Γιώργος Χρηστίδης: Μια κουβέντα με τον πιο συζητημένο δημοσιογράφο της χρονιάς

Το Γιώργο Χρηστίδη τον γνωρίζω πάρα πολλά χρόνια. Τον εκτιμώ πολύ για την πίστη του στη δημοσιογραφία και τον τρόπο που την υπηρετεί. Ακόμα και σε συνθήκες ασφυξίας, όπως οι πρόσφατες που αφορούν την υπόθεση της νησίδας του Έβρου. 

Παρατηρούσα την απίστευτη τοξικότητα που κυκλοφορούσε τις προηγούμενες ημέρες στα social για κείνον. Γιατί απλά έκανε τη δουλειά του αμερόληπτα, με γενναιότητα και χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες. 

Μια δουλειά, που σαν ανταποκριτής μεγάλων διεθνών ΜΜΕ κάνει χρόνια τώρα και μάλιστα βραβεύτηκε με ένα από τα μεγαλύτερα βραβεία του κόσμου. Το Ευρωπαϊκό βραβείο ερευνητικής δημοσιογραφίας που μοιράστηκε η ομάδα του Der Spiegel, της Bellingcat, της Lighthouse Reports, του ARD και του TV Asahi στις 31/3 για το κοινό ρεπορτάζ  που αφορούσε το ρόλο της Frontex στις επαναπροωθήσεις στο Αιγαίο.

Μια κουβέντα επίκαιρη πιστεύω και εξαιρετικά χρήσιμη για τη δημοσιογραφία σήμερα που η χώρα γνωρίζει μια πρωτοφανή κρίση δημοσιογραφικής αξιοπιστίας. 

Γιατί έγινες δημοσιογράφος;

Έγινα νομίζω λόγω της «Ελευθεροτυπίας». Την διάβαζα φανατικά από το δημοτικό, στο σπίτι γινόταν μάχη με τα αδέρφια μου ποιος θα τη διαβάσει πρώτος, καταλήγοντας συνήθως στον κατατεμαχισμό της. Είμαι περίεργος από τη φύση μου, με ενδιαφέρουν τα πάντα, διαβάζω φανατικά ό,τι πέφτει στα χέρια μου, με ενδιαφέρουν οι ιστορίες των άλλων, δεν πιάνουν και τα χέρια μου, μάλλον ήταν μονόδρομος.

Τι σημαίνει να δουλεύεις για ένα διεθνές μέσο ενημέρωσης;

Σημαίνει πρώτα και κύρια ελευθερία. Σκέψης και έκφρασης. Σημαίνει μεγαλύτερες δυνατότητες να κάνεις τη δουλειά σου. Σημαίνει συνεργασίες με πολύ αξιόλογους ανθρώπους. Σημαίνει πολύ υψηλές απαιτήσεις τεκμηρίωσης και διασταύρωσης. Σημαίνει ασφαλώς και μεγαλύτερο αντίκτυπο για τη δουλειά σου.

Πόσο εύκολο είναι να κάνει ένας δημοσιογράφος ερευνώντας υποθέσεις όπως το προσφυγικό;

Η κυριότερη δυσκολία είναι συναισθηματικού τύπου. Όλοι όσοι κινούμαστε στον χώρο και ερχόμαστε σε επαφή με τραυματικές καταστάσεις, κάποια θέματα ψυχικής υγείας τα έχουμε. Είναι δύσκολο να είσαι π.χ. τη μια στη Μόρια ή στη Βόρεια Συρία και να βλέπεις το δράμα ανθρώπων που απλώς δεν είχαν τη δική σου τύχη να γεννηθούν σε μια εύπορη δημοκρατική χώρα, και μέσα σε λίγες ώρες, χάρηστο ισχυρό σου διαβατήριο, να επιστρέφεις στο σπίτι σου και το πρόβλημα να είναι ότι δεν δουλεύει το Playstation. Τα άλλα προβλήματα – οι επιθέσεις, τα τρολ και όλα τα υπόλοιπα – δεν με αγγίζουν σχεδόν καθόλου.

Δέχθηκες ποτέ πιέσεις, έμμεσες ή άμεσες απειλές;

Απειλές πολλές. Οφείλω όμως να πω ότι ποτέ δεν προήλθαν από κυβερνητικά στελέχη – είτε της τωρινής είτε προηγούμενων κυβερνήσεων. Πιέσεις δέχεσαι ποικιλοτρόπως, είναι όμως μέρος της δουλειάς.

Τι σημαίνει για εσένα το ευρωπαϊκό βραβείο ερευνητικής δημοσιογραφίας;

Γενικώς δεν τα πηγαίνω καλά με τα βραβεία, όχι ότι έχω πάρει και πολλά, αλλά γιατί μπορούν να στρεβλώσουν τη δημοσιογραφία όταν γίνονται αυτοσκοπός, ενώ μου φαίνεται και άβολο να επιβραβεύεται ένα ρεπορτάζ ή μια έρευνα που βασίζεται στον πόνο άλλων ανθρώπων. Το συγκεκριμένο όμως με ικανοποίησε πολύ, γιατί ήταν μια δικαίωση για μια δουλειά που ξεσκέπασε τα κακώς κείμενα σε έναν πολύ ισχυρό οργανισμό με πολύ γερές πλάτες. Δουλέψαμε πάρα πολλοί άνθρωποι, από πολλά διεθνή ΜΜΕ και ερευνητικά μέσα (Der Spiegel, ARD, Bellingcat, Lighthouse Reports, TV Asahi) επί πάρα πολύ καιρό και με πάρα πολλές δυσκολίες, για να αποκαλύψουμε και να τεκμηριώσουμε τον ρόλο της Frontex – της καλύτερα χρηματοδοτούμενης υπηρεσίας της Ε.Ε. – στις επαναπροωθήσεις αιτούντων άσυλο στο Αιγαίο. Χάρη σε αυτή την έρευνα άνοιξε ένα ζήτημα που κατέληξε (και πάλι με αποκαλύψεις του Der Spiegel και της Le Monde) όχι μόνο στην αλλαγή της ηγεσίας του οργανισμού, αλλά και στην αλλαγή πολλών από τις εσωτερικές διαδικασίες του, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ακόμα υπάρχουν πολύ σοβαρά προβλήματα, αλλά τουλάχιστον κανείς στην Ευρώπη δεν μπορεί πια να ισχυρίζεται ότι δεν γνωρίζει τι γίνεται στο Αιγαίο ή τον Έβρο.

Εντρύφησες τα τελευταία χρόνια σε μια κουλτούρα συνεργασίας ΜΜΕ σε κοινές έρευνες. Τι σού έμαθε αυτό;

Οι συνεργασίες αυτές είναι από τις σημαντικότερες εξελίξεις στη διεθνή δημοσιογραφία. Δουλεύουμε σε αυτές δημοσιογράφοι και ερευνητές από διάφορες χώρες, ο καθένας προσφέροντας ένα πολύτιμο κομμάτι στη συλλογική προσπάθεια. Όχι μόνο πολλαπλασιάζονται οι δυνατότητες της έρευνας, αλλά αποφεύγεται και ο κίνδυνος του echo chamber, να κινείσαι δηλαδή και να συνομιλείς μόνο με ανθρώπους που σκέφτονται όπως εσύ και έχουν τις ίδιες απόψεις με εσένα. Είμαι πολύ υπερήφανος και τυχερός που συμμετέχω σε τέτοια υπερεθνικά, συνεργατικά σχήματα – είναι νομίζω το παρόν και το μέλλον της ερευνητικής δημοσιογραφίας.

Πώς βλέπεις τη δημοσιογραφία στην Ελλάδα σήμερα;

Μεγάλη συζήτηση. Εγώ διαβάζω και σήμερα φανατικά εφημερίδες. Σχεδόν σε όλες θα βρεις σημαντικά ρεπορτάζ, ευφυείς απόψεις, καλογραμμένα κείμενα. Θα βρεις και σκουπίδια. Στην Ελλάδα έχουμε πάντως εξαιρετικούς δημοσιογράφους, ακέραιους, ηθικούς, ευφυείς, που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τους ξένους συναδέλφους μας – σε πολλές περιπτώσεις ισχύει το αντίστροφο. Τα προβλήματα τώρα είναι γνωστά. Θα μείνω μόνο σε ένα, το οικονομικό. Ένα υγιές, κερδοφόρο μέσο ενημέρωσης, που στηρίζεται στους αναγνώστες του, είναι ισχυρό και δεν έχει τίποτα να φοβηθεί από παρεμβάσεις, της ιδιοκτησίας περιλαμβανομένης. Δύο από τα μεγαλύτερα και εγκυρότερα έντυπα του πλανήτη, η WSJ και η Washington Post, ανήκουν σε διαφορετικά ιδεολογικά στρατόπεδα και σε δύο κροίσους, όμως οι συντακτικές τους ομάδες δεν θα ανέχονταν ποτέ και οι ιδιοκτήτες τους δεν θα τολμούσαν ποτέ να παρέμβουν στο περιεχόμενό τους. Ένα άλλο πρόβλημα είναι η στενή σχέση με την κάθε μορφής εξουσία. Πολλοί δημοσιογράφοι κολακεύονται όταν βρίσκονται κοντά σε ισχυρά πρόσωπα. Ευτυχώς πολλοί διατηρούν υγιείς αποστάσεις. Δεν θέλω να μπω σε ονοματολογία, αλλά είμαστε μικρή χώρα και όλοι πάνω κάτω γνωριζόμαστε.

Θεωρώ επίσης πολύ ενθαρρυντική εξέλιξη την εμφάνιση και σταδιακή καθιέρωση και καταξίωση νέων και ανεξάρτητων ερευνητικών μέσων, όπως το Inside Story, οι Reporters United, το We Are Solomon. Χάρη σε αυτούς αποκαλύφθηκε πρόσφατα το σκάνδαλο των υποκλοπών. Δουλεύουν σε αυτά πραγματικά διαμάντια και δημοσιογράφοι που είναι να τους ζηλεύεις για τις ικανότητες και την αξιοπιστία τους.

Πώς μπορεί να προστατευτεί η δουλειά μας από την απαξίωση;

Θα αφήσω τα δομικά και θεσμικά, και θα πάω στο ατομικό. Πιστεύω πολύ στην αξιοπρέπεια. Ο πατέρας μου ήταν ένας άνθρωπος που τον αγαπούσαν οι υφιστάμενοί του, και μονίμως βρισκόταν σε σύγκρουση με τους ανωτέρους του. Ουκ ολίγες φορές άφησε θέσεις υψηλές, όταν ένιωθε ότι δεν μπορούσε να κοιμηθεί ήσυχος το βράδυ. Να κοιμόμαστε έχοντας ήσυχο το κεφάλι και καθαρή τη συνείδησή μας. Αυτός είναι νομίζω ο στόχος. Και να λέμε όχι, όπου και όταν πρέπει, έστω κι αν αυτό έχει προσωπικό, επαγγελματικό ή οικονομικό κόστος.

Έπεσες ποτέ θύμα παραπληροφόρησης και αν ναι πώς το χειρίστηκες;

Έχω γίνει αποδέκτης εσφαλμένων, όπως αποδείχθηκε, πληροφοριών πολλές φορές. Εκεί υπεισέρχονται οι εσωτερικές διαδικασίες ελέγχου ενός μέσου. Διασταύρωση, επαλήθευση, και ούτω καθεξής. Με τα χρόνια αποκτάς και μια εμπειρία και το μυρίζεσαι το ψέμα. Αποκτάς και πηγές που τις εμπιστεύεσαι. Λάθη έχω κάνει φυσικά. Ευτυχώς τα περισσότερα τα προλαβαίνουν εν τη γενέσει τους οι αρχισυντάκτες και οι fact checkers. Εάν παρ’ όλα αυτά γίνει το λάθος και δημοσιευθεί, η αντιμετώπιση είναι μία: το παραδέχεσαι δημοσίως, προχωράς σε διόρθωση, δέχεσαι την κριτική.

Τι αισθάνεσαι όταν απαξιώνεται ή στρεβλώνεται η δουλειά σου από οπαδούς κομματικών στρατών;

Στεναχωριέμαι. Και θυμώνω. Όχι για τους ίδιους που εξαπολύουν τις επιθέσεις τους, αλλά γιατί κάποιος καλοπροαίρετος μπορεί να πιστέψει τους συκοφάντες. Fama, malum quo non aliud velocius ullum, mobilitate viget, viresque acquirit eundo – η φήμη, που κανένα άλλο δεινό δεν είναι ταχύτερο, επιταχύνει όσο ταξιδεύει, ενισχυόμενη καθ’ οδόν (σε δική μου, κακή μετάφραση του Βιργιλίου).

Γράφεις όλα όσα ανακαλύπτεις ή έχει τύχει να αυτολογοκριθείς;

Όχι δεν γράφω τα πάντα. Το κίνητρο είναι όμως πάντα η προστασία κάποιου – μιας πηγής, ενός ανθρώπου, να μην βλάψω. Ποτέ η όποια σκοπιμότητα.

Πώς επηρεάζουν τη ζωή και την καθημερινότητά σου μέρες όπως οι τελευταίες;

Αναφέρεσαι προφανώς στο θέμα του Έβρου. Σε τέτοια ρεπορτάζ, απλώς δεν υπάρχει ζωή έξω από αυτά. Ειδικά όταν ξέρεις ότι κάποιοι συνάνθρωποί σου που δεν έχουν φωνή, βασίζονται σε εσένα για να ακουστεί η δική τους.

*Ο Γιώργος Χρηστίδης είναι δημοσιογράφος στο γερμανικό περιοδικό Der Spiegel. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1976. Σπούδασε Δημοσιογραφία και ΜΜΕ στο ΑΠΘ και Ευρωπαϊκές και Διεθνείς Σχέσεις στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Εργάστηκε σε πολλά ελληνικά ΜΜΕ.