10 χριστουγεννιάτικες παραδόσεις στην Ελλάδα και τον κόσμο που (ίσως) δεν ήξερες

Η ομορφότερη περίοδος του χρόνου σχεδόν έφτασε! Όλοι, μικροί και μεγάλοι, απολαμβάνουν όσο τίποτα τις γιορτές των Χριστουγέννων. Στολίζουν το δέντρο, μαγειρεύουν παρέα και περνούν χρόνο μαζί. 

Στην Ελλάδα αλλά και σε όλο τον κόσμο, τα Χριστούγεννα αποτελούν μία πολύ ξεχωριστή στιγμή του χρόνου και γιορτάζονται με πολλούς τρόπους.

Ας ρίξουμε παρακάτω μία ματιά σε 5 παραδόσεις-έθιμα της Ελλάδας και σε άλλα 5 πιο ιδιαίτερα που μπορεί κανείς να συναντήσει σε διάφορα σημεία του πλανήτη.

Μωμόγεροι

Στα χωριά Πλατανιά και Σιταγροί του Νομού Δράμας συναντάμε το έθιμο των Μωμόγερων. Οι Μωμόγεροι (γνωστό και ως Μωμόεροι ή Μωμοέρια είναι ένα ποντιακό λαϊκό δρώμενο το οποίο λαμβάνει χώρα το 12ήμερο Χριστούγεννα – Πρωτοχρονιά – Θεοφάνια με ευχετηριακό χαρακτήρα. Παραλλαγή μπορεί να θεωρηθεί το έθιμο Ραγκουτσάρια που συναντάται στην περιοχή της Κοζάνης και της Καστοριάς. Οι ρίζες του εθίμου βρίσκονται στους προ-χριστιανικούς χρόνους αλλά οι Πόντιοι έδωσαν αργότερα χριστιανικό χαρακτήρα.

Το έθιμο των Μωμόγερων πιστεύεται ότι προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα, λόγω της ομοιότητάς του με τον διθύραμβο. Οι θεωρίες που κυριαρχούν υποστηρίζουν ότι οι Μωμόγεροι είτε ήταν οι δώδεκα ιερείς του Μώμου, θεού του γέλιου και της σάτιρας, είτε σύμβολα των στρατηγών του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το έθιμο είχε αρχικά τελετουργικό χαρακτήρα, στη συνέχεια όμως μεταβλήθηκε λόγω των επιδράσεων που δέχτηκαν οι Μωμόγεροι τόσο από το περιβάλλον τους, όσο και από τις γειτονικές κουλτούρες. Τα στοιχεία που είχαν πάρει από την αρχαϊκή περίοδο αντικαταστάθηκαν από άλλα της βυζαντινής περιόδου που βίωναν. Η Μωμοέρια αργότερα εξελίχτηκε σε δρώμενο Σε νεότερο στάδιό τους με επίκεντρο τη σάτιρα, τον έρωτα και την ψυχαγωγία.

Το έθιμο της Μωμοέριας έχει πάνω από πενήντα παραλλαγές. Ωστόσο, μέχρι σήμερα έχει διατηρηθεί μόνο εκείνη που προέρχεται από το χωριό Λιβερά της Τραπεζούντας. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών ανάμεσα στον Πόντο και την Ελλάδα το 1923, οι Πόντιοι πρόσφυγες ήταν αναγκασμένοι να φέρουν μαζί τους λιγοστά πράγματα κατά τη μετανάστευσή τους στον ελλαδικό χώρο. Ανάμεσα σε αυτά βρίσκονταν περικεφαλαίες και εγκόλπια Μωμόγερων. Συνέχισαν να τελούν το έθιμο ακόμη και μετά την εγκατάστασή τους στη Μακεδονία. Για αυτόν τον λόγο, από το 1924 η Μωμοέρια πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Ελλάδα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Ο πρώτος χορευτής που αναβίωσε το δρώμενο στην Ελλάδα ήταν ο Ταπαντζίδης Νικόλαος από τα Λιβερά του Πόντου. Μετά τον εμφύλιο του 1949,απαγορεύτηκε η μάσκα για λόγους ασφαλείας.

Η παραλλαγή της Λιβεράς επιβιώνει σήμερα κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου σε οκτώ κοινότητες του νομού Κοζάνης: Τετράλοφος, Αλωνάκια, Σκήτη, Άγιος Δημήτριος, Πρωτοχώρι, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι και Κομνηνά. Σε όλα τα χωριά η δομή του εθίμου παραμένει ίδια,με ελάχιστες παραλλαγές στον βηματισμό και τα παραγγέλματα.

Στο δρώμενο αυτό παρουσιάζεται η αναγέννηση της φύσης με την αλλαγή του νέου έτους και έχει σκοπό σάτιρας. Στο δρώμενο αναπαρίσταται η ιστορία του Κιτί Γοτσά. Στο έθιμο αυτό, παραδοσιακά μέρος των συμμετεχόντων φοράνε τομάρια ζώων όπως λύκων και τράγων ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γεροντικών προσώπων.

Το δρώμενο λαμβάνει χώρα το όπου ο θίασος παραδοσιακά τριγυρνά στις αυλές των σπιτιών. Στο δρώμενο οι πρωταγωνιστές είναι τρεις, ο γέρος Κιτί Γοτσά, η νύφη και ο “αράπης”. Η αλλαγή του χρόνου και η αναγέννηση της φύσης συμβολίζεται με τη νύφη η οποία ερωτοτροπεί με τον νέο (ο νέος είναι ο χαρακτήρας “αράπης”). Στο δρώμενο εναλλάσσεται η απαγωγή της νύφης από τον νέο “αράπη” με τον γέρο Κιτί Γοτσά.

Κόλιντα Μπάμπω

Ιδιαίτερα προσφιλές έθιμο σε περιοχές της Πέλλας και της Ημαθίας είναι το «Κόλιντα Μπάμπω», ονομασία που σημαίνει «σφάζουν γιαγιά». Σύμφωνα με το έθιμο, οι κάτοικοι μιας περιοχής ανάβουν φωτιές και φωνάζουν «Κόλιντα Μπάμπω» για να μάθουν οι άνθρωποι για τη σφαγή του Ηρώδη και να προστατευτούν.

Πρόκειται όμως, ουσιαστικά, για κάλαντα που ψάλλονται άλλοτε από παιδιά, άλλοτε από νέους, άλλοτε από ηλικιωμένους.

Κάτι ανάλογο είναι και οι κλαδαριές, φωτιές που ανάβουν την παραμονή των Χριστουγέννων, μεταξύ άλλων, στη Νέα Μεσήμβρια, τη Φλώρινα, τη Σιάτιστα, την Κοζάνη και συμβολίζουν τη φωτιά που άναψαν οι ποιμένες της Βηθλεέμ για να ζεσταθεί ο νεογέννητος Χριστός.

Χριστόψωμο

Ξεχωριστή θέση στα έθιμα των Χριστουγέννων κατέχει και το Χριστόψωμο που σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας φέρει και την ονομασία «το μέλωμα του Χριστού». Το ψωμί παρασκευάζεται την παραμονή με ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρύφαλλα, ώστε να βρει τροφή ο νεογέννητος Χριστός. Το συγκεκριμένο έθιμο έχει την τιμητική του στην περιοχή της Αρναίας Χαλκιδικής όπου οι κάτοικοι παρασκευάζουν ένα τεράστιο Χριστόψωμο βάρους πολλών δεκάδων κιλών με μέλι, καρύδια και κρασί, ενώ μοιράζεται σε κατοίκους και επισκέπτες συνοδεία μουσικής και τοπικών χορωδιών.

Το φτιάχνουν οι γυναίκες προς τιμήν του Χριστού με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή, τις παραμονές των Χριστουγέννων. Είναι το ευλογημένο ψωμί του χριστουγεννιάτικου τραπεζιού, αφού αυτό θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του.

Είναι το σύμβολο, ο φορέας της ευεργετικής δύναμης που ενσαρκώνεται στο νεογέννητο Χριστό. Παρασκευάζεται όπως το συνηθισμένο ψωμί, από καλύτερο όμως αλεύρι, κοσκινισμένο με τη μπακλαβόσιτα, ψιλή σήτα. Είναι συνήθως στρογγυλό και στην επάνω επιφάνεια του έχει σταυρό από ζυμάρι ή σφραγίδα και είναι πασπαλισμένο με σουσάμι. Σε πολλά μέρη βάζουν επίσης και καρύδια με το τσόφλι, ξερά σύκα, σταφίδες και αμύγδαλα, με τα οποία κάνουν διάφορα σχήματα. Το χριστόψωμο δεν το κόβουν με μαχαίρι, γιατί τη δύναμη του καλού που είναι μέσα στο ψωμί δεν θέλουν να την βιάσουν με σίδερο που συμβολίζει τη δύναμη του κακού.

Στην Καστοριά οι γυναίκες αποτυπώνουν και τα πέντε τους δάχτυλα, πάνω στο ψωμί, και λένε στα μικρά παιδιά πως ο Χριστός κατέβηκε στο φούρνο και το ευλόγησε. Στο Μιχαλίτσι της Μικράς Ασίας, το χριστουγεννιάτικο ψωμί ονομαζόταν Χριστός. Στη Γρατινή της Κομοτινής το χριστόψωμο ονομάζεται παράς γιατί μέσα έχουν βάλει ένα νόμισμα ενώ στην Κύπρο το χριστόψωμο είναι γνωστό ως γεννόπιττα, δηλαδή η πίτα των (Χριστου)γέννων. Επίσης σε πολλά μέρη της Ελλάδας παρασκευάζουν κουλούρες τα «Χριστοκούλουρα» που μοιάζουν με τα Χριστόψωμα, είναι όμως μικρότερα, τα οποία και κρεμούν δίπλα στα εικονίσματα για όλο το έτος ενισχύοντας τους πόθους της οικογένειας.

Οι καλικάντζαροι στη Σκιάθο

Στη Σκιάθο οι πιο παλιοί λένε ότι από την 1η Δεκεμβρίου οι καλικάντζαροι ετοιμάζουν το καράβι τους για να πάνε στο νησί. Την παραμονή των Χριστουγέννων το ρίχνουν στο γιαλό και φθάνουν ανήμερα.

Από τότε μέχρι τα Φώτα κανείς δεν τολμάει να βγει νύχτα από το σπίτι του, γιατί θα τον βουβάνουν. Την παραμονή των Φώτων, όμως, οι καλικάντζαροι τα μαζεύουν γρήγορα και φεύγουν τρέχοντας μην τους προφτάσει ο παπάς με τον αγιασμό και τους ζεματίσει.

Η λαϊκή φαντασία οργιάζει με τις σκανταλιές των καλικάντζαρων, που βρίσκουν την ευκαιρία να αλωνίσουν στον επάνω κόσμο τότε που τα νερά είναι «αβάφτιστα». Η όψη τους είναι τρομακτική, ενώ οι σκανταλιές τους απερίγραπτες. Το μόνο που τους τρομάζει είναι η φωτιά.

Η κουλούρα της Ζακύνθου

Η ζακυνθινή κουλούρα είναι ουσιαστικά ένα γλυκό ψωμί που κόβουν στη Ζάκυνθο την παραμονή των Χριστουγέννων και μέσα υπάρχει το φλουρί. Επομένως, είναι η ζακυνθινή παραδοσιακή εκδοχή της βασιλόπιτας. Η ζακυνθινή κουλούρα είναι μοναδικό έθιμο στο νησί και αποτελεί μια πραγματική ιεροτελεστία για κάθε σπίτι. Τη διαδικασία της κοπής την αναλαμβάνει το γηραιότερο μέλος της οικογένειας. Χαράματα της προπαραμονής των Χριστουγέννων η νοικοκυρά έχει ξεκινήσει το ζύμωμα ενώ έχει αρχίσει να ζεσταίνει τον φούρνο για το ψήσιμο των χριστόψωμων. Αφού σταυρώσει τρεις φορές τα υλικά μέσα στη σκάφη αρχίζει και ζυμώνει το προζύμι κι αργότερα ζυμώνει τα χριστόψωμα. Ένα ξεχωριστό χριστόψωμο με τρύπα στη μέση θα είναι η περίφημη Ζακυνθινή παραμονιάτικη κουλούρα των Χριστουγέννων, που μέσα βάζει ένα κέρμα ή όπως το ονομάζουν οι ντόπιοι «ηύρεμα».

Όταν έρθει η ώρα της κοπής της κουλούρας, όλοι κάθονται στο τραπέζι και ο αρχηγός της οικογένειας αρχίζει να κόβει από τυχαίο σημείο την κουλούρα. Η Ζακυνθινή παραμονιάτικη κουλούρα των Χριστουγέννων, σύμφωνα με μια παλιά τοπική παράδοση, συμβολίζει το άστρο της Βηθλεέμ, που οδήγησε τους τρεις Μάγους στο Σπήλαιο της Γέννησης. Το «ηύρεμα» συμβολίζει το Θείο Βρέφος. Το κρασί και το λάδι, που ρίχνει ο σπιτονοικοκύρης στη φωτιά από το κέντρο της κουλούρας, συμβολίζουν τα δώρα των Μάγων.

Ιαπωνία – All I want for Christmas is… KFC

Ξεχάστε τη χριστουγεννιάτικη γαλοπούλα. Για πολλούς Ιάπωνες, το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο δείπνο είναι KFC.

Λόγω των μικροσκοπικών ιαπωνικών φούρνων και μιας έξυπνης εκστρατείας marketing που πείθει τους ντόπιους ότι το τηγανητό κοτόπουλο είναι μια παραδοσιακή αμερικανική γιορτή, πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι πρέπει να κάνουν κράτηση για φαγητό σ’ ένα KFC την ημέρα των Χριστουγέννων.

Κατά τη διάρκεια των γιορτών, τα αγάλματα του συνταγματάρχη Sanders, έξω από τα ιαπωνικά καταστήματα των KFC φορούν ρούχα του Άγιου Βασίλη και το κοτόπουλο σερβίρεται σε ειδική γιορτινή συσκευασία.

Η ζήτηση εκείνη την ημέρα είναι τόσο μεγάλη που έχει δημιουργηθεί μία διαδικτυακή υπηρεσία η οποία γράφει: παραγγείλετε το Xmas Family Bucket σας εκ των προτέρων και παραλάβετέ το.

Καράκας (Βενεζουέλα) – Χριστούγεννα με rollers

Την εβδομάδα πριν από τα Χριστούγεννα, οι κάτοικοι της Βενεζουέλας παρακολουθούν μια καθημερινή εκκλησιαστική λειτουργία που ονομάζεται Misa de Aguinaldo (Λειτουργία νωρίς το πρωί).

Στην πρωτεύουσα, το Καράκας, συνηθίζεται να πηγαίνουν στην εκκλησία με πατίνια. Πράγματι, τόσο διαδεδομένη είναι η πρακτική που πολλοί δρόμοι στην πρωτεύουσα είναι κλειστοί μέχρι τις 8 το πρωί για να παρέχουν στους πιστούς των Χριστουγέννων έναν ασφαλή δρόμο.

Γουατεμάλα – Πόσο καθαρό είναι το σπίτι σου;

Στη Γουατεμάλα, η καθαριότητα είναι πολύ ιερή. Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι ο διάβολος και άλλα κακά πνεύματα ζουν στις σκοτεινές, βρώμικες γωνιές του σπιτιού.

Ως εκ τούτου, περνούν την εβδομάδα πριν από τα Χριστούγεννα σκουπίζοντας, μαζεύοντας σκουπίδια και στη συνέχει τα συγκεντρώνουν σ’ έναν τεράστια σωρό έξω από τα σπίτια. Τέλος, ένα ομοίωμα του διαβόλου τοποθετείται από πάνω και το όλο θέμα πυρπολείται.

Ονομάζεται La Quema del Diablo, το «Burning of the Devil». Η ιδέα για τους κατοίκους της Γουατεμάλας είναι να κάψουν όλα τα κακά από την προηγούμενη χρονιά και να ξεκινήσουν μια νέα χρονιά από τις στάχτες.

Ιταλία – La Befana

Τα ιταλικά Χριστούγεννα γιορτάζονται με μια μάγισσα που πίνει κρασιά – και όχι δεν εννοούμε την αλκοολική θεία.

Δώδεκα ημέρες μετά την επίσκεψη του Άγιου Βασίλη, την παραμονή των Θεοφανίων, οικογένεια σε όλη την Ιταλία αφήνουν ένα ποτήρι λευκό κρασί και ένα πιάτο λουκάνικα για τη «La Befana», η οποία έρχεται από την καμινάδα με το σκουπόξυλο της.

Σύμφωνα με τον μύθο, η ηλικιωμένη απέρριψε μία πρόσκληση από τους τρείς σοφούς για να γίνει μάρτυρας της γέννησης του Χριστού. Κι επειδή ήταν τόσο συντετριμμένη που την έχασε, περνάει κάθε χρόνο τα Χριστούγεννα γλιστρώντας σε όλη τη χώρα αναζητώντας το μωρό Ιησού, μοιράζοντας δώρα στα καλά παιδιά και κάρβουνο στα άτακτα.

Ουκρανία – Ιστοί αράχνης

Οι Ουκρανοί υιοθετούν μια διαφορετική προσέγγιση στη χριστουγεννιάτικη διακόσμηση με ιστούς αράχνης. Ο θρύλος της αράχνης των Χριστουγέννων εξηγεί ότι μια φτωχή χήρα και τα παιδιά της φύτεψαν ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο από ένα κουκουνάρι, αλλά δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά κανένα στολισμό… τότε, το πρωί των Χριστουγέννων ξύπνησαν και είδαν το δέντρο τους σκεπασμένο με ιστούς αράχνης, το οποίο στο φως του ήλιου στη συνέχεια μεταμορφώθηκε σε χρυσό και ασήμι. Σήμερα, τα δέντρα σε όλη την Ουκρανία είναι στολισμένα με μικρά στολίδια αράχνης που ονομάζονται «pavuchky» και ψεύτικους ιστούς αράχνης.

Πηγές: yha.com.au / wanderlust.co.uk / sansimera.gr