοτυπικός μας κώδικας, που περνάει από γενιά σε γενιά, διατηρείται αναλλοίωτος στον χρόνο και αποτελεί τον πυρήνα της μοναδικότητάς μας. Είναι οι γευστικές μας συνήθειες, οι νηστίσιμοι μεζέδες πάνω στο τραπέζι, η φρεσκοψημένη λαγάνα και φυσικά, ο Μακεδονικός Χαλβάς.

Πόσα, όμως, από τα έθιμα που ακολουθούμε αιώνες τώρα γνωρίζουμε αληθινά τι συμβολίζουν;

Πέταγμα χαρταετού

Μετά το διονυσιακό ξεφάντωμα της Αποκριάς, έρχεται η πνευματική ανάταση, η κάθαρση της ψυχής. Σύμφωνα με τη θρησκεία, συμβολίζει το ανθρώπινο πνεύμα που είναι πλασμένο να πετά στα ουράνια -σαν να προσεγγίζει το θείο.

Κυρά Σαρακοστή

Πρόκειται για ένα ομοίωμα γυναίκας, φτιαγμένο από αλεύρι και νερό, που φέρει επτά πόδια, το καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει μία εβδομάδα της νηστείας και αφαιρείται κάθε Κυριακή, μέχρι το Πάσχα. Ντυμένη μ’ ένα λευκό ύφασμα, τοποθετείται σε μια γωνία του σπιτιού για όλη τη  Σαρακοστή. Η παρουσία της είναι συνδεδεμένη με την Καθαρά Δευτέρα, που σηματοδοτεί την αρχή της Σαρακοστής και την έναρξη μιας περιόδου νηστείας, προσευχής και αυτοπειθαρχίας.

Λαγάνα

Με την Καθαρά Δευτέρα να ανοίγει τη Σαρακοστή, δηλαδή, την προετοιμασία για το Πάσχα, ξεκινάει και η νηστεία από τροφές και πάθη. Η πρώτη εβδομάδα της Σαρακοστής ονομάζεται Καθαρά Εβδομάδα και δίνει τον χρόνο στον πιστό να εξαγνιστεί. Έτσι, την Καθαρά Δευτέρα  τρέφεται με λαγάνα για να θυμάται τη βοήθεια που προσέφερε ο Θεός στους Ισραηλίτες με τα «άζυμα» και τους οδήγησε στην Έξοδο από την Αίγυπτο. Η παρασκευή της λαγάνας γίνεται χωρίς προζύμι.

Κούλουμα

Η πρώτη εκδοχή για τη λέξη Κούλουμα υποστηρίζει ότι προέρχεται από το   λατινικό “Culumus”, παρόλο που δεν υπάρχει τέτοια λέξη στα λατινικά. Στηριζόμενοι σε αυτήν την άποψη, κατέληξαν στον αναγραμματισμό του λατινικού “Cumulus” (αφθονία και τελείωμα). Εικάζεται πως το cumulus έγινε «κούμουλα» και στη συνέχεια, «κούλουμα», καθώς τότε καταναλώνουμε σε αφθονία νηστήσιμα εδέσματα και σηματοδοτείται το τέλος της Αποκριάς.

Η δεύτερη -και πιο τεκμηριωμένη- εκδοχή, πιθανολογεί ότι η λέξη  προέκυψε από το λατινικό “Columna” (κολώνα). Σύμφωνα με την παράδοση, οι Αθηναίοι, πριν από τον Α’ Π. Π., γιόρταζαν την Καθαρά Δευτέρα στον Λόφο του Φιλοπάππου, όπου έτρωγαν κι έπιναν μέχρι τη δύση του ηλίου. Μετά, οι Ρουμελιώτες γαλατάδες, που ζούσαν στην Αθήνα, έστηναν τσάμικο χορό στους στύλους του Ολυμπίου Διός, στις «κουλώνες», όπως έλεγαν με την ντοπιολαλιά τους.

Ταραμάς 

Οι κόκκοι από ερυθρό χαβιάρι (αβγά), που προέρχεται από τον μπακαλιάρο ή τον κυπρίνο, και το οποίο θεωρείται ένα από τα εκλεκτότερα είδη αβγοτάραχου. Η ιστορία του ξεκινά από την αρχαιότητα και συνεχίζεται στο Βυζάντιο και την Οθωμανική περίοδο, ενώ καθιερώθηκε ως παραδοσιακή τροφή της Καθαράς Δευτέρας λόγω της νηστείας, καθώς τότε ξεκινά η Σαρακοστή, όπου οι πιστοί αποφεύγουν το κρέας και τα γαλακτοκομικά και προτιμούν θαλασσινά και προϊόντα ψαριών. Ο ταραμάς  με τη λαγάνα, τις ελιές και τον Μακεδονικό Χαλβά, συμπληρώνει ιδανικά το τραπέζι της γιορτής.

Γιατί ο Μακεδονικός Χαλβάς αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής παράδοσης, ως απαραίτητη επιλογή για το τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας, περισσότερο από έναν αιώνα τώρα. Η παραγωγή του ξεκίνησε από ένα μικρό εργαστήριο στη Θεσσαλονίκη το 1924 κι εξελίχθηκε σ’ ένα από τα πιο αγαπημένα εδέσματα για κάθε σπίτι. Η συνταγή απλή, όσο και απαιτητική: εκλεκτό ταχίνι και άριστες πρώτες ύλες, πατροπαράδοτη συνταγή, παραδοσιακές τεχνικές και η πολύχρονη εμπειρία τεσσάρων γενεών της οικογένειας Χαΐτογλου. Με τη μοναδικά αυθεντική και βελούδινη γεύση του και απαράμιλλη ποιότητά του, το δημοφιλέστερο νηστήσιμο έδεσμα αποτελεί σημείο αναφοράς όλες τις Καθαρές Δευτέρες της ζωής μας, ως το απόλυτα παραδοσιακό γλυκό,  που πρωταγωνιστεί διαχρονικά στο γιορτινό τραπέζι, συνοδεύοντας τις  πιο σημαντικές μας στιγμές.

Τοπικά έθιμα την Καθαρά Δευτέρα

Κι αν αυτά αποτελούν τον γαστρονομικό κορμό του τραπεζιού που στρώνουμε την Καθαρά Δευτέρα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, τα έθιμα που ακόμα αγαπάμε και διατηρούμε σε κάθε περιοχή ενισχύουν ακόμα περισσότερο τον παραδοσιακό χαρακτήρα αυτής της ξεχωριστής ημέρας. Στo Γαλαξίδι, το αλευρομουτζούρωμα, που χρονολογείται από τις αρχές του 19ου αιώνα, καταλήγει σε επική μάχη στο Λιμάνι, αφού οι συμμετέχοντες «οπλίζονται» με πολύχρωμη σκόνη αλευριού ή φούμο  και κάνουν παρέλαση στα γραφικά στενά. Στη Θήβα, κάθε χρόνο τέτοια μέρα, γιορτάζουν την εγκατάστασή τους στα νέα  μέρη, με μια εντυπωσιακή γαμήλια πομπή στο βλάχικο γάμο, καθώς το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών, οι Βλάχοι εγκατέλειψαν την άγονη γη τους και μετακινήθηκαν νοτιότερα σε πιο γόνιμα εδάφη. Τη νύφη υποδύεται άντρας και πραγματοποιούνται όλα τα έθιμα, όπως ξύρισμα γαμπρού, στόλισμα νύφης, παντρολόγημα κ.λπ.  Στη Σκύρο, οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία φορώντας παραδοσιακές φορεσιές και ξεφαντώνουν με χορό και τραγούδι.

Στη Μεθώνη Μεσσηνίας, ο  δημοφιλής γάμος του Κουτρούλη κρατάει από τον 14ο αιώνα. Οι νεόνυμφοι, που είναι δύο άντρες, πηγαίνουν στην πλατεία μαζί με τους συγγενείς, όπου τελείται κανονικά ο γάμος. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι. Στην Κοζάνη, πετάνε αυτοσχέδια αερόστατα, ένα έθιμο που καθιερώθηκε ως παρότρυνση  στους χτίστες της περιοχής να ταξιδέψουν για να χτίσουν από άκρη σε άκρη της Μεσογείου. Και τέλος, στην Κάρπαθο, οδηγούνται όσοι κάνουν άσεμνες χειρονομίες στο Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων, το οποίο αποτελείται από τους σεβάσμιους του νησιού. Την ετυμηγορία ακολουθεί ένα γλέντι επικό!

Καθαρά Δευτέρα είναι… η διατήρηση αυτών των παραδόσεων. Και ποιος μπορεί να συνεχίσει την παράδοση αν όχι η νέα γενιά;  Γι’ αυτό και φέτος ο Μακεδονικός Χαλβάς, σε συνεργασία με την HOPEgenesis που δραστηριοποιείται ενεργά στην αντιμετώπιση του δημογραφικού στην Ελλάδα, στηρίζει 10 εγκύους απομακρυσμένων ορεινών ηπειρωτικών χωριών, που έχουν δύσκολη πρόσβαση σε ιατρικές και μαιευτικές υποδομές, καλύπτοντας όλα τα έξοδα κύησης, τοκετού, μεταφοράς και διαμονής τους σε συνεργαζόμενα νοσοκομεία και ιατρικά κέντρα.

Extra Tip: Μπες στο katharadeftera.gr, μάθε τις παραδόσεις και τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας, πάρε μέρος στον μεγάλο διαγωνισμό και μπορεί να είσαι εσύ ένας από τους 20 τυχερούς που θα κερδίσουν αγαπημένα προϊόντα!