80 χρόνια από το Ολοκαύτωμα των Τσιγγάνων

Η 2α Αυγούστου καθιερώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή – με μεγάλη καθυστέρηση – το 2015 ως «Παγκόσμια ημέρα Ρομά Ολοκαυτώματος» γιατί εκείνη την ημέρα το 1944 θανατώθηκαν 2.897 γυναίκες και παιδιά Ρομά καταγωγής στο στρατόπεδο του Άουσβιτς.

Το Ολοκαύτωμα αυτό παρέμενε για πολλά χρόνια ξεχασμένο και άγνωστο, ελάχιστοι ιστορικοί είχαν ασχοληθεί, το είχαν καταγράψει και συνέλεξαν στοιχεία γ αυτό. Μόλις το 1985 η Γερμανία αναγνώρισε πως οι διώξεις των τσιγγάνων κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που στοίχισαν τη ζωή σε παραπάνω από 500.000 ανθρώπους, είχαν ως στόχο τον αφανισμό της φυλής των Ρομά. Πολλές νέες μελέτες ήρθαν στην επιφάνεια και το ενδιαφέρον για τα γεγονότα του Β Παγκοσμίου πολέμου αυξήθηκε.

Στο Βερολίνο κατασκευάστηκε απέναντι από το μνημείο των Εβραίων, μνημείο για τους τσιγγάνους. Στην Ελλάδα η επέτειος μνήμης των Ρομά θυμάτων του Ναζισμού δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστή μέχρι που με πρωτοβουλία ιστορικών, δημοσιογράφων, συγγραφέων, συλλόγων ξεκίνησε η αναφορά και ο εορτασμός της. Σίγουρα κάτι που δεν βοηθάει καθόλου είναι το γεγονός πως ημερολογιακά βρίσκεται στην καρδιά του καλοκαιριού με τους περισσότερους να απολαμβάνουν τις διακοπές τους και να μην ενδιαφέρονται για θλιβερές ιστορίες του πολέμου.

Ένας άλλος βασικός λόγος είναι πως στην Ελλάδα δεν υπήρξαν εκτοπισμοί τσιγγάνων παρά μόνο Εβραίων για λόγους που δεν έχουν μελετηθεί και ξεκαθαριστεί σε βάθος και στηρίζονται σε εικασίες. Σίγουρα προτεραιότητα για τον κατακτητή είχε ο εβραϊκός πληθυσμός ενώ οι τσιγγάνοι αποτελούσαν μια περίεργη συνθήκη με κάποιους από αυτούς να είναι καταγεγραμμένοι ως Έλληνες πολίτες άλλοι πρόσφυγες από την εποχή των ανταλλάξιμων και κάποιοι μουσουλμάνοι. Εκείνη την περίοδο οι Γερμανοί δεν θα ήθελαν να δυσαρεστήσουν τους Τούρκους διότι ήλπιζαν στην μελλοντική τους βοήθεια και δεν πείραξαν τους τσιγγάνους παρ ότι έχουν καταγραφεί ιστορίες εξευτελισμού τους καθώς και εκτελέσεις ηρώων ανταρτών τσιγγάνων η θύματα αντιποίνων.

Ο αντιτσιγγανισμός δεν ήταν κάτι που γεννήθηκε με το Τρίτο Ράιχ. Προϋπήρχε όπως και ο αντισημιτισμός και με σύμμαχο την προπαγάνδα, την επιστήμη και τους νόμους του νεοσύστατου φασιστικού καθεστώτος πήρε την μορφή διώξεων, αναγκαστικού εγκλεισμού σε γκέτο και αργότερα καταναγκαστικής εργασίας, εκτοπισμού και θανάτωσης.

Λόγω της έλλειψης ισχυρού λόμπι, απουσία κράτους οι τρομακτικές πράξεις εναντίον των Ρομά έμειναν ουσιαστικά ατιμώρητες και ανάξιες αναφοράς. Αναλογικά με τον πληθυσμό τους στην Ευρώπη εκείνη την περίοδο και τους θανάτους που φτάσανε, μπορεί και να ξεπέρασαν τους 400.000 – 500.000, βίωσαν το χειρότερο Ολοκαύτωμα όλων.

Αρχικά τους συλλαμβάνανε με την αιτιολογία της αντικοινωνικής συμπεριφοράς και της απροθυμίας τους να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο. Τους μετέφεραν εντός Γερμανίας σε ειδικά στρατόπεδα για Ρομά μέχρι που ξεκίνησαν οι εκτοπίσεις στο Άουσβιτς και σε άλλα μεγάλα στρατόπεδα σε ειδικές πτέρυγες που ονόμαζαν υποτιμητικά «Γκέτο των γύφτων». Εκεί υπέστησαν απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, σκληρή καταναγκαστική εργασία και δεν εξαιρέθηκαν ούτε από τα ιατρικά πειράματα.

Η Ρουμανία, Ολλανδία και Γαλλία ήταν οι χώρες που έχασαν τους περισσότερους Ρομά κατά την διάρκεια του πολέμου καθώς και η Κροατία στην οποία ο εκτοπισμός και η εθνοκάθαρση θα επαναληφθεί κατά την διάρκεια του πολέμου και της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας σε έθνη κράτη, διότι θεωρήθηκαν πράκτορες των Σέρβων. Παρ ότι η Ελλάδα δεν θρήνησε θύματα, οι Έλληνες Τσιγγάνοι και όχι μόνο φροντίζουν η ιστορία του Ολοκαυτώματος στην Ευρώπη να μην ξεχαστεί διότι αποτελεί χρέος των Ευρωπαίων πολιτών να διασώζουν οποιαδήποτε ιστορία μπορεί να αποτελέσει ένα μάθημα για το μέλλον.

Σήμερα 80 χρόνια μετά από την 2α Αυγούστου 1944 πόσα έχουν αλλάξει στην Ευρώπη σε σχέση με τους τσιγγάνους ;

Σε μια Ευρώπη που κλυδωνίζεται από αλλεπάλληλες κρίσεις, σκάνδαλα, άνοδο της Ακροδεξιάς στο πολιτικό προσκήνιο, αύξηση της ρητορικής μίσους, αναπαράγεται μια πλαστή εξιδανικευμένη εποχή η οποία δεν υπήρξε ποτέ με τον τρόπο που παρουσιάζεται, οι νέες γενιές δεν την έζησαν αλλά για κάποιο λόγο την νοσταλγούν και την περιγράφουν ως επίγειο παράδεισο ο οποίος καταστράφηκε από την υπερβολική ανοχή προς το διαφορετικό – το ξένο, το ανένταχτο δηλαδή τους τσιγγάνους, τους πρόσφυγες, τους μετανάστες, ΛΟΑΤΚΙ, που αλλοίωσαν τη ιδανική ζωή.

Οι τσιγγάνοι συνεχίζουν σε πολλές περιπτώσεις να ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας σε πρόχειρα καταλύματα χωρίς ρεύμα και τρεχούμενο νερό. Στερούνται την πρόσβαση στην πρωτοβάθμια πρόληψη υγείας, την εργασία, την εκπαίδευση. Δεν έχουν την ίδιες ευκαιρίες και είναι θύματα στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Συχνά δολοφονούνται, ειδικά νέοι – Ρομά χωρίς κανέναν λόγο σε ελέγχους ρουτίνας της αστυνομίας, αντιμετωπίζονται με καχυποψία και είναι τα εξιλαστήρια θύματα.

Οι νέες γενιές προσπαθούν σκληρά και τα καταφέρνουν χωρίς όμως να έχουν το ρυθμό ανάπτυξης, την στήριξη και την εξέλιξη άλλων νέων που δεν είναι Ρομά. Παρ ότι πέρασαν 80 χρόνια και οι Ευρωπαίοι προσπαθούν μέσα από μνημεία, γιορτές και ιστορικές αναφορές σε βιβλία και ημερίδες να κρατήσουν ζωντανή την μνήμη του Ολοκαυτώματος – στο Αουσβιτς υπάρχει πλέον ειδική πτέρυγα και ειδική μνεία για τους τσιγγάνους – ελάχιστα έχουν αλλάξει και δεν φαίνεται να αλλάζουν στο μέλλον. Σε πολλές κοινότητες το χάσμα πλέον είναι τόσο βαθύ που δύσκολα θα βρεθεί τρόπος συμπόρευσης με ίσες ευκαιρίες και συμπερίληψη. Οι διαφορές διογκώνονται και αντί της ενσωμάτωσης δημιουργείται ακόμα μεγαλύτερη αποξένωση.

Στο μέλλον οι εξελίξεις στην Ευρώπη θα έχουν αντίκτυπο και στους Ρομά ίσως μάλιστα να είναι και σκληρό το τίμημα που θα χρειαστεί για ακόμα μια φορά να πληρώσουν ως θύματα της ιστορίας.